De geschiedenis en functie van middeleeuwse kelders in Nederland

Published by Redactie on juli 10, 2025 | Category kelder

De geschiedenis van middeleeuwse kelders in Nederland biedt een uniek blik op de bouw, functie en verdere ontwikkeling van deze ondergrondse ruimtes. Deze kelders, vaak grotendeels ondergronds gelegen, vormden in de middeleeuwen een cruciale ruimte voor opslag, koeling en zelfs voor het beheren van handel. In sommige gevallen zijn deze kelders nog steeds toegankelijk voor het publiek, waarbij ze als historische monumenten fungeren. In dit artikel worden de bouwmethoden, dateringstechnieken, functies en toekomstige ontwikkelingen van deze kelders uitgebreid besproken, op basis van de bronnen die in de onderstaande bronnenlijst zijn vermeld.

Bouw en vormgeving van middeleeuwse kelders

Middeleeuwse kelders werden meestal gemaakt van bakstenen en houten balken, waarbij de vormgeving van de kelders afhankelijk was van de functie en de bouwperiode. De stenen die in de kelders werden gebruikt, variëren in grootte, wat een belangrijke indicatie is voor de datering van de kelders. Zo is in bron [1] aangegeven dat bakstenen van 28 cm lang werden gebruikt in de tweede kelder, wat duidt op een bouwperiode tussen 1325 en 1375. Deze stenen zijn vergeleken met stenen uit de Oude Kerk en de Rotterdamse poort, wat het gebruik van een bepaald formaat stenen in de 14e eeuw bevestigt.

De vloeren van de kelders worden vaak gemaakt van machinale baksteenklinkers in halfsteens verband, zoals aangegeven in bron [6]. De wanden en plafonds zijn vaak met metselwerk belegd, waarbij het gebruik van gewelfen, zoals tongewelfen en troggewelfen, kenmerkend is voor de middeleeuwse bouw. In bron [4] wordt uitgelegd dat kelders vaak een toegang hadden vanuit het bovenliggende pand, en soms ook via straatkelders, zoals in het geval van de Utrechtse werfkelders. Deze straatkelders werden vaak gebruikt voor opslag en waren in de loop der jaren veranderd in woningen of handelsruimtes.

Datering van middeleeuwse kelders

Het bepalen van de datering van middeleeuwse kelders gebeurt op verschillende manieren. Een van de belangrijkste methoden is het analyseren van de grootte van de gebruikte bakstenen. In bron [1] wordt uitgelegd dat de lengte van de bakstenen in de tweede kelder 28 cm is, wat duidt op een bouwperiode rond het midden van de 14de eeuw. Daarnaast zijn er aardewerkscherven gevonden, die helpen bij het dateren van de kelders. Deze scherven zijn afkomstig van kookpotten, bakpakken en bierkannen, waarvan de vorm en afwerking veranderen door de tijd heen. In bron [1] wordt aangegeven dat de scherven uit de eerste helft van de 14de eeuw zijn, wat de datering van de tweede kelder bevestigt.

Bij sommige kelders is het mogelijk om de bouwperiode ook te bepalen via historische documentatie. In bron [3] staat dat de kelder van het St.-Petersgasthuis uit 1354 dateert, wat duidt op een middeleeuwse bouwperiode. Deze kelder wordt ook in de jaren negentig van de 20e eeuw herontdekt en hersteld tot een ondergronds complex. In bron [6] wordt aangegeven dat de kelders in het stadhuis van Weert al in de 16e eeuw werden gebruikt, wat duidt op een langdurige functie van deze ruimtes.

Functie en gebruik van middeleeuwse kelders

Middeleeuwse kelders hadden verschillende functies, waaronder opslag, koeling en handel. In de 14de eeuw werden deze kelders vaak onafhankelijk verhuurd aan marktkooplui, die hun waren daaropslagen. In bron [3] staat dat de kelders van het handelskwartier van Arnhem, tussen de Rijnstraat en de Rijn, werden gebruikt voor opslag en handel. Deze kelders zijn vaak samengevoegd tot een ondergronds complex, zoals in de Rijnstraat in Arnhem, dat in 2002 is opengesteld voor bezoekers.

Bijna alle kelders hadden de functie van opslag, vooral voor bederfelijke producten zoals bier, kaas en boter. In bron [7] wordt aangegeven dat kelders de koelste ruimtes waren, wat het gebruik ervan voor opslag van bederfelijke producten verklaart. Bovendien werden kelders vaak gebruikt als magazijn, opslagplaats voor kolen of zelfs als vleeshal. In bron [6] staat dat in de 18e eeuw een vleeshal werd ingericht in de kelders van het stadhuis van Weert, waarin geslachte dieren werden opgehangen aan grote vleeshaken in het plafond.

Historische betekenis en bewaring

De historische betekenis van deze kelders ligt voor de hand, aangezien ze een blik werpen op de bouw, handel en maatschappelijke structuur van de middeleeuwen. In sommige gevallen zijn de kelders nog steeds zichtbaar en toegankelijk voor het publiek, zoals in het geval van de kelders in het Gebroeders van Lymborch Huis in Arnhem, waarbij bezoekers een stempelkaart kunnen verkrijgen en een middeleeuws presentje kunnen innemen. In bron [5] staat dat de kelders in Nijmegen onderdeel zijn van het Nijmeegs Geschiedenisfestival TOEN, waarbij bezoekers de ondergrondse ruimtes kunnen ontdekken.

De bewaring van deze kelders is van groot belang, aangezien ze een uniek stuk geschiedenis vertegenwoordigen. In bron [7] wordt aangegeven dat de kelders in Delft gerestaureerd zullen worden, zodat ze weer als bierkelder kunnen worden gebruikt. Daarnaast zijn er in verschillende steden kelders herontdekt en hersteld, zoals in Arnhem, waarin de kelders in de loop der jaren zijn samengevoegd tot een complex dat voor bezoekers opengesteld is.

Conclusie

Middeleeuwse kelders vormen een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van Nederland. Ze werden gemaakt met bakstenen en houten balken, en hadden een verscheidenheid aan functies, waaronder opslag, handel en koeling. De datering van deze kelders gebeurt op basis van de grootte van de bakstenen en aardewerkscherven, terwijl de historische betekenis van deze ruimtes vaak wordt bewaard door herstel en toegankelijkheid voor het publiek. De kelders zijn niet alleen van historisch belang, maar ook van cultureel en architectonisch belang.

Bronnen

middeleeuwen