Verdronken in de kelder: Risico’s en lessen voor woningbouw en renovatie

In de geschiedenis van Nederland zijn er tragische voorvallen geweest waarbij mensen in hun eigen woning het leven lieten door overstromingen. Een van de meest pijnlijke ervaringen betreft het verdwalen of verdronken raken in kelders die niet of onvoldoende toegankelijk waren tijdens natuurrampen. De verhalen van overlevenden en getuigen uit de tijd van de watersnoodramp in 1953 en latere incidenten zoals in Zuid-Limburg en Westkapelle tonen duidelijk aan hoe belangrijk het is om woningen zo te bouwen en te renoveren dat in geval van overstroming het risico op verdrinken of verdwalen in ontoegankelijke ruimtes wordt beperkt.

In dit artikel bespreken we de specifieke gevallen uit de bronmateriaal, analyseren de rol van kelders bij overstromingen, en geven we aanbevelingen voor woningbouwers en renovatie-experts om dergelijke tragedies te voorkomen.

Verdronken in een molen: een dramatische situatie

In 1944, tijdens de bevrijding van Nederland, verlieten inwoners van Westkapelle hun huizen om vlucht te zoeken voor de bommen van de geallieerden. Een groep vluchtelingen zocht schuilplaats in een molen, maar deze keuze zou fataal worden. De bommen, bedoeld om de dijken te breken, zorgden ervoor dat water in het dorp stroomde. De uitgang van de molen was versperd door puin, waardoor de vluchtelingen geen kans hadden om te ontsnappen. Uiteindelijk verloren 44 mensen hun leven in die molen, en slechts drie overleefden.

Een van de overlevenden beschrijft de verschrikkelijke situatie: “Er komt een drijvende mensenmassa boven, ik tel zo acht lijken.” De molen was dus niet alleen een toevluchtsoord, maar ook een val. Dit geval benadrukt de urgentie van toegankelijkheid en evacuatieroutes in woningen, ook in onverwachte omstandigheden.

Verdronken in een woning: gevaarlijke situaties in huizen

Niet alleen in openbare gebouwen zoals molens kan het gevaarlijk worden. In een woning in het noordoosten van Nederland raakte een man gedwongen te blijven in een zwaar zieke toestand in zijn huis, terwijl het water binnenstromde. De verpleegster die voor hem zorgde, probeerde hem te redden, maar hij was te zwaar om te verplaatsen. Ze moest hem achterlaten. Later werd hij in het water aangetroffen, verdronken. Dit incident toont aan hoe belangrijk het is om inwoners en hulpverleners tijdig te informeren over overstromingsgevaar en om zorgzame ruimtes in woningen aan te passen voor gebeugelde personen.

In een ander geval werd een man door de vloedgolf meegesleurd. Hij had zich aan huizen en bomen vastgeklampt en kon uiteindelijk worden gered. Hij beschreef hoe hij een ander persoon had zien verdronken. Het totaal aantal dodelijke slachtoffers in dat dorp was twintig. Deze getuigenverklaringen benadrukken hoe belangrijk het is om woningen te ontwerpen en te renoveren met overstromingsscenario’s in gedachten.

Kelders als gevarenplek

In de tijd na de watersnoodramp van 1953 zijn kelders in veel huizen verlaten geraakt. Ze werden niet langer gebruikt voor opslag of toegang tot andere delen van het huis en vervielen tot puinhopen. In bron [5] staat beschreven hoe leegvallende voegen niet meer werden opgevuld en hoe kelders volgestort werden. De noodzaak voor onderhoud was verdwenen, maar dit heeft geleid tot een situatie waarin kelders gevaarlijke plekken werden: ze werden gebruikt voor afval en rommel, en de toegang werd vaak versperd of onveilig.

Wanneer water in een woning stroomt, zijn kelders vaak de eerste plekken die onder water komen te staan. Als deze ruimten ontoegankelijk of onveilig zijn, wordt het risico op verdwalen of verdrinken groter. Het is daarom essentieel om kelders zo aan te passen dat ze veilig zijn bij overstromingen. Dit kan bijvoorbeeld door het aanbrengen van luchtgaten, nooduitgangen of het installeren van pompen die overtollig water kunnen wegwerken.

Praktische lessen uit historische overstromingen

Aan de hand van de verhalen uit de bronnen kunnen enkele duidelijke aanbevelingen worden gedaan voor woningbouwers, renovateurs en eigenaren. Deze lessen zijn niet alleen gericht op de bouwtechniek, maar ook op het functioneel en veilig gebruik van ruimtes in huizen.

