Boerderijen in Groningen: Historische Unieken en Contouren van een Regionale Cultuur

Published by Redactie on juli 12, 2025 | Category kelder

Boerderijen in Groningen vormen een uniek en historisch onderdeel van het landschap. Deze gebouwen, vaak geclassificeerd als rijksmonumenten, spelen een centrale rol in de cultuurhistorie van de regio. Ze zijn niet alleen een blikvanger voor hun architecturale vormgeving, maar ook voor hun functie in de landbouw en de samenleving. De bronnen tonen aan dat de boerderijen in Groningen een diversiteit aan typen en constructies vertonen, waaronder het Hogelandse type, het Oldambtse type, en tweekapsboerderijen. Deze verschillende typen maken de boerderijen tot een uniek en waardevol onderdeel van het Groninger erfgoed.

Historische Achtergrond en Architectuur

De historie van de boerderijen in Groningen gaat terug tot de 13e eeuw, waarin het begrip "langhuis" werd gebruikt voor het type boerderij waarin het woongedeelte en de stallen langzaam van elkaar gescheiden werden door een tussenwand. In de 17e eeuw ontwikkelde zich vanuit het langhuis de kop-hals-rompboerderij, waarbij het stalgedeelte werd vervangen door een grote, multifunctionele schuur. Deze schuur was in de lengterichting ingedeeld in drie zones: de middenzone was bestemd voor de oogst, met aan de achterzijde de stal voor de paarden. De zijbeuk die recht achter het woonhuis lag, was bestemd voor het vee, en de andere zijbeuk, de deel genaamd, werd gebruikt als toegang voor het lossen van de oogst in de middenbeuk, voor het dorsen van graan en voor de opslag van gerij en apparatuur.

Een van de bekende typen is het Hogelandse type, dat vaak de variant heeft waarbij de "kop" dwars voor de hals en de schuur is gebouwd. Dit wordt dus ook wel een dwarshuis genoemd of een Groninger of Hogelandse boerderij. Deze variant is een variant op de kop-hals-rompboerderij. Daarnaast zijn er ook de Oldambtse boerderijen, die wat statiger zijn en niet zelden ook een slingertuin hebben. Deze statigheid komt door het feit dat de Groninger boeren in bepaalde tijdvakken zeer welvarend werden, met name in de 19e en begin 20e eeuw. Ook de villaboerderijen, waarbij de schuur verbonden is met een villa, komen wat minder vaak voor.

De Onderdelen van een Boerderij

Een typische boerderij bestaat uit drie hoofdonderdelen: de kop, de hals en de romp. De kop is de woning, de hals bestaat vaak uit een gang, spoelplaats, berging en/of bijkeuken. De romp is de schuur achter de woning. De kop is vaak het meest opvallend en bevat veel decoratieve elementen, zoals sierlijsten om elk raam en deur. De hals is meestal eenvoudiger, maar speelt een belangrijke rol in de functie van de boerderij. De romp, de schuur, is het meest functioneel en wordt gebruikt voor de opslag van gereedschappen, voedsel, en dieren.

De kop-hals-rompboerderij is een van de meest voorkomende typen in het Groninger gebied. Deze bouwvorm is uitgegroeid tot een symbolische vorm van de regionale cultuur. De combinatie van het woningcomplex en de schuur maakt de boerderij tot een multifunctioneel gebouw, dat zowel als woning als als landbouwruimte fungeert.

De Bouw en Restauratie van Boerderijen

De bouw van boerderijen in Groningen heeft een lange geschiedenis. In de 19e eeuw, na de vorming van het Koninkrijk der Nederlanden, ging het goed met de economie. Daarnaast is de grond in de omgeving van Stedum goed waardoor de boeren veel geld verdienen. In deze periode worden er in Groningen vele nieuwe boerderijen gebouwd die heerden worden genoemd. Een voorbeeld is de recent gerestaureerde boerderij Nijhoff uit 1875, die een boerderij van het type Hogelandster is. Dit type boerderij heeft een kop, hals en romp. De kop is de woning, de hals bestaat vaak uit een gang, spoelplaats, berging en/of bijkeuken. De romp is de schuur achter de woning. Niehof betekent 'nieuwe tuin' (nie = nieuw, hof = tuin). Het hele huis is rijkelijk versierd met sierlijsten om elk raam en deur.

