De geschiedenis en betekenis van de grafkelders van Johan van Oldenbarnevelt

Published by Redactie on juli 14, 2025 | Category kelder

De kelders onder het Binnenhof in Den Haag en de overblijfselen van de oude hofkapel vormen een bijzonder historisch en cultureel relevante context in het gebied van erfgoed en bouwhistorie. Deze locaties zijn, naast hun architectonische waarde, ook van aanzienlijk historisch belang, omdat ze mogelijk resten bevatten van Johan van Oldenbarnevelt, een van de belangrijkste figuren in de Nederlandse geschiedenis. In dit artikel wordt ingegaan op de geschiedenis van deze grafkelders, de betekenis van Johan van Oldenbarnevelt, en de huidige ontwikkelingen rondom het onderzoek en eventuele toegankelijkheid van deze historische locaties.

Historisch kader: Johan van Oldenbarnevelt en de hofkapel

Johan van Oldenbarnevelt (1547–1619) speelde een centrale rol in de vorming van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Zijn politieke visie en samenwerking met prins Maurits van Oranje gaven de jonge republiek de stabiliteit die nodig was om te kunnen volharden in de Gouden Eeuw. Na een jarenlange machtsstrijd met de Oranje-partij werd Van Oldenbarnevelt in 1619 beschuldigd van verraad en vervolgens onthoofd op het Binnenhof in Den Haag. Zijn lichaam werd daarna begraven in de hofkapel, die op dat moment nog intact was. Deze kapel, die zich op de plek bevond waar tegenwoordig de Eerste Kamer zit, werd echter in 1879 ingrijpend verbouwd. Tijdens deze verbouwing werden de grafkelders volgestort met puin en zijn sindsdien niet meer geopend [1].

De hofkapel is sindsdien volledig in gebruik genomen voor andere doeleinden, terwijl de grafkelders – indien ze nog bestaan – verborgen blijven onder het huidige gebouw. De resten van Johan van Oldenbarnevelt en andere historische figuren, zoals Jacoba van Beieren (1401–1436), worden verondersteld begraven te liggen in deze kelders [1]. Deze grafkelders zijn dus een belangrijk deel van het erfgoed van het Binnenhof, maar ze zijn ook een voorbeeld van hoe historische ruimtes door de eeuwen heen kunnen worden veranderd of vernietigd.

Grafkelders en erfgoed: een complexe geschiedenis

Grafkelders zijn al eeuwenlang gebruikt als begraafplaats voor personen van adel en aanzien. In het geval van het Binnenhof en de hofkapel, zijn deze kelders verder bevolkt door de resten van historische figuren. De geciteerde bronnen vermelden dat de grafkelders niet alleen Van Oldenbarnevelt maar ook andere graven en gravinnen van Holland bevatten. De vraag die zich hier opdringt is hoe het mogelijk is om deze locaties te onderzoeken, gezien ze al eeuwen zijn afgesloten.

Historische bronnen wijzen uit dat er in het verleden al pogingen zijn geweest om de grafkelders te onderzoeken. Een voorbeeld hiervan is uit de zeventiende eeuw, waarbij een kerkmeester in Overschie sprak over vermoedens dat Johan van Oldenbarnevelt daar begraven zou zijn. Ook in de negentiende eeuw zijn er documenten gevonden waarin sprake is van een grafkelder die eigen was aan een familie van adel, die verband hield met de naam Oldenbarnevelt [3]. Deze historische bronnen tonen aan dat de vraag over de lichamelijkheid van Van Oldenbarnevelt al eeuwenlang leeft.

Huidige onderzoeken en toekomstige plannen

In 2023 is besloten tot een nieuw onderzoek naar de grafkelders onder het Binnenhof. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door historici en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Het doel is om eventuele resten van Johan van Oldenbarnevelt en andere historische figuren te onderzoeken, maar ook om meer te weten te komen over de bouwgeschiedenis van de hofkapel en de grafkelders. Het is echter belangrijk te benadrukken dat de kans op het vinden van resten van Van Oldenbarnevelt klein is. Dit komt door de talrijke verbouwingen en herstructureringen van de graven in de negentiende eeuw, en het feit dat er momenteel geen DNA-materiaal is om eventuele resten te identificeren [4].

Toch benadrukt de minister van Onderwijs dat dit onderzoek “van groot historisch belang” is, omdat het een beter begrip kan bieden van de historie van het Binnenhof en de rol van Johan van Oldenbarnevelt in de Nederlandse geschiedenis. Het onderzoek kan bovendien ook interessante vondsten opleveren van andere personen uit een periode van 500 jaar, wat de waarde van de locatie verder benadrukt.

