Molenkelders en hun historische betekenis in Vlaanderen

Published by Redactie on juli 11, 2025 | Category kelder

Molenkelders vormen een uniek onderdeel van het bouwkundig erfgoed van Vlaanderen. Ze zijn niet alleen technisch van groot belang geweest, maar ook cultureel en maatschappelijk. In de bronnen die ons beschikbaar zijn, wordt duidelijk dat molenkelders vaak worden gebruikt voor het opslaan van goederen, zoals graan, bloem of zelfs voedsel. Deze kelders zijn vaak verborgen onder de molen of in de directe omgeving, en hebben een specifieke functie gehad in de oude maalindustrie. In dit artikel zullen we nader ingaan op de historische betekenis, technische kenmerken en de huidige toepassing van molenkelders in Vlaanderen.

Historische betekenis van molenkelders

Molenkelders zijn onlosmakelijk verbonden met de bouw van watermolen en windmolen. In Vlaanderen waren kelders vaak het koele deel van het gebouw, waar voedsel en grondstoffen konden worden opgeslagen. In de bronnen zien we dat deze kelders ook gebruikt werden voor het opslaan van meel, graan of andere producten die in de molen werden gemaakt. Bijvoorbeeld in de Kruiskoutermolen in Sint-Martens-Latem wordt verwezen naar een “huisje” waar men kan verpozen bij een streekbier. Dit suggereert dat er ook ruimtes zijn waarin mensen konden blijven logeren of een maaltijd konden nuttigen, wat mogelijk ook in een kelder plaatsvond.

In een andere bron wordt verwezen naar een “drijvende kelder”, zoals in Edam. Deze kelder was een uniek ontwerp om te reageren op het wisselende grondwaterpeil. In deze situatie werd de kelder aan de oppervlakte geplaatst tijdens vloed en daalde deze weer tijdens eb. Deze techniek was belangrijk voor het opslaan van levensmiddelen, aangezien de kelder koel bleef.

Technische kenmerken van molenkelders

Molenkelders hebben vaak een specifieke bouw en functie. Ze zijn meestal gemaakt van steen of baksteen en liggen onder de molen of in de omgeving daarvan. In de bronnen zien we dat er verschillende soorten molenkelders zijn, zoals:

Bodemkelders: Deze kelders lagen onder het molenhuis en werden gebruikt voor het opslaan van grondstoffen of producten.
Drijvende kelders: Zoals in Edam beschreven, werden deze kelders gebruikt om rekening te houden met het wisselende waterpeil.
Gedeeltelijke kelders: Soms zijn kelders niet volledig onder de grond, maar hebben ze een deel aan de oppervlakte.

Bijvoorbeeld in de Van Den Borresmolen, wordt verwezen naar de werking van een watermolen, waarbij de kelders mogelijk een rol speelden bij het opslaan van producten. Ook in de Haenvense molen in Meerhout wordt verwezen naar een oven waarin brood wordt gebakken. Deze oven kan mogelijk in een kelder zijn gevestigd.

Huidige toepassing van molenkelders

Tegenwoordig worden molenkelders vaak heringericht voor andere doeleinden. Veel van deze ruimtes worden gebruikt als restaurant, café of museum. Bijvoorbeeld in de Fonteintjesmolen in Meerbeke wordt er verwezen naar een “molenbar”, waar streekproducten worden geserveerd. Deze bar is waarschijnlijk gevestigd in een kelder of een bijgebouw van de molen.

In de Molen van Evere wordt er verwezen naar een “oude brouwerij naast de molen”, wat suggereert dat de kelder ook gebruikt werd voor bierbrouwen. In de Bellemolen in Affligem wordt er verwezen naar een “hapje en een drankje”, wat duidelijk maakt dat de kelders ook gebruikt worden voor het aanbieden van maaltijden.

Voorbeeld van een molenkelder: De Hertboommolen

De Hertboommolen in Roosdaal wordt beschreven als de enige staakmolen in het Pajottenland. De molen is open op Erfgoeddag en heeft een museum. Hier is het mogelijk dat de kelder wordt gebruikt voor het opslaan van historische voorwerpen of als ruimte voor demonstraties. Ook wordt er verwezen naar een “taverne waar men eenvoudige broodmaaltijden met streekproducten of een pannenkoek kan nuttigen”, wat duidelijk maakt dat de kelder ook een functionele ruimte is.

Molenkelders en hun invloed op de bouw

Molenkelders zijn niet alleen belangrijk voor de technische werking van de molen, maar ook voor de bouw van het gebouw. Ze zijn vaak een onderdeel van het grondontwerp en spelen een rol bij het opslaan van grondstoffen en producten. In de bronnen zien we dat er verschillende soorten kelders zijn, zoals:

Kelder met een trap: Dit type kelder heeft vaak een trap naar de begane grond, wat het gebruik ervan makkelijker maakt.
Gedeeltelijke kelder: Deze kelders zijn niet volledig onder de grond, maar hebben wel een deel aan de oppervlakte.
Drijvende kelder: Dit type kelder is speciaal ontworpen voor situaties waarin het grondwaterpeil varieert.

In de Ijzerkotmolen in Sint-Maria-Latem wordt verwezen naar een “taverne waar men eenvoudige broodmaaltijden met streekproducten of een pannenkoek kan nuttigen”. Deze taverne is mogelijk gevestigd in een kelder van de molen.

Samenwerking tussen molen en kelder

De samenwerking tussen de molen en de kelder is essentieel geweest voor de werking van de molen. De kelder was vaak het centrale punt waarin producten werden opgeslagen en verwerkt. In de bronnen wordt duidelijk dat de kelders vaak verbonden zijn met de molen en dat ze een rol spelen bij het opslaan van grondstoffen, producten en zelfs het opslaan van levensmiddelen.

Bijvoorbeeld in de Ijzerkotmolen in Sint-Maria-Latem wordt er verwezen naar een “taverne waar men eenvoudige broodmaaltijden met streekproducten of een pannenkoek kan nuttigen”. Dit suggereert dat de kelder een rol speelt bij het leveren van maaltijden aan bezoekers van de molen.

Conclusie

Molenkelders zijn een belangrijk onderdeel van het bouwkundig erfgoed van Vlaanderen. Ze zijn niet alleen technisch van belang geweest, maar ook cultureel en maatschappelijk. In de bronnen die beschikbaar zijn, zien we dat molenkelders vaak gebruikt werden voor het opslaan van grondstoffen en producten. Ze zijn ook vaak verbonden met de molen en spelen een rol bij het opslaan van levensmiddelen. Tegenwoordig worden veel molenkelders heringericht voor andere doeleinden, zoals restaurant, café of museum. De historische betekenis van molenkelders blijft daarom van groot belang voor het begrip van de bouw en de techniek van de molen.