Toon Kelder en zijn invloed op de Nederlandse schilderkunst

Published by Redactie on juli 14, 2025 | Category kelder

Toon Kelder (1894–1973) is een van de invloedrijkste figuren binnen de Nieuwe Haagse School. Zijn werk verscheen onder andere in prestigieuze musea zoals het Stedelijk Museum Amsterdam en het Rijksmuseum Kröller-Müller. Zijn artistieke loopbaan, die zich ontwikkelde van realistische schilderijen tot abstracte en beeldhouwkunst, bevat een rijke historie van opleiding, reizen en artistieke betrokkenheid. In dit artikel wordt ingegaan op zijn levensloop, artistieke stijl, en zijn betrokkenheid bij het Stedelijk Museum Amsterdam, met een nadruk op de context van zijn invloed op de Nederlandse kunstwereld.

Levensloop en opleiding

Toon Kelder werd op 24 november 1894 geboren in Rotterdam en overleed op 7 april 1973 in Den Haag. Hij volgde zijn opleiding aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag en later ook aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam. Na de Eerste Wereldoorlog maakte hij op jonge leeftijd reizen naar steden zoals Parijs, Londen, Venetië en Brussel, wat invloed had op zijn artistieke ontwikkeling.

Kelder was lid van kunstgroepen zoals Pulchri Studio, De Nieuwe Ploeg en Liga Nieuwe Beelden. Zijn werk staat in verschillende Nederlandse musea, waaronder het Rijksmuseum Kröller-Müller, het Stedelijk Museum Amsterdam, het Haagse Gemeentemuseum en het Museum of Modern Art in New York. Zijn invloed op de Nederlandse kunstwereld is duidelijk aan te tonen aan de hand van deze museale collecties.

Kunststijl en ontwikkeling

Tot ongeveer 1945 schilderde Kelder vooral naakten en stillevens in de trant van de Haagse School. In die periode ontwikkelde hij een realistische en naturalistische stijl, vergelijkbaar met de stijl van oudere Haagse School-schilders. Na deze periode begon hij geleidelijk over te stappen naar abstracte afbeeldingen en begon hij ook met het maken van beeldhouwwerken. Deze evolutie duidt op een brede artistieke horizon en een openheid om nieuwe stijlen en media te verkennen.

Bijzonder is dat hij ook veel portretten tekende, wat suggereert dat hij een sterke interesse had voor het menselijke aspect in kunst. Hij tekende tot 1947 als schilder en vervolgde daarna zijn carrière als beeldhouwer. Kelder was getrouwd met kunstenares Alexandrine Gortmans, wat opnieuw wijst op zijn diepe betrokkenheid bij de kunstwereld.

Toon Kelder en het Stedelijk Museum Amsterdam

Het Stedelijk Museum Amsterdam is een van de meest prestigieuze musea in Nederland, en het feit dat werken van Toon Kelder hier te zien zijn, benadrukt zijn betekenis in de Nederlandse kunstgeschiedenis. Zijn werk werd onder andere door Sandberg in het Stedelijk Museum Amsterdam bewonderd. Hiermee is duidelijk dat Kelder niet alleen een invloedrijke schilder was, maar ook een kunstenaar die werd erkend door belangrijke curatoriale figuren in de Nederlandse kunstwereld.

Het Stedelijk Museum Amsterdam speelde in die tijd een centrale rol in het exposeren en bewaren van werken van zowel binnen- als buitenlandse kunstenaars. Kelders aanwezigheid in deze collectie benadrukt dus niet alleen zijn eigen betekenis, maar ook de rol van musea in het behouden en promoten van artistieke tradities.

Het Haagse Museum en kunstontwikkeling

De Haagse School en de Nieuwe Haagse School vormen een belangrijk deel van de Nederlandse kunstgeschiedenis, en Kelder was een kernfiguur daarbinnen. Het Haagse Gemeentemuseum, waarvan hij ook werken heeft gezien, was een ander belangrijk instituut voor kunst in de regio. De evolutie van musea zoals het Haagse Gemeentemuseum en het Stedelijk Museum Amsterdam toont aan hoe kunst niet alleen gemaakt, maar ook beheerd en gepresenteerd wordt.

In het Haagse Gemeentemuseum was er bijvoorbeeld een sterke nadruk op het creëren van een intime ruimte voor kunstwerken, zoals beschreven door directeur Fuchs. Hij streefde naar een ‘open intimiteit’, waarin toeschouwers dichtbij het kunstwerk konden komen en niet langer op een afstand bekeken werden. Dit idee stond in schril contrast met het idee van kunstwerken in grote zalen, zoals eerder in de jaren vijftig door Sandberg in het Stedelijk Museum Amsterdam.

