Drentse schuilkelders en archeologische kelders: een overzicht

Published by Redactie on juli 14, 2025 | Category kelder

In de provincie Drenthe zijn diverse soorten kelders aangetroffen, variërend van militaire schuilkelders uit de 20e eeuw tot archeologische grafkelders uit de prehistorie. Deze kelders vormen een interessant onderdeel van het regionale erfgoed en kunnen een waardevolle inspiratie zijn voor specialisten in de bouw, renovatie en archeologie. Deze artikelen gaan dieper in op de bestaande schuilkelders en archeologische kelders in Drenthe, hun historische context, toegankelijkheid en betekenis.

Schuilkelders in Drenthe

De vraag of er nog schuilkelders in Drenthe te vinden zijn, is in de afgelopen jaren herhaaldelijk opgekomen, vooral in de context van de huidige geopolitieke situatie in Europa. De meeste schuilkelders in Nederland zijn ontworpen voor gebruik in noodsituaties, zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog of voor civiele bescherming in kritieke omstandigheden. In Drenthe zijn slechts een paar bekende schuilkelders.

Schuilkelder in Assen

De bekendste schuilkelder in Drenthe bevindt zich in Assen, aan de Dr. Nassaulaan. Dit is geen gewone schuilkelder voor burgers, maar een commandobunker die gebruikt werd door autoriteiten in geval van noodsituaties. De bunker is gerust voorzien van een eigen elektriciteitsvoorziening, waaronder fietsen om stroom op te wekken bij uitval van de hoofdbron. De toegang is beperkt tot bepaalde medewerkers van de overheid, zoals de burgemeester.

Deze bunker fungeerde als een operationeel centrum in crisistijd en is nooit bedoeld als schuilkelder voor het algemene publiek. Toch geeft het bestaan van deze structuur een interessant inzicht in de civiele bescherming die in Drenthe voorzien was. In 2009 werd de bunker gerund door een voormalig medewerker van de Bescherming Burgerbevolking, die een rondleiding gaf.

Schuilkelders in Hoogeveen

Tot op heden is er geen officiële informatie beschikbaar over schuilkelders in Hoogeveen. Hoewel er sprake is van andere bunkers in Drenthe die gebruikt werden voor opslag van wapens of militaire doeleinden, is er geen bewijs dat er civiele schuilkelders in deze gemeente aanwezig zijn. Deze ontdekkingen worden wel beschreven in een aparte lijst die beschikbaar is via regionale historische bronnen.

Archeologische kelders in Drenthe

Naast schuilkelders zijn er ook een groot aantal archeologische kelders in Drenthe, met name in de vorm van hunebedden. Deze prehistorische grafkelders dateren uit de neolithische periode en zijn meestal gericht op rituele en religieuze doeleinden. De meeste hunebedden zijn volledig of gedeeltelijk gesloopt, maar sommige resten zijn nog steeds te onderzoeken.

Hunebed D54a/Spier

Een bekend voorbeeld is hunebed D54a in Spier (Zuidhaar), dat in 1921 ontdekt werd door W. Beyerinck. Dit hunebed bestond waarschijnlijk uit vijf paar zijstenen en had een kamerlengte van iets meer dan 8 meter. Het hunebed was goed verborgen in een heuvel en bleef dus tot 1921 onontdekt. Bij opgravingen in 1921 en 1923 werden meer dan 4200 scherven van TRB-aardewerk geborgen, wat duidt op een intensieve gebruiksgeschiedenis. In 1949 werd het hunebed opnieuw onderzocht door Van Giffen, wat leidde tot verdere vondsten, waaronder fragmenten van bakplaten.

Buiten de kelder zelf werden ook rituele vondsten gedaan, zoals nabijzettingen en begravingen in de dekheuvel of aan de heuvelvoet. Deze vondsten geven een indruk van de religieuze praktijken van de neolithische bevolking in Drenthe.

Hunebed D54b/Hooghalen

Een ander voorbeeld is hunebed D54b in Hooghalen, dat in 1946 werd ontdekt tijdens het planten van bomen op een diepgeploegd terrein. Het hunebed werd in 1947 door Van Giffen onderzocht. Er werden grote en kleinere stenen aangetroffen, evenals de standkuilen van de draagstenen en een deel van de keldervloer. Het hunebed bestond waarschijnlijk uit vijf paar zijstenen en had een lengte van ongeveer 6,1 meter. De inhoud van de kelder is echter niet volledig duidelijk, omdat er sprake was van samenvoeging van vondsten met die van het nabijgelegen hunebed D54c.

