Historische kelders onder het stadhuis in Nijmegen: een onzichtbare ruzie met de tijd

Published by Redactie on juli 11, 2025 | Category kelder

De historische kelders onder het stadhuis in Nijmegen vormen een onzichtbaar deel van de stadsgeschiedenis, maar ze zijn van groot belang voor archeologen, historici en bezoekers. Deze kelders zijn grotendeels ondergronds en worden vaak pas zichtbaar tijdens archeologische opgravingen of tijdens festivals zoals het TOEN Festival. Ze bevinden zich onder diverse gebouwen, waaronder de Burchtstraat, de St. Stevenskerk, en het Stadhuis. Ze zijn meestal gemaakt van natuursteen, met een karakteristieke bouwstijl die duidelijk terug te vinden is in de middeleeuwen. Deze kelders zijn niet alleen een belangrijk onderdeel van de stadsgeschiedenis, maar ook een betrouwbare bron voor archeologen, historici en bezoekers van het TOEN Festival.

De geschiedenis van het stadhuis in Nijmegen

Het stadhuis in Nijmegen is ontstaan uit drie woonhuizen. Het eerste "stadhuisje" stond in de omgeving van de Lage Markt in de Benedenstad, bij de Waal, al zal dat niet veel meer zijn geweest dan een kamer of ruimte boven een dranklokaal / kroeg waar de bestuurders af en toe samenkwamen om te vergaderen en besturen. Veel meer was er met de omvang van de stad toen ook niet nodig. Het stadhuis hier in de Burchtstraat bestaat sinds het einde van de 14e eeuw. Dit tweede stadhuis was in het begin gevestigd in een woonhuis op de hoek links (huis 1; stadsrekening van 1382). De stad Nijmegen kocht er in 1420 en 1524 twee naastgelegen woonhuizen bij (huis 2 en 3). De drie (1, 2 en 3) woonhuizen werden in 1553/54 samengevoegd tot het huidige stadhuis. De andere twee woonhuizen (huis 4 en 5), die door een gang van de eerste drie waren gescheiden, vormen globaal de ondergrond van de bodenkamer (rechts van de trap (huis 4)), de Gedeputeerdenpoort (de gang) en de vergaderruimte helemaal rechts (huis 5). Deze ontwikkeling is goed te zien in de ligging van de kelders onder het stadhuis.

De martelkamers onder het stadhuis

De martelkamers onder het stadhuis zijn populair en zijn toegankelijk voor het publiek. De gemeente heeft de deuren naar de kelders geopend op negen woensdagen in mei en juni van dit jaar. Daar kwamen ruim 800 nieuwsgierigen op af. Het Nijmeegse stadhuis is gebouwd in 1554. De kelders zijn overblijfselen uit die tijd. Rond kunnen kijken in de folterkamer en de gevangenis in de catacomben onder het stadhuis leek de lokale fractie van D66 eind 2016 een goed idee. Toenmalig D66-raadslid Kristie Lamers wilde de geschiedenis van de stad toegankelijker maken voor publiek. ‘Wat veel Nijmegenaren niet weten, is dat er een voormalige folterkelder en gevangenis onder het stadhuis te zien zijn’, zei ze daarover toen ze haar idee presenteerde. ‘Deze geschiedenis van de oudste stad van Nederland willen we graag laten zien.’

Toegankelijkheid en bezoekerstoeval

De meeste historische kelders in Nijmegen zijn niet direct toegankelijk voor het publiek. Dit komt doordat ze vaak onder moderne gebouwen liggen of grotendeels zijn afgesloten. Toch zijn er enkele kelders die tijdens bepaalde festivals of rondleidingen toegankelijk zijn. Het TOEN Festival biedt bijvoorbeeld een unieke kans om deze ondergrondse ruimtes te verkennen. Tijdens het festival worden er rondleidingen georganiseerd door historische kelders, waaronder de martelkelders en de kelders van het Stadhuis. De kelder van het Gebroeders van Lymborch Huis is een van de bekendste kelders. Deze kelder bevindt zich aan de Burchtstraat en is een van de weinige kelders die openstaan voor bezoekers. Het is een historisch gebouw dat ooit het atelier was van de beroemde schildersfamilie Van Lymborch. Deze familie is bekend om hun bijdrage aan de kunst van de late middeleeuwen, met name hun schilderijen en decoraties. De kelder is echter niet alleen van artistieke betekenis; ook archeologisch is hij van groot belang, omdat hij sporen bevat van de oude bouwtechnieken en het gebruik van materialen uit die tijd.