De betekenis van Johan van Oldenbarnevelt voor Nederland

Johan van Oldenbarnevelt wordt door historici vaak gezien als een van de grondleggers van de Nederlandse staat. Samen met prins Maurits van Oranje gaf hij de jonge republiek vorm. Zijn visie was politiek en economisch van aanzienlijk belang, onder andere door de oprichting van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC), die een sleutelrol speelde in de economische groei van Nederland in de zeventiende eeuw [1].

Toch is zijn erfgood ook omstreden. Aan de ene kant wordt hij gezien als een staatsman die de Republiek stabiliseerde en uitbreidde. Aan de andere kant is er ook kritiek op zijn rol in de vorming van een kapitalistische samenleving, wat tegenwoordig wordt gezien als een basis voor ongelijkheid en armoede. Deze tweeledigheid in zijn erfgood maakt hem een complexe, maar tegelijkertijd ook uiterst relevante figuur in de Nederlandse geschiedenis [1].

Grafkelders en erfgoed: een bouwkundige en historische uitdaging

De grafkelders onder het Binnenhof stellen een unieke uitdaging voor zowel historici als erfgoedbeheerders. Het onderzoek naar deze locaties vereist niet alleen een diepgaande kennis van de historische context, maar ook een zorgvuldige aanpak van het bouwtechnische aspect. Het Binnenhof is immers een actieve locatie waar overheidsgebouwen zijn gevestigd, waaronder de Eerste Kamer. De verbouwing van de hofkapel in 1879 en het volstorten van de grafkelders maakt het onderzoek extra complex.

In andere gevallen zijn grafkelders al eerder onderzocht en gerespecteerd. Bijvoorbeeld in de zeventiende eeuw werd een grafkelder in Overschie gebruikt voor een adelsgeslacht met een verband met de naam Oldenbarnevelt [3]. Deze kelder was echter niet van toegankelijkheid, en de vraag of Van Oldenbarnevelt daadwerkelijk daar begraven lag, bleef onbeantwoord. Dit benadrukt het belang van zorgvuldig onderzoek en documentatie van grafkelders, zowel historisch als bouwkundig.

De rol van erfgoed in de huidige maatschappij

Erfgoed speelt een cruciale rol in de huidige maatschappij. Het helpt ons niet alleen om onze geschiedenis te begrijpen, maar ook om een gevoel van identiteit en verbondenheid met het verleden te ontwikkelen. De grafkelders van Johan van Oldenbarnevelt zijn een voorbeeld van hoe erfgoed niet alleen historisch maar ook emotioneel van betekenis is. Zij vertegenwoordigen niet alleen een persoon, maar ook een tijdperk en een visie op de toekomst van Nederland.

Het onderzoek naar deze grafkelders is niet alleen gericht op het vinden van resten, maar ook op het begrijpen van de context waarin deze locaties zijn ontstaan en gebruikt zijn. Dit betekent dat bouwhistorisch en archeologisch onderzoek even belangrijk is als het historisch aspect. Het gaat erom om te begrijpen hoe deze locaties zijn gemaakt, hoe ze zijn gebruikt, en wat hun rol was in het algemene klimaat van het Binnenhof.

Conclusie

De grafkelders van Johan van Oldenbarnevelt vormen een bijzondere historische en culturele locatie. Zij zijn niet alleen een plek waar eventuele resten van een belangrijk historisch persoon zich bevinden, maar ook een symbool voor de complexe geschiedenis van Nederland. Het huidige onderzoek naar deze grafkelders benadrukt de waarde van erfgoed en de noodzaak om historische locaties met respect en zorg te behandelen.

De rol van Johan van Oldenbarnevelt in de vorming van de Nederlandse staat is onmiskenbaar, maar zijn erfgood is ook omstreden. Dit maakt hem een uitzonderlijke figuur in de geschiedenis, die nog steeds discussie en reflectie oproept. De grafkelders onder het Binnenhof zijn een fysieke herinnering aan deze geschiedenis, en hun onderzoek is een belangrijk stuk in het begrijpen van deze context.

Tegen de achtergrond van bouwgeschiedenis en erfgoedbeheer benadrukken deze grafkelders ook de complexiteit van het houden van historische ruimtes in stand. Het combineren van historisch, bouwkundig en cultureel onderzoek is essentieel om zowel de fysieke als symbolische waarde van deze locaties te begrijpen en te behouden.

Bronnen

oldenbarneveld