1. Zorg voor toegankelijke en veilige kelders

Kelders moeten zo worden ontworpen dat ze niet alleen als opslagruimte dienen, maar ook als noodplek kunnen worden gebruikt. Dit betekent onder andere:

• Nooduitgangen: Zorg voor minstens twee uitgangen uit de kelder, waarvan minstens één naar buiten leidt.
• Luchtgaten: Installatie van luchtgaten boven de keldervloer om ervoor te zorgen dat er lucht kan circuleren bij overstroming.
• Noodverlichting: Zorg voor noodverlichting zodat mensen in het donker kunnen zien waar ze naar toe gaan.
• Drempelvrije toegang: Verwijder eventuele drempels of maak de toegang zo laag mogelijk om toegang te vergemakkelijken.

2. Verhoog de waterdichtheid van woningen

Hoewel het niet altijd mogelijk is om een woning volledig waterdicht te maken, kunnen enkele maatregelen worden genomen om schade en risico’s te beperken:

• Waterdichte muren en vloeren: Gebruik waterdichte materialen in kelders en ondergrondse ruimtes.
• Waterafvoersystemen: Zorg voor een goed werktuiglijke afvoer, bijvoorbeeld met behulp van pompstations.
• Waterdichte sloten en kozijnen: Zorg dat deuren en vensters gemakkelijk kunnen worden afgesloten bij overstroming.

3. Informeer bewoners over overstromingsrisico’s

Het is belangrijk om bewoners bewust te maken van de risico’s die horen bij overstromingen. In sommige gevallen was de bevolking niet gewaarschuwd of onvoldoende op de hoogte van de ernst van de situatie. In Westbroek, bijvoorbeeld, werd pas rond 23:45 uur een NL-alert uitgezonden, terwijl huizen al onder water stonden. Dit benadrukt de noodzaak om:

• Informatiesessies: Organiseer educatieve sessies voor bewoners over overstromingsrisico’s en noodmaatregelen.
• Noodplan: Stel een duidelijk noodplan op voor eigenaren en huurders.
• Signaalgevoelige communicatie: Zorg voor een snelle en betrouwbare manier om bewoners op de hoogte te brengen van natuurrampen.

4. Kies voor duurzame bouwmaterialen

De keuze van materialen speelt ook een rol bij overstromingsveiligheid. Materialen die snel door natte omstandigheden verder kunnen verslechteren, zoals houten vloeren of muren met slechte waterdichtheid, kunnen schade verergen. In plaats daarvan kunnen de volgende keuzes helpen:

5. Plan voor evacuatie en hulp

In sommige gevallen was evacuatie pas mogelijk na dagen. In Westbroek stond het huis van een bewoner vier dagen onder water, en de kelder 13 dagen. Dit benadrukt de noodzaak van een snelle evacuatieplan en duidelijke contactlijnen met hulpverleners. Aanbevelingen zijn:

• Duidelijke evacuatieplan: Stel een duidelijke route en tijdsplanning op voor evacuatie.
• Hulpverlening: Maak contact met hulpverlenende instellingen zoals het Leger des Heils, brandweer of vrijwilligersorganisaties.
• Noodpaket: Houd een noodpaket gereed met eten, drinken, lampen en noodverband.

Conclusie

De verhalen uit de bronmateriaal tonen duidelijk hoe gevaarlijk overstromingen kunnen zijn, vooral in huizen met onveilige of ontoegankelijke kelders. De risico’s op verdrinken, verdwalen en fysieke schade zijn groot wanneer woningen niet zijn voorzien van passende maatregelen. Voor woningbouwers en renovatie-experts is het essentieel om overstromingsscenario’s in overweging te nemen bij het ontwerp en de uitvoering van woningen.

Door de juiste bouwmaterialen te kiezen, nooduitgangen te verzekeren en bewoners te informeren over overstromingsrisico’s, kan het aantal dodelijke incidenten worden beperkt. In de toekomst is het belangrijk om de lessen uit de verleden overstromingen te verwerken in de woningbouwsector. Alleen dan kunnen we ervoor zorgen dat dergelijke tragedies in de toekomst zeldzaam worden.

Bronnen

1. Meer dan 40 mensen verdrinken in molen Westkapelle
2. Watersnoodramp
3. Leven met water in Gelderland
4. Interview overstromingen Zuid-Limburg
5. De zwaan die zingt voor een goed begin