De Grafkelder van Oranje-Nassau in Breda: Historie, Architectuur en Restauraties

Published by Redactie on juli 11, 2025 | Category kelder

De Grafkelder van Oranje-Nassau in de Onze-Lieve-Vrouwekerk te Breda is een uniek en historisch belangrijk gebouw dat niet alleen een rustplaats is voor leden van het koninklijk huis Oranje-Nassau, maar ook een voorbeeld is van bouwkundige technieken uit de 15e eeuw en de moderne restauraties uit de 20e en 21e eeuw. Deze kelder, die zich onder het grafmonument van Willem van Oranje bevindt, is een overzicht van de architecturale evolutie, het gebruik van bouwmaterialen en de toekomstige behoeften van dergelijke historische ruimtes. In dit artikel worden de historische gegevens, de architecturale kenmerken, de restauraties en de huidige situatie van de grafkelder uitgebreid besproken, gebaseerd op de beschikbare bronnen.

Historische Achtergrond

De grafkelder van Oranje-Nassau in Breda dateert uit de 15e eeuw en werd in de loop der jaren verschillende keren uitgebreid en gerestaureerd. Volgens archiefonderzoek, zoals vermeld in de bronnen, werd het monument al in de 15e eeuw opgericht en heeft het sindsdien dienst gedaan als rustplaats voor verschillende leden van het huis Oranje-Nassau. De oudste grafkelder bevindt zich direct onder het grafmonument van Willem van Oranje in het koor van de kerk. De grafkelder die in 1822 in gebruik werd genomen, bevindt zich achter de oude grafkelder. Sinds de bijzetting van Willem van Oranje in de vroege 17e eeuw rusten bijna alle leden van het Huis van Oranje-Nassau met hun echtgenoten in deze grafkelder.

In de jaren 1996 en 2022 vonden er belangrijke restauraties plaats. Tijdens de restauratie van 1996 werd de kelder geopend en werden er resten van zeventien individuen aangetroffen, waaronder drie in loden grafkisten, twee in houten kisten en twee stapeltjes zogenaamde schudresten. Deze schudresten konden worden geïdentificeerd als de gezeefde overblijfselen van Engelbrecht I en Johanna van Polanen. In 2022 werd er een nieuwe kelder aangebracht in de zuidelijke kooromgang, die verbonden was met de bestaande voorhal uit 1925. De kelder kreeg ook een nieuwe secundaire ingang aan de buitenzijde, waardoor een directe toegang tot de kelder ontstond.

Architectuur en Bouwmaterialen

De architectuur van de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Breda is een mengsel van gotische stijl en middeleeuwse elementen. De kerk heeft een complexe bouwgeschiedenis, waarin verschillende fasen van uitbreiding en renovatie zijn terug te vinden. Tijdens de bouwperiodes tussen 1445 en 1453 werd de kap van het hoogkoor aangebracht, en rond 1450 werden de kappen boven het hoogkoor en het transept aangebracht. In de late 15e eeuw werd ook de bouw van het schip voltooid, en in 1468 begon men met de bouw van een geheel nieuwe toren, die in veertig jaar tijd werd afgerond.

De bouwmaterialen die in de kerk zijn gebruikt, zijn vooral natuurstenen, eikenhout en beton. De dubbele eikenhouten deuren met geelkoperen spijlen, die waarschijnlijk in Mechelen zijn gegoten, zijn nog steeds in de achterwand van het oksaal te vinden. Deze deuren dienden als uitgangspunt voor de vormgeving van de nieuwe koorafsluiting. In de kerk zijn ook verschillende muurschilderingen en decoraties aanwezig, waaronder de Annunciatie en het transi-graf in de kapel aan de noordzijde van het schip.

Restauraties en Onderhoud

De kelder heeft in de loop der jaren verschillende restauraties ondergaan. In 1860 werd het monument gerestaureerd door Joseph Alberdingk Thijm, Louis Royer en Pierre Cuypers. Zij vulden de vele ontbrekende zandstenen figuren en details aan met het hardere steen uit Baumberg. Tijdens de restauratie in 1996 werden er ook verschillende architecturale en historische onderzoeken uitgevoerd, waaronder een archeologisch onderzoek. Tijdens de werkzaamheden werden 581 graven en 237 met resten van geruimde graven gevulde knekelkuilen verwijderd om plaats te maken voor het nieuwe keldergedeelte. De uitbreiding is een constructie opgebouwd uit beton, en de vloeren en muren werden in beton gestort.

De kelder is niet vrij toegankelijk en wordt alleen geopend in bijzijn van twee medewerkers van de AIVD en twee marechaussees. De toegangssteen wordt alleen verwijderd voor bijzettingen van leden van het Koninklijk Huis. Ook zijn er regelmatige onderhoudswerkzaamheden nodig, waaronder het opnieuw aanbrengen van leemstuc op de wanden en het opnieuw bepalen van de positie van de grafkisten.

Huidige Situatie en Toekomst

De grafkelder van Oranje-Nassau in Breda is nog steeds in gebruik en wordt gebruikt als rustplaats voor leden van het koninklijk huis. De kelder is geclassificeerd als een rijksmonument en heeft een monumentnummer van 11872. De kelder bevat in totaal 46 graven, waarvan enkele van historisch belang zijn. De kelder is ook een belangrijk onderdeel van het erfgoed van Breda en wordt regelmatig bezoekers bezoek. Tijdens de restauraties van de Nieuwe Kerk rond 2013 werd ook de koninklijke grafkelder gerestaureerd.

De kelder heeft ook een historische betekenis in de geschiedenis van het Huis Oranje-Nassau. In de late 19e en in de 20e eeuw werden er verschillende bijzettingen uitgevoerd, waaronder die van prins Claus, prinses Juliana en prins Bernhard. In 2013 werd besloten tot een uitbreiding van de grafkelder, wat leidde tot de aanleg van een nieuw gedeelte in de zuidelijke kooromgang. Deze uitbreiding bevat ruimte voor 24 kisten en een urnenwand.

Conclusie

De grafkelder van Oranje-Nassau in Breda is een uniek en historisch belangrijk gebouw dat niet alleen een rustplaats is voor leden van het koninklijk huis Oranje-Nassau, maar ook een voorbeeld is van bouwkundige technieken uit de 15e eeuw en de moderne restauraties uit de 20e en 21e eeuw. De kelder heeft een rijke geschiedenis en is onderhevig aan regelmatige restauraties en onderhoud. De kelder is een belangrijk onderdeel van het erfgoed van Breda en blijft een centraal punt voor het Huis Oranje-Nassau.