Kelders in het centrum van Zwolle: historische bouwkundige kenmerken en gebruik

Published by Redactie on juli 11, 2025 | Category kelder

De kelders in het centrum van Zwolle zijn een belangrijk onderdeel van het stadsverleden en hebben een rijke historische en bouwkundige achtergrond. Deze ruimtes zijn onderdeel geweest van gebouwen die in de loop van de eeuwen verschillende functies hadden, waaronder als woning, als onderkomen voor arme scholieren, of zelfs als gevangenis. De gegevens die in de bronnen beschikbaar zijn, geven een overzicht van de bouwkundige kenmerken, het gebruik en de historische context van deze kelders.

Historische context van kelders in het centrum van Zwolle

In het midden van de 15de eeuw begon het Fraterhuis, een religieus complex dat gericht was op het onderwijs en het onderkomen van arme scholieren, zich te ontwikkelen in het centrum van Zwolle. De kelders in dit complex hadden meerdere functies, waaronder het opslaan van voorraden, als keuken of als onderkomen voor gevangenen. Volgens een bron uit 1908, die door M. Schoengen werd gepubliceerd, is het Fraterhuis ontstaan uit verschillende kernen die rond 1400 versmolten. Deze kernen lagen dichtbij het Begijnhof, een gebied dat al in de 14de eeuw bestond.

De kelders van het Klerkenhuis, dat in 1394 werd gesticht, werden gebruikt als onderkelder met een vloer die op balken rustte. Deze balken, zowel moer- als kinderbalken, zijn in de bronnen beschreven als "zware balken afgewisseld door twee lichtere". De kelders hadden ook een gordingskap, wat duidt op een bepaalde architectonische complexiteit. De kelders van het Klerkenhuis lagen aan de Blijmarkt, dichtbij het Begijnhof en de Papenstraat.

Een andere bron vermeldt dat er in het centrum van Zwolle, rond 1474 tot 1482, een aula of eetzaal bestond. Deze ruimte, die in de bronnen als "camera coci et coquina clericorum" wordt aangeduid, was waarschijnlijk ondergebracht in een gebouw dat zich in de omgeving van de Praubstraat bevond. In deze gebouwen was ook gebruikgemaakt van kelders, die mogelijk dienden als keuken of voorraadruimte.

Bouwkundige kenmerken van kelders in het centrum van Zwolle

De kelders in het centrum van Zwolle vertonen verschillende bouwkundige kenmerken, waaronder het gebruik van bakstenen, houten balken en houten onderdelen. In de bronnen wordt vaak gesproken over de "bakstenen kruisvensters" en "segmentbooggewelfjes", die typisch zijn voor de 15de-eeuwse bouwstijl.

Een van de belangrijkste kenmerken is het gebruik van segmentbooggewelfjes, waarbij de boogvorm van het gewelf op een schuine lijn loopt. Deze techniek wordt vaak gebruikt in de gotische architectuur en is terug te vinden in diverse gebouwen in het centrum van Zwolle. Daarnaast zijn er ook kruisvensters aangetroffen, die vaak worden gebruikt in de gevels van gebouwen.

De kelders hadden ook een dakconstructie met balken, waarbij de balken op de muuren rustten. Deze constructie is in de bronnen beschreven als "moer- en kinderbalken", waarbij de moerbalken zwaarder zijn dan de kinderbalken. Deze bouwtechniek is terug te vinden in verschillende gebouwen in het centrum van Zwolle, waaronder het gebouw aan de Praubstraat.

Verder is er sprake van schoorsteenkanoelen, die in de kelders zijn teruggevonden. Deze kanalen zijn vaak te vinden in de muren van de gebouwen en duiden op een gebruik van schoorsteenen in de kelders. De bronnen vermelden ook dat er luikopeningen zijn geweest, die mogelijk dienden als luchtafvoer of als toegang tot de kelders.

Gebruik en functie van kelders in het centrum van Zwolle

De kelders in het centrum van Zwolle hadden verschillende functies, afhankelijk van het gebouw waarin ze zich bevonden. In het geval van het Klerkenhuis werden de kelders gebruikt als onderkelder en voorraadruimte. In het geval van het scholierenhuis (Domus Vicina) werden de kelders mogelijk gebruikt als keuken of voorraadruimte.

Een andere functie van de kelders was het opslaan van voorraad, zoals in het geval van de aula of eetzaal. Deze ruimte, die mogelijk in een gebouw aan de Praubstraat lag, had waarschijnlijk een kelderverdieping met een vloer van balken, die op de muuren rustten. De kelders hadden ook toegang via een trap, die in de bronnen als "trap(?)-raveling" wordt aangeduid.

In de historische bronnen wordt ook gesproken over de gevangenisfunctie van bepaalde kelders. In een artikel over de kelders onder het Zwolse stadhuis wordt vermeld dat gevangenen hier vastgeketend werden aan beugels. Deze beugels zijn nog steeds te zien in de kelders, en duiden op een functionele gebruiksfase in de 16de eeuw.

Aanpassingen en restauraties van kelders in het centrum van Zwolle

Tijdens de restauraties van gebouwen in het centrum van Zwolle zijn verschillende kelders onderzocht en gerestaureerd. Bijvoorbeeld, in het gebouw aan de Praebstraat zijn tijdens de restauratie bakstenen kruisvensters aangetroffen, die mogelijk oorspronkelijk deel uitmaakten van de gevel. Ook zijn er segmentbooggewelfjes teruggevonden, die in de 15de eeuw zijn aangebracht.

In de bronnen wordt ook gesproken over de restauratie van de voorgevel van het gebouw aan de Praebstraat, waarin de oorspronkelijke bakstenen kruisvensters zijn teruggevonden. Deze restoratie heeft geholpen om de historische uitstraling van het gebouw te behouden.

Samenvatting

De kelders in het centrum van Zwolle zijn een belangrijk onderdeel van het stadsverleden en hebben een rijke historische en bouwkundige achtergrond. Ze zijn onderdeel geweest van gebouwen die in de loop van de eeuwen verschillende functies hadden, waaronder als woning, als onderkomen voor arme scholieren, of zelfs als gevangenis. De bouwkundige kenmerken van deze kelders zijn sterk afhankelijk van de architectuur van de 15de eeuw, waaronder het gebruik van bakstenen, houten balken en segmentbooggewelfjes. De kelders hadden verschillende functies, waaronder het opslaan van voorraad, als keuken of voorraadruimte. Tijdens de restauraties van gebouwen in het centrum van Zwolle zijn verschillende kelders onderzocht en gerestaureerd, waardoor de historische uitstraling van het gebouw is behouden gebleven.

Bronnen

centrum