Roelof Kelder en de bouwpraktijk in de 20e eeuw: een kijkje in de bouwgeschiedenis

Roelof Kelder (1891–1957) is een naam die in meerdere bronnen terugkomt, vooral in de context van landbouw, woningbouw en gezinsleven in het begin van de 20e eeuw. Deze artikel biedt een overzicht van de bouwpraktijk, woningbouw en levensomstandigheden die in die tijd typisch zijn voor landbouwgezinnen in Nederland, met Roelof Kelder als centraal personage. De informatie is afgeleid van archieven, familiegeschiedenissen en bouwpraktijken die tussen 1920 en 1950 gangbaar waren, zoals uit de bronnen blijkt.

Bouwpraktijk en woningbouw in de 20e eeuw

Bouwen met eigen kracht

In de jaren 1920 was het niet ongebruikelijk dat landbouwers zoals Roelof Kelder zelf bouwden aan hun woning. Zij gebruikten vaak de beschikbare grond om te ontginnen en maakten gebruik van hulp van vrienden en familie om de woning in korte tijd te bouwen. Roelof Kelder kocht begin 1925 een stuk veengrond van twee hectare aan de Dommerswijk. Hij had in de afgelopen jaren goed verdiend en wilde een nieuw huis bouwen op een gunstige plek, dicht bij school en kerk.

De bouw van het huis verliep in snel tempo. Roelof zelf ontgaf zijn eigen veen, met hulp van arbeiders die een centje wilde bijverdienen. Nadat het ontginnen vooralsnog was gestaakt, kregen vrienden en kennissen de opdracht om het huis op te trekken. De woning was een typische woning van die tijd: een woning met een woonkamer aan de voorkant, twee bedsteden, een keuken, een kelder en een opkamertje. Op de zolder waren twee kamertjes getimmerd.

Deze bouwpraktijk was niet alleen economisch, maar ook sociaal. Het gebruik van familiehulp en vriendschappelijke samenwerking was typisch voor die periode. De woning was een zogenaamde "huussie van hol’an", wat duidelijk maakt dat het een huis was dat voor iedereen openstond en waar iedereen zijn rol had in de dagelijkse levensvoering.

Kelder als bouwelement

Een kelder was een standaard onderdeel van de woningbouw in de 20e eeuw, vooral voor landbouwgezinnen. In Roelof Kelders geval werd de kelder gebruikt voor opslag van etenswaren en eventueel ook als ruimte voor de bewaring van melkproducten. Zowel in de bronnen van de familie Lankhorst (zoals Roelof de Haan in een presentatie over de bodemgeschiedenis) als in de woningbouwpraktijk van Kooikerbouw wordt duidelijk dat kelders een integraal onderdeel zijn van het woningontwerp.

De kelder had ook een technische functie: het zorgde voor een koelere ruimte, waarin etenswaren langer konden worden bewaard. Dit was voor de periode voordat koelkasten gangbaar waren, van groot belang. Kelders werden vaak gecombineerd met opslagruimtes en werden soms ook gebruikt als onderdeel van de koeienhouderij. Bijvoorbeeld in de casus van familie Lankhorst, die een kelder gebruikt voor de opslag van kaas, wordt duidelijk dat de kelder niet alleen een opslagruimte was, maar ook een logistieke component in het bedrijfsleven.

Materialen en bouwtechnieken

De materialen die in de jaren 1920 gebruikt werden voor woningbouw, waren vrij eenvoudig en functioneel. Roelof Kelder’s woning was opgetrokken met traditionele bouwmaterialen zoals hout, baksteen en mortel. De daken bestonden meestal uit pannen of daken van groen gras, afhankelijk van de beschikbaarheid en de omgeving. De houtconstructie was meestal drooggelegd en bestond vaak uit planken die met ijzeren hoeken of houten stukken aan elkaar werden verbonden.

In de jaren 1930 en 1940 begonnen moderne bouwtechnieken zich meer te ontwikkelen, zoals het gebruik van beton en prefab-elementen. Kooikerbouw, een bekend bouwbedrijf, maakt sinds 1948 gebruik van moderne technieken zoals het Trimble-Robotic-Totalstation voor het uitmeten van werken. Ook het DOKA bekistings-systeem wordt gebruikt bij kelderbouw. Deze technieken zijn echter meestal in de jaren 1950 en later volledig ingevoerd, wat betekent dat Roelof Kelders woning vooral traditioneel is gebouwd.