Deze visuele en curatoriale keuzes hebben direct invloed gehad op hoe de publiek kunst werkt zag, inclusief werken van kunstenaars zoals Toon Kelder. Het idee dat kunstwerken niet alleen gemaakt worden, maar ook gepresenteerd worden, is een belangrijk thema bij het begrijpen van Kelders betekenis in de kunstwereld.

Kunst en collectieve ervaring

Toon Kelders werken werden niet alleen in musea tentoongesteld, maar ook in collectieve ruimtes, zoals in psychiatrische zorginstellingen. Een voorbeeld daarvan is Marlene Dumas, die in 1990–1991 een kunstproject uitvoerde voor de instelling GGz Breburg in opdracht van SKOR. Deze projecten betrokkenten patiënten en medewerkers bij het kunstproces, wat een vergelijkbare aanpak suggereert als Kelders betrokkenheid bij kunstprojecten in de regio Den Haag.

Hoewel Kelder zelf geen psychiatrische kunstprojecten uitvoerde, was zijn werk in zekere zin ook gericht op het weergeven van menselijke emoties en fysieke realiteit. Zijn portretten en stillevens vatten momenten vast die emotioneel beladen zijn, wat overeenkomt met het idee dat kunst ook een therapeutische functie kan hebben.

Kunst en collectiebeheer

Het feit dat Kelders werken in verschillende musea te zien zijn, benadrukt ook het belang van collectiebeheer in de kunstwereld. Musea zoals het Stedelijk Museum Amsterdam, het Haagse Gemeentemuseum en het Rijksmuseum Kröller-Müller hebben er bijgedragen aan het behouden van zijn werken en het beschikbaar stellen voor het publiek. In dit opzicht is het museum niet alleen een ruimte voor tentoonstelling, maar ook een institutionele ruimte voor het behoud van artistieke geschiedenis.

Het Stedelijk Museum Amsterdam speelde een rol in deze collectiebeheerpraktijk, en Kelders aanwezigheid in die collectie benadrukt opnieuw zijn betekenis binnen de Nederlandse kunstgeschiedenis. Het feit dat hij ook in internationale musea zoals het Museum of Modern Art in New York vertegenwoordigd is, benadrukt zijn internationale betekenis.

Kunst, ruimte en beleving

De discussie over de functie van musea en kunstwerken in de ruimte is een belangrijk thema in de kunstgeschiedenis. Fuchs, voormalig directeur van het Haagse Gemeentemuseum, stelde bijvoorbeeld dat kunstwerken niet alleen tentoongesteld moesten worden in grote zalen, maar ook in kleine, intieme ruimtes waarin het publiek dichtbij het werk kon komen. Deze idee stond in scherp contrast met de museaal aanpak van Sandberg in het Stedelijk Museum Amsterdam in de jaren vijftig, waarin hij kwaliteiten zoals ruimte en schaal in de tentoonstellingen veranderde.

Deze verschillende visies op museaal beheer en presentatie hebben invloed gehad op hoe kunstwerken worden waargenomen. Kelders werken zijn in verschillende ruimtes tentoongesteld, en het feit dat hij in zowel het Stedelijk Museum Amsterdam als in internationale musea vertegenwoordigd is, benadrukt dat kunstwerken niet alleen afhankelijk zijn van het werk zelf, maar ook van de ruimte en context waarin ze worden getoond.

Conclusie

Toon Kelder was een kunstenaar met een brede artistieke horizon, die zich bewoog van de Haagse School tot abstracte schilderkunst en beeldhouwkunst. Zijn werken zijn te zien in prestigieuze musea zoals het Stedelijk Museum Amsterdam, het Rijksmuseum Kröller-Müller en het Museum of Modern Art in New York. De rol van musea in het behoud en de presentatie van kunstwerken benadrukt de brede impact van kunstenaars zoals Kelder op de Nederlandse kunstgeschiedenis. Zijn betrokkenheid bij zowel lokale als internationale kunstcontexten benadrukt de multidimensionale functie van kunst in de maatschappij.

Zowel de Haagse School als de Nieuwe Haagse School speelden een rol in de evolutie van de Nederlandse schilderkunst, en Kelder was een kernfiguur daarbinnen. Zijn werken worden niet alleen als kunstwerken gezien, maar ook als historische en culturele documenten die de kunstgeschiedenis van Nederland vormgeven.