Historisch en Culturaal Belang van de Poesjenellenkelder in Antwerpen

Published by Redactie on juli 12, 2025 | Category kelder

De poesjenellenkelder in Antwerpen is meer dan alleen een theatrale ruimte. Het is een levendig stuk volkscultuur dat eeuwenlang de stad heeft beïnvloed en nog steeds een unieke rol speelt in de culturele en historische context van Antwerpen. Voor zowel woningeigenaren en bouwprofessionals als bewoners en bezoekers is het begrip van dergelijke historische en culturele ruimtes essentieel bij het behouden van stadscharacter en het behoud van historisch erfgoed. Deze artikel biedt een overzicht van de geschiedenis, technische en culturele aspecten van de poesjenellenkelder, op basis van vertrouwbare bronnen.

De oorsprong van het poesjenellentheater in Antwerpen

Het poesjenellentheater in Antwerpen is afgeleid van de Italiaanse commedia dell'arte en dateert al van de 16e eeuw. De benaming 'poesje' stamt uit de naam van de schelmenfiguur Pulcinella. Deze figuur, bekend voor zijn grote neus en bult op de rug, werd populair in de 17e eeuw en vormde de basis voor populaire figuren zoals de Neus en de Bult in het Antwerpse poesjenellentheater. De Schele is een volledig Antwerpse creatie, die in de 19e eeuw ontstond en een karakteristieke rol speelt in de voorstellingen.

De poesjenellen zijn stangpoppen van 50 tot 60 centimeter hoog en gemaakt van hout. Ze wegen tussen 5 en 18 kg en worden bewogen met twee metalen stangen. De kledij bestaat uit lompen en daardoor worden de poppen ook wel 'voddenbalen' genoemd. De techniek is simpel, maar vereist veel vaardigheid van de poppenspeler om de poppen realistisch te laten bewegen en emoties te tonen.

De Poesjenellenkelder: een historische theatrale ruimte

De poesjenellenkelder is een specifieke theatrale ruimte die zich meestal in de kelder van een café of kerkelijk gebouw bevindt. Deze ruimtes zijn vaak klein en worden verlicht met traditionele lampen of kaarsen. De kelder is meestal een rommelige, informele ruimte, waarbij het publiek dicht bij de voorstelling staat. Dit creëert een directe interactie tussen de poppenspeler en het publiek, wat uniek is voor het poesjenellentheater.

Een van de oudste poesjenellenkelders in Antwerpen is de Poesjenellenkelder van de Reep, waar het poesjenellentheater al sinds het begin van de 20e eeuw gespeeld wordt. In 2024 werd besloten om het theater te heropenen na een renovatieperiode van vijf jaar. Deze renovatie omvatte zowel de fysieke ruimte als de organisatie van de voorstellingen. Robert Van Cakenberghe, een ervaren poppenspeler, speelde een centrale rol in de opnieuw start van het theater. Zijn doel was om de volkscultuur in de kijker te zetten en de traditie van het poesjenellentheater te behouden.

De rol van het poesjenellentheater in de Antwerpse volkscultuur

Het poesjenellentheater is een unieke vorm van volkscultuur die zich ontwikkelde in de volkse wijken van Antwerpen, zoals Sint-Andries en het Schipperskwartier. In tegenstelling tot het reizende poppenspel, waarbij poppenspelers hun voorstellingen over het land brachten, was het poesjenellentheater vastgelegd in specifieke theaters. Deze theaters werden vaak gespeeld door amateurs, die hun voorstellingen als bijverdienste gaven.

De poppen vertolkten historische figuren en maakten gebruik van satire en humor om politieke en maatschappelijke kwesties te bespreek. Het theater was populair bij het lagere publiek en was een vorm van escapisme. Omdat de meeste poppenspelers ongeletterd waren, werden de verhalen mondeling doorgegeven en was improvisatie een essentieel onderdeel van de voorstellingen.

De Poesje van Sint-Andries en de Poesje van de Reep

De Poesje van Sint-Andries en de Poesje van de Reep zijn twee van de meest bekende poesjenellenkelders in Antwerpen. De Poesje van Sint-Andries was een van de oudste kelders en had een grote invloed op de Antwerpse volkscultuur. In 2024 werd besloten om de Poesje van Sint-Andries te stoppen, maar de traditie leeft voort in andere kelders, zoals de Poesje van de Reep.

