Topstukken en kelders in Leeuwarden: historisch erfgoed en bouwkundige waarheid

Leeuwarden, de hoofdstad van Friesland, is een stad die rijk is aan historisch erfgoed en bouwkundige nuances. Tijdens wandelingen door de stad ontdekt men niet alleen architectonische schatten, maar ook verhalen die zich spelen onder de grond. De kelders en historische topstukken van Leeuwarden vormen een bijzondere combinatie van technische expertise en culturele historie. In dit artikel wordt ingegaan op enkele van deze interessante kenmerken, waarbij aandacht wordt besteed aan zowel de bouwkundige aspecten als de historische betekenis.

Historische kelders en grafkelders

Een van de indrukwekkendste voorbeelden van kelders in Leeuwarden is de grafkelder van de Friesche Nassau’s, gelegen onder de Grote of Jacobijnerkerk. Deze grafkelder werd sinds 1591 gebruikt als rustplaats voor de stadhouders van Friesland en Groningen. In de loop van de tijd werden de kelders uitgebreid, met in totaal tientallen lijkkisten. De bouw en uitbreiding van deze ondergrondse ruimtes vonden plaats in de 17e en 18e eeuw en zijn daarom getuigen van het bouwtechnisch niveau van die periode. De grafkelder is een goed voorbeeld van de manier waarop kelders in historische stadsgevels werden aangelegd, vaak in combinatie met kapellen of crypten.

Deze kelders zijn niet alleen van historisch belang, maar ook van bouwkundig belang. Ze laten zien hoe vroegere bouwmeesters met problemen omgingen, zoals waterafvoer en stabiliteit in ondergrondse ruimtes. De grafkelder van de Friesche Nassau’s is bijvoorbeeld uitgebreid in 1640 en 1696, wat aantoont dat de bouwtechnieken zich ontwikkelden in de loop van de eeuwen. Deze kelders zijn echter ook getuige van de verwoestingen uit 1795, toen de kisten en grafmonumenten vernield werden tijdens de omwenteling.

De Kanselarij: monumentaal bouwwerk met een rijke geschiedenis

Een ander interessant bouwwerk in Leeuwarden is de Kanselarij, gelegen aan de Turfmarkt. Dit monumentale gebouw dateert uit de periode 1566-1571 en werd waarschijnlijk op kosten van Filips II gebouwd als zetel van het Hof van Friesland. De Kanselarij is een voorbeeld van middeleeuws bouwvakmanschap, met zware muren en een zorgvuldige inrichting van kelders en bovenliggende ruimtes.

De kelders van de Kanselarij zouden in die tijd gebruikt zijn voor opslag of als ondersteunende ruimte voor de administratieve functies. De bouw van dit kasteelachtige gebouw is in de 19e eeuw herbekijkt en gerestaureerd onder leiding van de rijksbouwkundige Jacobus van Lokhorst. In 1892 kreeg het gebouw een nieuwe functie en bleef in gebruik tot 2013, waarin het onderdeel was van het Fries Museum.

De Kanselarij is een waardevolle historische schat, waarvan de kelders en bovenliggende ruimtes nog steeds het oorspronkelijke karakter behouden. Het is een voorbeeld van hoe historische gebouwen in de loop van de tijd worden gerestaureerd, maar ook hoe de functie ervan verandert. In 2013 werd de Kanselarij gerenoveerd en kreeg het nieuwe huurders, waaronder de Thorbecke Academie.

De Achmeatoren: hoogbouw en luchtvaartveiligheid

Hoewel Leeuwarden niet bekend staat om haar wolkenkrabbers, is de Achmeatoren toch een bijzonder bouwwerk. Met bijna 115 meter hoog is deze toren de hoogste van Noord- en Oost-Nederland. De Achmeatoren is beeldbepalend voor Leeuwarden en is met helder weer zelfs vanuit een groot deel van Friesland zichtbaar. De bouw van de toren stuitte echter op bezwaren van de luchtvaartzijde, vanwege de nabijgelegen militaire vliegbasis Leeuwarden.

