Grafkelders in kerken: geschiedenis, functie en toekomst

Published by Redactie on juli 10, 2025 | Category kelder

In het hart van veel kerken, en vaak onder het hoofdkoor, ligt een grafkelder. Deze ruimtes, vaak toegankelijk via een gecapiteld deel van de kerkvloer, hebben een diepe historische betekenis. In Nederland zijn er meerdere bekende grafkelders, waaronder die van de Nieuwe Kerk in Delft, de St. Willibrorduskerk in Deurne, en de kerk van Wiuwert. Deze kelders dienen niet alleen als rustplaats voor leden van koninklijke families, maar ook als historische plekken die wijzen op oude tradities en rituelen.

Geschiedenis en functie van grafkelders

Een grafkelder of crypte is een kelder onder een kerk, paleis of een speciaal daartoe bestemd kapelletje. Deze ruimtes zijn meestal bedoeld voor leden van vooraanstaande of rijke families. In Nederland beschikken koninklijke families vaak over hun eigen grafkelder, zoals de leden van het Nederlandse Koninklijk Huis, die worden bijgezet in de grafkelder van het praalgraf van Willem van Oranje met de grafkelder van Oranje-Nassau in de Nieuwe Kerk te Delft. Ook de Belgische koninklijke familie heeft een grafkelder in de kerk van Laken.

In de St. Willibrorduskerk in Deurne ligt een grafkelder die sinds 2005 toegankelijk is voor het publiek. De kelder is mogelijk even oud als het koor van de kerk. In de jaren omstreeks 1500 werd deze kelder gebruikt als grafkelder voor de familie Van Doerne. In de loop van de eeuwen is het bestaan van deze kelder geleidelijk vergeten. In 1881 werden kerkbanken verplaatst waarbij in de vloer een grote gebarsten steen tevoorschijn kwam. Dit bleek de sluitsteen van de grafkelder te zijn. Op de steen staat een tekst die luidt: “Hier leet begraven Henrick van Doerne bij sijnen vader Everden van Doerne omen, brueder, kijnder, suster ende neve her sterf anno 1508 op S. Andriesavont. En Joffr. Cristina van Hemert sterf anno 1499 op S. Anne dach. Bidt voor deze sielen.”

Mummies en historische vondsten in kelders

Niet alleen grafkelders, maar ook mummiekelders vormen een aantrekkelijke plek voor bezoekers. In de kerk van Wiuwert bevinden zich in de grafkelder 4 mummies. De kerk is daarom een toeristische trekpleister. Er komen jaarlijks ± 10.000 bezoekers en reisgezelschappen uit alle windstreken van Europa en daarbuiten om dit wonderlijke fenomeen te komen bekijken. De mummies herinneren ons aan de rijke historie van de Walta’s en de Labadisten. De tentoonstelling “Wat bewoog de Labadisten” in de kerk geeft hierover informatie.

In de kerk van Maastricht is onder de vloer van de Waalse Kerk eind maart 2024 een verborgen kelder ontdekt. In deze kelder zijn eeuwenoude schedels en botten gevonden. De aannemer stuitte op de ruimte bij renovatiewerkzaamheden. De kerk wordt sinds afgelopen maart gerenoveerd. Het moet een ontmoetingsplek worden met een culturele en maatschappelijke functie, vertelt Klaas Koelewijn. “Maar de kerkelijke functie blijft behouden.” De renovatie wordt bekostigd door subsidies van de provincie en het Rijk en door donateurs. In totaal zit er 3,5 miljoen euro in de kas, maar er is 3,9 miljoen nodig.

Toegang en bezoekerstoezicht

De toegang tot sommige grafkelders is beperkt en onderworpen aan strenge regels. Zo wordt de koninklijke grafkelder in de Nieuwe Kerk in Delft door de koninklijke familie als een privédomein gezien. De kelder wordt alleen opengesteld voor bijzettingen van leden van het Koninklijk Huis. De burgemeester van Delft, sleutelbewaarder van de kelder, opent de grafkelder alleen in bijzijn van twee medewerkers van de AIVD en twee marechaussees. De burgemeester gebruikt daarbij de kleine dienstingang naast het monument. Alleen beëdigd personeel mag werkzaamheden in de grafkelder uitvoeren.

In de kerk van Wiuwert is de toegang tot de mummiekelder geregeld via openingsuren. In de maanden april en oktober is de kerk van 13.00 tot 16.30 uur geopend, en in de maanden mei t/m september van 10.30 tot 16.30 uur. Groepen vanaf 10 personen moeten reserveren, en telefonisch reserveren kan alleen van maandag tot en met zaterdag tussen 10.00 en 10.30 uur.

Architectuur en renovatie

De grafkelders in kerken zijn niet alleen historisch van belang, maar ook architecturaal. In de Nieuwe Kerk te Delft is het praalgraf van Willem van Oranje een belangrijk bezienswaardigheid. Het werd in opdracht van de Staten-Generaal tussen 1614 en 1622 gebouwd en is ontworpen door Hendrick de Keyser. De ingang van de grafkelder bevindt zich voor het koor. De ingang wordt bedekt door een grote grafsteen, waarin het wapen van Oranje-Nassau is uitgehouwen en in het Latijn de tekst "Hier verwacht Willem I, de Vader des Vaderlands, de wederopstanding" staat.

De renovatie van de kerk in Maastricht is een voorbeeld van hoe historische gebouwen kunnen worden heringericht voor hedendaagse doelen. De renovatie wordt bekostigd door subsidies van de provincie en het Rijk en door donateurs. In totaal zit er 3,5 miljoen euro in de kas, maar er is 3,9 miljoen nodig. De renovatie moet een ontmoetingsplek worden met een culturele en maatschappelijke functie.

Onderzoek en archeologie

De grafkelders in kerken zijn ook interessant voor archeologisch onderzoek. In de Nieuwe Kerk te Delft werden tijdens een archeologische opgraving meer dan 500 graven aangetroffen. Het onderzoek met betrekking tot het gevonden materiaal kan nog enkele jaren duren. Hier wordt bijvoorbeeld DNA-onderzoek op verricht. De realisatie van de nieuwe kelder was alleen mogelijk door het ontgraven van een deel van de grond in de kerk. Deze grond is archeologisch gezien zeer waardevol gebied.

In de kerk van Maastricht is tijdens renovatiewerkzaamheden een verborgen kelder ontdekt. In deze kelder zijn eeuwenoude schedels en botten gevonden. De aannemer stuitte op de ruimte bij renovatiewerkzaamheden. De kerk wordt sinds afgelopen maart gerenoveerd. Het moet een ontmoetingsplek worden met een culturele en maatschappelijke functie, vertelt Klaas Koelewijn. “Maar de kerkelijke functie blijft behouden.” De renovatie wordt bekostigd door subsidies van de provincie en het Rijk en door donateurs.

Conclusie

Grafkelders in kerken zijn niet alleen historische plekken, maar ook architecturale en culturele waarde. Ze geven inzicht in de tradities en rituelen van het verleden en vormen vaak een toeristische attractie. De renovatie en onderhoud van deze ruimtes zijn van groot belang om de historische waarde te behouden. Ook archeologisch onderzoek kan inzicht geven in de geschiedenis en het gebruik van deze kelders. De toegang tot de grafkelders is vaak geregeld en beperkt, wat de geheimzinnigheid en het privédomein van deze ruimtes benadruidt. In de toekomst zullen deze kelders waarschijnlijk blijven dienen als historische en culturele plekken voor bezoekers en onderzoekers.

Bronnen

kerk