De schuilkelder van het Joodse echtpaar Eckstein in Muntendam: Geschiedenis, restauratie en educatieve waarde

Published by Redactie on juli 13, 2025 | Category kelder

De schuilkelder van het Joodse echtpaar Comprecht en Rosa Eckstein in Muntendam vertegenwoordigt een belangrijk historisch en educatief erfdeel uit de Tweede Wereldoorlog. Deze kelderruimte, die ruim 2,5 jaar lang als onderduikplaats fungeerde, is een levend getuigenis van de moed en het leiderschap van vier Muntendammers die het Joodse echtpaar het leven reddeten. Na jaren van vernietigende oorlog en genocide is deze kelder behouden gebleven, en is hij hersteld tot een educatieve locatie die het verleden voor een brede publiek toegankelijk maakt. In deze bijdrage wordt het verhaal van deze kelder verder uitgelicht, inclusief de historische context, de constructieve en technische eigenschappen van de schuilruimte, en de maatregelen die zijn genomen voor herstel en educatie.

Historisch achtergrond

In de herfst van 1942, toen de Holocaust in volle gang was, zochten Comprecht en Rosa Eckstein, een Joods echtpaar uit Muntendam, een veilige schuilplaats. Comprecht was onderwijzer aan de lagere school in Tripscompagnie en woonde met zijn vrouw aan de Nieuweweg. Toen de Duitse bezetter de meeste Joodse inwoners van Muntendam deporteerde, moest ook het echtpaar Eckstein ontkomen. Bij toeval kwam Comprecht in gesprek met Hendrik Kroeze, eigenaar van een bouwmaterialenhandel in Muntendam. Kroeze had al in de jaren dertig een kelder onder zijn bedrijf ingericht als schuilkelder. Hij bood het echtpaar aan om daar te verbleven, wat hen uiteindelijk het leven zou redden.

De kelder had een oppervlakte van ongeveer 15 vierkante meter en was ingericht als een eenvoudige woonruimte. De onderduikers hadden een tafel, een kooi voor slapen en een kleine keuken. Ze kookten hun eigen koosjer maaltijden, en Rosa hield zich bezig met breiwerk en herstel van kleding van de Kroeze-familie. Comprecht, die een onderwijzer was, bracht zijn tijd door met het lezen van boeken en het schilderen van tegeltjes.

De kelder was niet alleen een schuilplaats, maar ook een centraal knooppunt in het netwerk van onderduikers en helpers. Vier personen – Hendrik Kroeze, zijn zoon Pieter, de boekhouder Hendrik Pater en huisarts Berend Maarsingh – namen het gevaar op zich om het echtpaar te onderhouden en te beschermen. Deze vier personen kregen in 1995 de Yad Vashem-onderscheiding van de Israëlische overheid voor hun helderheid en menslievendheid.

Constructieve en technische eigenschappen van de kelder

De kelder was ontworpen als een schuilkelder, maar het was ook een functionele ruimte die aan de behoeften van de onderduikers moest voldoen. De constructie bestond uit een ondergrondse ruimte onder de winkel van de familie Kroeze. De muren en vloer van de kelder waren van beton, wat voor stabiliteit en isolatie zorgde. Het plafond was aanvankelijk houten, maar tijdens de jaren zeventig werd er een betonnen plafond geplaatst. Tijdens de restauratie werd een buisje in het plafond geïnstalleerd, dat gebruikt werd om een signaal te geven wanneer er iemand in de ruimte boven de kelder binnenkwam. Dit was een cruciale veiligheidsmaatregel die ervoor zorgde dat de onderduikers zich snel konden schuilhouden.

Daarnaast was er een klein tuimelraampje in de hoek van de kelder, dat op het donkerste deel van de avond en nacht een stukje open ging voor frisse lucht. Dit raampje was half verborgen achter een muurtje om te voorkomen dat het gemakkelijk zichtbaar was. De kelder had ook een kleine nis voor noodgevallen, waarin de onderduikers zich konden verbergen als er plots onverwachte bezoekers waren.

