De historie van de eerste riolering in Nederland

Published by Redactie on juli 3, 2025 | Category riolering

In het midden van de negatiende eeuw begon Nederland voor het eerst serieus aan de aanleg van een rioleringssysteem. Dit was een belangrijk stappenplan om de hygiëne in de steden te verbeteren en de gezondheidsrisico’s te verminderen. De historische bronnen laten zien dat de eerste rioleringen in Nederland al in de jaren 1820 en 1830 werden aangelegd, met name in steden zoals Amsterdam, Dordrecht en Vlissingen. De techniek van het Liernursysteem, dat in Nederland ontwikkeld werd, speelde een centrale rol bij de aanvang van de moderne riolering. In dit artikel zullen we nader ingaan op de geschiedenis van de eerste rioleringen, de techniek en het gebruik van het Liernursysteem, evenals de impact op de hygiëne in Nederland.

De oorsprong van de riolering in Nederland

De geschiedenis van de riolering in Nederland gaat terug op de jaren 1820 en 1830, toen de toenemende bevolkingsdichtheid en de groei van de steden leidden tot een toenemende vervuiling van de grachten en open riolen. De Franse bezetting in de jaren 1795 tot 1813 had al een aanzienlijke invloed gehad op de infrastructuur in Nederland, waaronder het aanleggen van ondergrondse riolen. In Vlissingen was er al vanaf het begin van de negentiende eeuw een ondergronds riool aanwezig. In 1822 was er in het gemeentehuis een bijeenkomst voor aannemers die geïnteresseerd waren in de aanbesteding voor de uitbreiding van het hoofdriool in de Oranjestraat. Dat moet er dus al ruim vóór 1822 zijn geweest. Vlissingen onderscheidde zich hiermee van de meeste andere Nederlandse steden. Dat was merkwaardig omdat de stad juist in deze periode, net na de Franse bezetting, een van de meest berooide en armoedige steden van het land was.

In Amsterdam begon de aanpak van de hygiëne in de jaren 1840 en 1850. De stad had een zware stankprobleem, vooral in de grachten. De stank kwam voort uit het afval en de ontlasting die in de grachten terechtkwam. In 1871 kwam ingenieur Liernur met het idee om huishoudelijk afvalwater en ontlasting te scheiden. De poep werd met een wagen opgezogen en afgevoerd. Leuk weetje: vacuum-wagens die in 1871 werden ontworpen, gebruiken we nu nog steeds.

Het Liernursysteem: de techniek achter de eerste rioleringen

Het Liernursysteem was een innovatief systeem dat werd ontwikkeld door de Nederlandse ingenieur Liernur. Het systeem was bedoeld om de afvoer van ontlasting en afvalwater te regelen, zodat de hygiëne in de steden kon worden verbeterd. Het systeem bestond uit een reeks buizen, pompen, en opslagreservoirs, die samenwerken om het afval van de huishoudens op te vangen en af te voeren. In de jaren 1870 begon het systeem aan de orde te komen in meerdere steden, waaronder Amsterdam, Dordrecht en Leiden.

In 1871 werd het Liernursysteem in gebruik genomen in Amsterdam. De poep werd met een wagen opgezogen en afgevoerd. Dit was een belangrijke stap in de moderne riolering. De techniek was niet alleen effectief, maar ook goedkoop, waardoor het systeem ook in kleine gemeenten uitvoerbaar was. Het systeem had ook een positief effect op de landbouw, omdat de verzamelde poep werd gebruikt als mest. De mest werd echter later giftig door de invoer van kolenas, waardoor de verkoop en opbrengst van deze mest tegenkwam.

Het gebruik van het Liernursysteem in Nederland

Het Liernursysteem werd in Nederland breed toegepast in de jaren 1870 en 1880. In Amsterdam werd het systeem in 1871 op grote schaal ingezet, waardoor de hygiëne in de stad aanzienlijk werd verbeterd. Ook in Dordrecht en Leiden werd het systeem toegepast. In Dordrecht werd het systeem in 1876 als ‘voor steden als Dordrecht eene weldaad’ beschouwd. In Leiden waren er in technisch en hygiënisch opzicht geen problemen. Het systeem werd echter ook kritisch bekeken, vooral vanwege de complexiteit en de hoge kosten. Het vereiste namelijk een groot aantal pompen, buizen, en opslagreservoirs, evenals een goed functionerend onderhouds- en bedieningsapparaat.