De bouwstijl en architectuur

De gevel van het Nijmeegse stadhuis is gemaakt van natuursteen, met een karakteristieke bouwstijl die duidelijk terug te vinden is in de middeleeuwen. De gevel van het stadhuis stond er na de oorlog volkomen geblakerd bij. Veel elementen moesten opnieuw worden gemaakt om Nijmegen zijn gezicht terug te geven. Bovenin onder de daklijst zie je 7 medaillons die de zeven deugden voorstellen. De zeven deugden zijn Prudentia (voorzichtigheid), Iustitia (rechtvaardigheid), Temperantia (matigheid), Fortitudo (kracht), Caritas (liefde), Spes (hoop) en Fides (geloof). Deze beelden zijn door Martinus van Dijk gemaakt naar de 16e-eeuwse originelen. Boven de raampartijen vind je, in twee rijen, 18 hoofden, eveneens door Martinus van Dijk gehakt. Onderaan staan 8 beelden die acht vorsten en helden uit de Nijmeegse geschiedenis voorstellen: keizer Frederik van Barbarossa, keizer Traianus, keizer Karel IV, keizer Karel de Grote, keizer Karel V, Duits koning Willem II, Claudius (Julius) Civilis en Julius Caesar. Ze zijn opnieuw gehakt door Albert Termote naar voorbeeld van de bij het bombardement verloren gegane beelden. Die waren uit 1553 en gemaakt door meester Cornelis Sass. Hetzelfde geldt voor de Madonna met kind op de hoek van het stadhuis.

De kelder, de schepenhal en de kooi

In de kelder die oorspronkelijk bij het derde woonhuis hoorde was een folterkamer. Daarin was onder andere een faciliteit voor het vierendelen aanwezig. Na verhoor hier spraken de schepenen recht. In de kooi aan de gevel, links, werden misdadigers tentoongesteld die door het volk konden worden bespot, beledigd en bekogeld. Gedurende de zomermaanden kun je op woensdagen de kelders bezichtigen onder leiding van mensen van Het Gilde. Kijk uit naar het bord op de stoep bij het stadhuis.

Conclusie

De historische kelders onder het stadhuis in Nijmegen zijn een onzichtbaar deel van de stadsgeschiedenis, maar ze zijn van groot belang voor archeologen, historici en bezoekers. Ze bevinden zich onder diverse gebouwen, waaronder de Burchtstraat, de St. Stevenskerk, en het Stadhuis. Ze zijn meestal gemaakt van natuursteen, met een karakteristieke bouwstijl die duidelijk terug te vinden is in de middeleeuwen. Deze kelders zijn niet alleen een belangrijk onderdeel van de stadsgeschiedenis, maar ook een betrouwbare bron voor archeologen, historici en bezoekers van het TOEN Festival. De martelkamers onder het stadhuis zijn populair en zijn toegankelijk voor het publiek. De meeste historische kelders in Nijmegen zijn niet direct toegankelijk voor het publiek, maar er zijn enkele kelders die tijdens bepaalde festivals of rondleidingen toegankelijk zijn. De kelder van het Gebroeders van Lymborch Huis is een van de bekendste kelders. Deze kelder bevindt zich aan de Burchtstraat en is een van de weinige kelders die openstaan voor bezoekers. Het is een historisch gebouw dat ooit het atelier was van de beroemde schildersfamilie Van Lymborch. Deze familie is bekend om hun bijdrage aan de kunst van de late middeleeuwen, met name hun schilderijen en decoraties. De kelder is echter niet alleen van artistieke betekenis; ook archeologisch is hij van groot belang, omdat hij sporen bevat van de oude bouwtechnieken en het gebruik van materialen uit die tijd.

Bronnen

stadhuis