De kelder was verbonden met het bedrijfsterrein van de familie Kroeze, waarin de helpers elke avond een paar minuten de kelder bezochten om eten te brengen, de toiletemmer te legen en de onderduikers te laten luchten. Deze routine was van groot belang voor de fysieke en mentale gezondheid van de onderduikers.

Restauratie en educatieve toepassing

De kelder was jarenlang vergeten, tot hij in de jaren tachtig bij toeval ontdekt werd tijdens een brand in het bovenliggende gebouw. Het blijkte dat de kelder vrijwel intact was gebleven, en dat de structuur nog stevig genoeg was voor verdere gebruik. In 2019, bij de 75e verjaardag van de bevrijding, werd het verhaal van de kelder en het echtpaar Eckstein herontdekt en werd het herstelproject opgezet.

De Stichting Archief Muntendam, in samenwerking met de huidige eigenaar van de bouwmarkt, restaureerde de kelder tot zijn oorspronkelijke staat. De ruimte werd ingericht zoals deze er in de oorlog uitzag, met behulp van oude foto’s en gesproken getuigenverklaringen van nabestaanden. Er werd een monument geplaatst voor het echtpaar en hun vier helpers, en de kelder werd opgenomen in het open monumentennetwerk.

De restauratie was geen eenvoudige klus. Er moest zorgvuldig gewerkt worden om de historische waarde van de kelder te behouden. De vloer en muren werden hersteld, maar de oude betonconstructie was zo goed als intact. De kelder was ook uitgerust met een virtuele realiteit (VR) demonstratie, zodat ook mensen die fysiek niet in de kelder konden komen, toch een realistisch beeld kregen van de omstandigheden waaronder de onderduikers leefden.

De educatieve waarde van de kelder is groot. De Stichting Archief Muntendam organiseert op afspraak excursies voor scholen, groepen en particulieren. De kelder is niet permanent open, maar tijdens open monumentendagen en bepaalde historische herdenkingen is hij toegankelijk. Daarnaast is het verhaal van de kelder beschikbaar via de website van de stichting, waarin ook digitale reconstructies en VR-tour worden aangeboden.

De rol van de kelder in het onderwijs

Een van de belangrijkste doelen van de restauratie van de kelder is om het verhaal van de onderduikers en hun helpers voor een jonge generatie toegankelijk te maken. In 2023 namen 55 vmbo-leerlingen deel aan een project waarin ze de kelder bezoeken en een digitale reconstructie maken. De leerlingen gaven uitdrukking aan hun verbazing over de kleine ruimte en het feit dat mensen daar gedurende 2,5 jaar moesten verblijven. “Het is bizar dat mensen hier zo lang gewoond hebben,” zeiden ze. “Het is echt klein. Ik zou hier nooit kunnen leven. Het is niet eens zo groot als mijn kamer.”

Het project maakt duidelijk dat historische locaties zoals deze kelder niet alleen belangrijk zijn voor het behoud van het verleden, maar ook voor het leren van verantwoordelijkheid, menslievendheid en helderheid. Door middel van educatieve programma’s, excursies en digitale tools wordt de kelder niet alleen een historische site, maar ook een platform voor discussie en reflectie over het verleden.

Conclusie

De schuilkelder van het Joodse echtpaar Eckstein in Muntendam is een unieke historische locatie die het verhaal van moed, menslievendheid en overleving vertelt. De kelder, die functioneel was ontworpen voor onderduiking, is behouden gebleven en hersteld tot een educatieve en herdenkingsruimte. Door middel van restauratie, virtual reality en educatieve programma’s wordt het verhaal van deze kelder en de personen die er verbleven en hielpen, voor een brede publiek toegankelijk gemaakt. Dit project toont aan dat historische locaties, als ze goed gerestaureerd en gepresenteerd worden, een grote educatieve en sociale waarde kunnen hebben, en dat het verleden ons heden en toekomst kan beïnvloeden.