De investeringen in het Liernursysteem waren niet gering, zeker niet in verhouding tot de omvang van de meeste gemeentelijke begrotingen. De rooskleurige voorstellingen van de exploitatielasten door Liernur namen de terughoudendheid van de besturen niet weg. Toch lijkt het niet volgens een logisch patroon te zijn verlopen. Veel belangstelling uit binnen- en buitenland – Van der Kloes meldde vol trots dat hij werd overstroomd met ‘bezoeken en aanvragen om inlichtingen...uit allerlei oorden der wereld’, tot uit Australië.

De impact van de riolering op de hygiëne in Nederland

De introductie van de riolering in Nederland had een grote impact op de hygiëne en de gezondheid van de bevolking. De stank in de steden werd aanzienlijk verminderd, en het risico op ziektes zoals cholera werd kleiner. In de jaren 1850 ontstond duidelijkheid over de situatie van de volksgezondheid in Nederland. Het verzamelen van statistische gegevens, het classificeren volgens een uniform systeem, het turven van de sterftegevallen, het vastleggen van de doodsoorzaken in cijfers, het onderling vergelijken van de cijfers tussen gemeenten – dergelijke manipulaties met feiten en getallen leverden beelden op van ziekten en dood.

Hygiënisten hadden – zoals uit het vorige hoofdstuk bleek – politici, bestuurders, collega-artsen, ingenieurs en anderen ervan overtuigd dat deze statistische aanpak een zinvolle benadering van de werkelijkheid was en een objectieve basis voor ingrijpen bood. Het algemene beeld was zorgwekkend: de lichamelijke conditie van grote delen van de Nederlandse bevolking was slecht; jonge en oude mensen, maar vooral de armen werden regelmatig geteisterd door allerlei ziekten; epidemieën zoals die van de cholera zaaiden dood en verderf onder de bevolking.

De evolutie van de riolering in Nederland

De riolering in Nederland heeft zich in de loop van de jaren ontwikkeld van een eenvoudig systeem naar een complexe infrastructuur. In de jaren 1870 ontstond er een sterke belangstelling voor het Liernursysteem, zowel binnen als buiten Nederland. In 1883 werd het systeem toegepast tijdens de koloniale exporttentoonstelling te Amsterdam. Het systeem werd ook gebruikt in andere steden, waaronder Rotterdam, waar het systeem in de jaren 1870 in de belangstelling stond. In de jaren 1880 werd het systeem in de stad Dordrecht aangevraagd, en werd het in 1880 beschouwd als een mogelijke oplossing voor de hygiëne in de stad.

In de jaren 1890 en 1900 ontstond er een sterke groei van de riolering in Nederland. De techniek werd steeds verder ontwikkeld, en de kosten van het systeem werden aanzienlijk gereduceerd. In 1902 werd besloten om het Liernursysteem te stoppen, omdat het een ongunstige invloed had op de bodem en het oppervlaktewater. In plaats daarvan werd een nieuw systeem aangevraagd, dat beter was afgestemd op de behoeften van de steden.

Conclusie

De eerste rioleringen in Nederland, vooral het Liernursysteem, speelden een cruciale rol in de verbetering van de hygiëne en de gezondheid van de bevolking. In de jaren 1870 en 1880 werd het systeem in meerdere steden toegepast, waaronder Amsterdam, Dordrecht en Vlissingen. Het systeem had een positief effect op de landbouw en de hygiëne, maar ook nadelen, zoals de complexiteit en de hoge kosten. In de loop van de jaren ontwikkelde de riolering zich van een eenvoudig systeem naar een complexe infrastructuur, wat een belangrijke bijdrage leverde aan de moderne stedelijke ontwikkeling in Nederland.

Bronnen

eerste