De Poesje van de Reep, gevestigd in de kelder van het Fakkeltheater, is een recente heroprichting van een oudere traditie. Hier spelen poppenspelers zoals Ben Bervoets en Jan Gillis voorstellingen in het Antwerpse dialect. Deze voorstellingen zijn vol humor, satire en verwijzingen naar de Antwerpse geschiedenis. De Poesje van de Reep is een levend bewijs van het feit dat het poesjenellentheater nog steeds een relevante vorm van culturele expressie is.

De rol van het poesjenellentheater in de huidige tijd

Hoewel het poesjenellentheater oorspronkelijk bedoeld was voor volwassenen, zijn er in de 21e eeuw ook pogingen geweest om het theater toegankelijker te maken voor kinderen. Bijvoorbeeld, De Poesje van Klein Stanneke is een poesjenellenkelder die speciaal voor kinderen is aangepast. Hier vertolken poppen verhalen uit de Antwerpse geschiedenis en maakt gebruik van humor en improvisatie. Deze kelder is gevestigd in een vrije basisschool en is een manier om de traditionele poesjenellenkelder aan te passen voor een jongere generatie.

Hoewel het poesjenellentheater niet altijd geschikt is voor kinderen vanwege de seksueel getinte humor en scheldwoorden, is het een waardevolle culturele praktijk die behouden dient te worden. Het is een unieke vorm van volkscultuur die niet alleen historisch belangrijk is, maar ook een bijdrage levert aan de diversiteit van Antwerpse culturele activiteiten.

De technische aspecten van het poesjenellentheater

Het poesjenellentheater vereist een specifieke technische voorziening. De poppen worden bewogen met behulp van metalen stangen, die bevestigd zijn aan de hoofden en handen van de poppen. De poppen zijn gemaakt van hout en zijn voorzien van lompen kledij. Het bewegen van de poppen vereist veel handvaardigheid en het is een kunst die meerdere jaren van oefening vereist.

De kelders waarin het poesjenellentheater gespeeld wordt, zijn vaak gerenoveerd om de traditionele sfeer te behouden. De renovatie van de Poesjenellenkelder van de Reep, bijvoorbeeld, omvatte het herstel van de muren, vloeren en verlichting. Deze renovatie was nodig om de kelder te maken tot een geschikte theatrale ruimte, maar het karakter van de kelder is behouden.

De toekomst van het poesjenellentheater

Het poesjenellentheater is een vorm van immaterieel erfgoed die erkend is door UNESCO. Het behoud van deze traditie is van groot belang voor de Antwerpse culturele identiteit. Hoewel het theater in de 21e eeuw minder populair is geworden, zijn er nog steeds initiatieven om het poesjenellentheater levend te houden. Deze initiatieven zijn vaak gestart door schavies of lokale verenigingen die de traditie willen behouden.

De toekomst van het poesjenellentheater hangt af van het aantal poppenspelers en het publiek. Zolang er nog mensen zijn die het theater kunnen spelen en het publiek wil zien, zal het poesjenellentheater blijven bestaan. Het is een unieke vorm van culturele expressie die niet alleen historisch belangrijk is, maar ook een bijdrage levert aan de diversiteit van Antwerpse culturele activiteiten.

Conclusie

Het poesjenellentheater in Antwerpen is een unieke vorm van volkscultuur die eeuwenlang heeft gespeeld in de stad. Het is een levendig stuk Antwerpse geschiedenis dat nog steeds een relevante rol speelt in de culturele context van de stad. Voor zowel woningeigenaren als bouwprofessionals is het begrip van dergelijke historische en culturele ruimtes essentieel bij het behouden van stadscharacter. Het poesjenellentheater is niet alleen een vorm van entertainment, maar ook een manier om de Antwerpse volkscultuur te behouden en te delen met een nieuwere generatie. Het behoud van deze traditie is van groot belang voor de identiteit van Antwerpen en de toekomst van de Antwerpse volkscultuur.

Bronnen

poezenelle