Duurzaamheid en natuur

Hoewel de begrippen “duurzaamheid” en “natuurinclusie” in de jaren 1920 nog niet gangbaar waren, was er toch een sterke band met de natuur. Roelof Kelder, net zoals velen van zijn tijd, had een sterke aansluiting met het land en de omgeving. Zijn woning was gelegen aan de rand van een dorpsgebied, met een vrij uitzicht op weilanden en een dichtbij gelegen school en kerk. De verbinding met de natuur was een leefstijlaspect, niet een ideologie.

Toch is er in latere jaren, zoals bij de familie Lankhorst, een beweging ontstaan richting duurzame landbouw. Roelof de Haan, een bodemdeskundige, presenteert op een dag de relatie tussen de bodem en de koe. Het is duidelijk dat de focus op de bodemkwaliteit en het gebruik van natuurlijke middelen, zoals het vermeerderen van grasklaverpercelen en het kalkstrooien van de bodem, in de loop van de jaren steeds sterker is geworden.

Gezinsleven en woningbouw

Groot gezin en woning

Roelof en Albertje Kelder kregen negen kinderen. Het was voor die tijd niet ongebruikelijk dat gezinnen groot waren, en het woningontwerp was afgestemd op zo’n situatie. Het huis dat Roelof Kelder bouwde, had drie jongens en drie meisjes. In de zomer was het in de zolder snikheet, in de winter steenkoud. De jongens sliepen boven, soms drie in een bed. De ouderlijk bedstee was apart, en de meisjes hadden een eigen opkamer.

De woning was een sociale ruimte, waar iedereen zijn rol had. Het was een typisch gezinshuis, waarin het gezinsleven centraal stond. De kinderen moesten vroeg meehelpen met het verzorgen van de beesten en het werk op het land. Roelof Kelder was een actieve landbouwer, die ook zijn vrije tijd gebruikte om op het land te werken.

Opbouw van het landbouwbedrijf

Roelof Kelder was niet alleen woningbouwer, maar ook landbouwer. Hij wilde keuterboer worden, met koeien en varkens. Hij had reeds plannen om het veen te veranderen in bruikbare dalgrond. In de winter, vooral rond de ledenvergadering van de school, trok hij zich terug in de huiskamer om administratieve taken af te ronden.

Zijn landbouwbedrijf was een combinatie van melkvee en vleesvee. Hij had twee varkens, een geit en later ook koeien. De woning en het landbouwbedrijf waren geïntegreerd, wat typisch is voor landbouwgezinnen in die tijd. De woning stond midden tussen de te drogen staande turfbulten, en de deel had hokken voor de dieren.

Bouwgeschiedenis en erfgoed

Bouwgeschiedenis en erfgoed

Roelof Kelders woning is een voorbeeld van de bouwgeschiedenis van de 20e eeuw. Het is een woning die met eigen handen is gebouwd, met behulp van familie en vrienden. Het is een woning die typisch is voor een landbouwgezin en die een sterke band met het land en de omgeving heeft. Het is ook een woning die door de jaren heen groeide met het gezin en de omstandigheden.

De bouwgeschiedenis van Roelof Kelder is niet alleen een persoonlijke geschiedenis, maar ook een reflectie van de bredere bouwpraktijk in die tijd. De woning is een spiegel van de maatschappelijke omstandigheden, de bouwmethoden en de levensstijl van landbouwgezinnen in de 20e eeuw. Het is een geschiedenis die zich in de woningbouw, in de landbouwpraktijk en in het gezinsleven afspeelde.

Conclusie

Roelof Kelder was een actieve landbouwer en woningbouwer in de jaren 1920 en 1930. Zijn woning werd met eigen handen gebouwd, met hulp van vrienden en familie. Het was een woning die typisch is voor een landbouwgezin van die tijd, met een kelder, zolder en hokken voor dieren. De bouwpraktijk was functioneel en economisch, met gebruik van traditionele materialen en technieken. De woning was geïntegreerd met het landbouwbedrijf en het gezinsleven. Roelof Kelders woning is een voorbeeld van de bouwgeschiedenis van de 20e eeuw en biedt inzicht in de levensomstandigheden en bouwpraktijk van landbouwgezinnen in die tijd.

Bronnen

1. Historische projecten
2. Natuurinclusief boeren
3. Groninger Archieven
4. Streekomroep West-Friesland
5. Huib Minderhoud
6. Genealogie Online
7. Graftombe
8. Overlijdensberichten
9. Kooikerbouw
10. Land van Herle
11. MyHeritage
12. Mensenlinq