Schuilkelders als bescherming tegen atoombommen: een overzicht van historie, functionaliteit en huidige toestand

Published by Redactie on juli 10, 2025 | Category kelder

Inleiding

De geschiedenis van schuilkelders in Nederland is een uniek deel van het nationale erfgoed, ontworpen om burgers te beschermen tegen de gevolgen van een atoombom. Deze kelders, gebouwd tijdens de Koude Oorlog, vormden een strategische maatregel tegen de dreiging van nucleaire aanvallen. Hoewel de angst voor een dergelijke aanval sinds de eindige jaren 1980 is afgenomen, blijven deze schuilkelders een belangrijk onderdeel van het nationale beveiligingsplan. In dit artikel worden de historische context, de bouw en de huidige toestand van dergelijke kelders in kaart gebracht, met aandacht voor hun functionele eigenschappen en de toekomstige potentie.

Historische context

De bouw van schuilkelders in Nederland begon in de jaren 1950, toen de dreiging van een nucleaire aanval vanuit de Koude Oorlog toenam. Tijdens deze periode was de angst voor een atoombom een reële dreiging. De overheid zag in dat er maatregelen moesten worden getroffen om de bevolking te beschermen. De beschermingsmaatregelen werden ondergebracht in het plan van de Bescherming Bevolking (BB), dat in 1952 werd opgericht. Het was een vrijwilligersinstantie die de bevolking moest voorzien van maatregelen tegen vijandige luchtaanvallen, waaronder het bouwen van schuilkelders.

De kelders werden meestal gebouwd onder openbare gebouwen, parkeergarages en pleinen, met dikke stalen deuren en betonnen muren. Ze moesten dienen als bescherming tegen aanvallen met nucleaire wapens, chemische en biologische wapens. In de jaren 1960 en 1970 werden er veel schuilkelders gebouwd, met als doel om miljoenen burgers te beschermen. Zo werd in 1986 de atoomschuilkelder in Oss geopend, die bedoeld was voor 3.800 personen en kon functioneren als nucleaire, biologische en chemische schuilkelder.

Bouw en functionaliteit van schuilkelders

De bouw van schuilkelders was gericht op het bieden van bescherming tegen de gevolgen van een nucleaire explosie. De kelders hadden dikke muren, stalen deuren en een luchtdichte afsluiting. Ze moesten zowel de drukgolf van een atoombom als de straling en radioactieve neerslag kunnen weerstaan. In het artikel ‘Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf’ van 1961 wordt aangeraden om een schuilkelder in te richten, idealiter in de kelder, anders onder een trap. Als men in een flatgebouw woonde, kon een gezamenlijke fietsenstalling misschien wel als bunker dienen.

De kelders werden ontworpen om mensen twee weken in leven te houden, met minimale behoeften. Ze moesten beschermen tegen radioactieve neerslag in geval van een inslag op een nabijgelegen locatie. De aanbevelingen voor het voorzien van een schuilplaats zijn nog steeds relevant, zoals het aanbrengen van zandzakken voor bescherming van ramen, het meenemen van eten, water, verbanddoos en een signaalfluit.

Huidige toestand en herinterpretatie

De meeste schuilkelders zijn tegenwoordig niet meer in gebruik, of ze zijn omgebouwd naar andere functies. De kelders zijn vaak vervallen en niet meer onderhouden. Bijvoorbeeld, de atoomkelder onder de Universiteitsbibliotheek in Amsterdam is nog steeds in gebruik, maar het is niet duidelijk of deze nog geschikt is om te functioneren als schuilplaats in geval van een nucleaire aanval. De kelders zijn meestal niet meer onderhouden en ontbreken soms belangrijke onderdelen, zoals rubberen pakkingen voor luchtdichte deuren.

Er is een discussie over het behoud van deze kelders, zowel vanwege hun historische waarde als vanwege hun potentieel als veilige plek in geval van een nucleaire aanval. In 2017 werd het artikel van Folia herpubliceerd, aangevuld met actuele informatie over de dreiging van nucleaire wapens. Het is duidelijk dat de kelders in de huidige context niet meer geschikt zijn als opvanglocatie, maar ze kunnen nog steeds een nuttig onderdeel zijn van het nationale beveiligingsplan.

Conclusie

De schuilkelders in Nederland zijn een belangrijk onderdeel van het nationale beveiligingsplan, ontworpen om burgers te beschermen tegen de gevolgen van een atoombom. Hoewel de meeste kelders tegenwoordig niet meer in gebruik zijn, blijven ze een historisch en functioneel onderdeel van het land. Het behoud van deze kelders is van belang, zowel voor hun historische waarde als voor hun potentieel als veilige plek in geval van een nucleaire aanval. De kelders moeten echter wel worden onderhouden en opnieuw in gebruik worden genomen om effectief te kunnen functioneren.