Hunebed D35a/Valthe

In Valthe is een ander interessant voorbeeld aan te duiden met hunebed D35a. Dit hunebed werd voor het eerst in 1833 beschreven door C.J.C. Reuvens en later in 1847 door L.J.F. Janssen. Het hunebed bestond volgens Janssen uit vijf paar zijstenen en had een kamerlengte van 12 meter en een breedte van 2,5 meter. Toen Van Giffen in 1920 het hunebed onderzocht, was er weinig meer van over dan een kratervormige heuvel met gruis en brokken steen. De kelder had gelegen in een ovale kuil van 7,1 x 2 meter. De mate waarin het hunebed in de jaren 1970 was gesloopt maakt het moeilijk om concrete conclusies te trekken over de exacte bouw van het hunebed.

Technische en historische aspecten

De constructie van zowel schuilkelders als archeologische kelders vertoont duidelijke verschillen qua bouwtechniek en doel. Schuilkelders zijn ontworpen met een oog voor beveiliging, veiligheid en functioneel gebruik. Ze zijn meestal gemaakt van beton en worden geëlektrificeerd en voorzien van een zuurstofvoorziening. Archeologische kelders, zoals hunebedden, zijn in de regel gemaakt van zware stenen en zijn ontworpen voor rituele of religieuze doeleinden.

Bouwmaterialen

Bij schuilkelders in Drenthe is de voornaamste bouwstof beton. De bouwtechnieken zijn gericht op sterkte, duurzaamheid en beveiliging. Fietsen zijn soms aanwezig om bij uitval van de elektriciteit nog steeds een minimale energievoorziening te kunnen garanderen. De toegang is beveiligd en beperkt tot een selecte groep mensen.

Archeologische kelders, zoals hunebedden, zijn gemaakt van zware stenen. De bouwtechnieken zijn afhankelijk van de beschikbare materialen en de technologische mogelijkheden van die tijd. De kelders zijn vaak ondergronds gelegen en voorzien van een dekheuvel. De stenen zijn zorgvuldig geplaatst, vaak met een exacte functie binnen de structuur van het hunebed.

Toegankelijkheid en gebruik

Schuilkelders

Schuilkelders in Drenthe zijn in de meeste gevallen niet toegankelijk voor het publiek. Ze worden meestal gebruikt voor operationele doeleinden door overheidspersoneel of andere aangewezen groepen. De toegang wordt strikt gereguleerd, en er is weinig officiële informatie beschikbaar over de locaties van deze kelders. In sommige gevallen zijn er toeristische of educatieve toegangsmogelijkheden, zoals bij de schuilkelder in Assen, waar in het verleden rondleidingen werden gegeven.

Archeologische kelders

Archeologische kelders zijn vaak beschikbaar voor onderzoek en bezoeken, afhankelijk van de staat van bewaring. Sommige hunebedden zijn volledig ontmanteld, terwijl andere nog steeds een deel van hun oorspronkelijke structuur behouden. Voorbeelden zoals D54a/Spier en D35a/Valthe zijn onderzocht door archeologen en beschikken over uitgebreide documentatie.

Het gebruik van deze kelders is gericht op wetenschappelijk onderzoek en historische bestudering. In sommige gevallen zijn er educatieve initiatieven om het publiek meer kennis te geven over deze prehistorische structuren. De toegang tot deze kelders is echter vaak beperkt om de archeologische vondsten en de structuur van de kelders te beschermen.

Conclusie

In Drenthe zijn verschillende soorten kelders aanwezig, variërend van schuilkelders uit de 20e eeuw tot archeologische kelders uit de prehistorie. Schuilkelders zoals die in Assen zijn ontworpen voor civiele bescherming en operationeel gebruik, terwijl archeologische kelders zoals hunebedden een rituele en religieuze betekenis hebben. Deze kelders vormen een waardevolle bijdrage aan het erfgoed van Drenthe en kunnen een interessante bron zijn voor specialisten in bouw, renovatie en archeologie.

De toegankelijkheid van deze kelders varieert aanzienlijk. Schuilkelders zijn in de regel beperkt toegankelijk, terwijl archeologische kelders vaak onderzocht en bezoekt worden door wetenschappers en historici. Het behoud en de studie van deze kelders zijn van groot belang voor de verderkennis van de geschiedenis van Drenthe en het land als geheel.

Bronnen

stad