De toren is gebouwd in 1999 en was destijds een controversieel ontwerp. Architectenbureau Bonnema plaatste vier lichtjes op de hoeken, die later werden vervangen door een rood licht langs de top van de toren. Vanwege de luchtvaartvoorschriften is het sindsdien niet meer toegestaan om binnen een straal van vier kilometer van de vliegbasis hoger te bouwen dan 45 meter. Dit betekent dat verdere ontwikkeling van hoogbouw in Leeuwarden belemmerd wordt.

De Achmeatoren toont aan hoe bouwkundige ambities kunnen botsen met veiligheidsregelgeving, maar ook hoe zulke bouwwerken toch kunnen worden gerealiseerd als het maatschappelijk belang groot genoeg is. De toren is een moderne bijdrage aan de stadsarchitectuur van Leeuwarden en biedt in het weekend een interessante bezoeksplek.

De Oldehove: een kerktoren met bouwkundige mysteries

De Oldehove is een vrijstaande kerktoren in het noordwesten van Leeuwarden. Deze toren is een restant van de vroegere Sint-Vituskerk, die in 1595 werd afgebroken. De toren is een bouwkundig mysterie, aangezien het duidelijk werd dat het gebouwd was op het talud van een oude terp, wat de bouwmeesters van die tijd niet hadden kunnen voorzien.

De Oldehove heeft in elke eeuw herstelwerkzaamheden nodig gehad vanwege de instabiliteit van de grond. De toren is een waardevolle historische en bouwkundige schat, die getuigt van het complexe bouwen in historische stadsomgevingen. Het is een voorbeeld van hoe oudere bouwwerken met behulp van moderne technologieën en kennis worden onderhouden.

Het Beursgebouw en de openbare bibliotheek

Het Beurs- en waaggebouw, gevestigd in Leeuwarden sinds 1880, is een neoclassicistisch gebouw dat in 1980 een interne verbouwing onderging. Het grootste deel van het gebouw is sindsdien in gebruik als openbare bibliotheek. De beurshal, gelegen op de verdieping, werd gerenoveerd met een stalen inrichting, waardoor het een nieuw functioneel karakter verkreeg.

De kelders van dit gebouw zouden in de 19e eeuw gebruikt zijn voor opslag en administratie. De verbouwing heeft de functie van het gebouw radicaal veranderd, maar de historische kelders zijn mogelijk nog steeds aanwezig. Het Beursgebouw toont aan hoe historische gebouwen met behulp van verbouwingen en renovaties worden aangepast aan huidige behoeften, zonder hun historische waarde te verliezen.

De Wilhelmina-linde en Us Heit

Tijdens een wandeling door Leeuwarden valt ook de Wilhelmina-linde op. Deze linde, geplaatst in 1898, is omringd door een smeedijzeren hek in art-nouveau-stijl. Het hek is een voorbeeld van de gedenktekens uit de vorige eeuwwisseling en toont aan hoe smeedijzeren elementen werden gebruikt in de stad.

Us Heit, een bronzen beeld van Bart van Hove en Willem Molkenboer uit 1906, staat op het Hofplein. Het beeld is gewijd aan Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg, een van de stadhouders van Friesland, die door de Friezen Us Heit genoemd werd. Het beeld is een historisch en cultureel symbool en maakt deel uit van de rijke stadsbeelden van Leeuwarden.

Conclusie

Leeuwarden is een stad waar historie en bouwkunde elkaar rijk vertegenwoordigen. De kelders en topstukken van deze stad vormen een belangrijk onderdeel van het historische en culturele erfgoed. Van de grafkelders van de Friesche Nassau’s tot de moderne Achmeatoren, elk bouwwerk vertelt een verhaal over de bouwtechnieken, architectuur en historische context van de stad.

De renovatie en verbouwing van historische gebouwen in Leeuwarden tonen aan hoe oud en nieuw samenkomen in een harmonieuze stadsontwikkeling. Voor zowel woningbouwers, renovateurs en bouwprofessionals biedt Leeuwarden een rijke bron van inspiratie en kennis. Het is een stad waar de combinatie van historisch erfgoed en moderne bouwtechnieken leidt tot unieke resultaten.

Bronnen

1. Prinsesshof
2. GPS Walking – Stadswandeling Leeuwarden