De restauratie van oude boerderijen is een belangrijk onderdeel van het erfgoedbeheer. In het geval van Delleweg 2, bijvoorbeeld, wordt de oorspronkelijke en authentieke rietenbedekking van het dak in ere hersteld. Dit is een belangrijk onderdeel van de restauratie, omdat de rietenbedekking een uniek en historisch kenmerk is van de Groningse boerderijen. Daarnaast wordt ook de gevelveldstructuur hersteld, met centrale ingang met hardstenen borden met gietijzeren balusters, gebosseerde hoeken, natuursteen omlijstingen, gepaneelde dubbele houten deur met getoogd bovenlicht, balkon met balusters, dakhuis met stuc-omlijsting en driehoekig getoogde kelder- en T-vensters met omlijsting; gekorniste kroonlijst en goot op gesneden consoles; donkere plint afgezet door waterlijst.

De Functie van Boerderijen in de Tijd

Boerderijen hebben in de loop der jaren hun functie gewijzigd. In de eeuwen daarvoor waren ze vooral bedoeld voor landbouw en dierenhouderij. In de 19e eeuw werden ze vaak uitgebreid en aangepast aan de toenemende welvaart van de boeren. In de jaren 1900 werden er veel moderne verbeteringen aangebracht, zoals de opbouw van villa's en de verandering van de bouwstijl.

In de moderne tijd zijn veel boerderijen omgebouwd naar andere functies. Zo zijn er boerderijen die worden gebruikt als bed & breakfast, als winkel, of als onderdeel van een landgoed. Een voorbeeld is de Landgoedboerderij Oosterheerdt in Leek, waarin je kunt logeren in een statige boerderij uit 1887. Er zijn ook boerderijen die worden gebruikt als kantoor of als onderdeel van een groene ruimte. Bijvoorbeeld, de Heemen, een boerderij met een naastgelegen "Zorgbuurderij", is open voor mensen om de natuur te ervaren, elkaar te ontmoeten en samen iets te ondernemen.

De Aandacht voor Erfgoed en Beheer

De aandacht voor erfgoed en beheer is in de loop der jaren toegenomen. Veel boerderijen zijn geclassificeerd als rijksmonumenten, wat betekent dat ze onderworpen zijn aan beschermingsmaatregelen. Dit geldt ook voor de boerderijen in Stedum, waarin negen boerderijen zijn geclassificeerd als rijksmonumenten. Deze boerderijen bestaan uit drie typen: Hogelandster type, het Oldambster type en tweekapsboerderijen.

De overheid en particuliere organisaties werken samen om de boerderijen te behouden en te restaureren. Zo heeft de NAM in 2017 de boerderij in Groningen overgedragen aan Het Groninger Landschap, waardoor het monumentale karakter van de boerderij gegarandeerd blijft. Ook wordt er aandacht besteed aan de historische waarde van de boerderijen, zoals in het geval van Delleweg 2, waarin de oorspronkelijke en authentieke rietenbedekking van het dak in ere hersteld wordt.

Conclusie

De boerderijen in Groningen vormen een uniek en waardevol onderdeel van het landschap en de cultuurhistorie. Ze zijn niet alleen architecturaal interessant, maar ook functioneel en historisch. De verschillende typen, zoals het Hogelandse type, het Oldambtse type, en de tweekapsboerderijen, laten zien hoe de boerderijen zich hebben ontwikkeld in de loop der jaren. De restauratie en het beheer van deze gebouwen zijn belangrijk om ze voor de komende generaties te behouden. Boerderijen zijn niet alleen een blikvanger, maar ook een symbool van de regionale cultuur en het erfgoed van Groningen.

Bronnen

boerderij