De geschiedenis van de eerste rioleringen in Nederland

Published by Redactie on juli 3, 2025 | Category riolering

In het midden van de negentiende eeuw begon Nederland zich te ontwikkelen tot een land met een steeds groeiende bevolking en een snelle industrialisering. Hierdoor werd de hygiëne in steden steeds belangrijker. De eerste rioleringen werden aangelegd om het afvalwater en het regenwater af te voeren, wat essentieel was voor de gezondheid van de bevolking. In dit artikel wordt de geschiedenis van de eerste rioleringen in Nederland beschreven, met aandacht voor de technieken, materialen en de invloed op de stedelijke ontwikkeling.

De oprichting van het eerste rioleringssysteem

In de jaren 1890 en 1900 werd in verschillende steden in Nederland een nieuw rioleringssysteem aangelegd. Het was een doorbraak in de stedelijke infrastructuur, die vooral gericht was op het verbeteren van de hygiëne en het voorkomen van ziektes zoals cholera. In Amsterdam werd vanaf 1899 het geïntegreerde rioolstelsel opgezet, dat bestond uit een geïntegreerde oplossing voor het afvoeren van zowel het afvalwater als het regenwater. Deze aanpak was een grote stap voorwaarts, omdat het het risico op verontreiniging van het oppervlakte- en grondwater aanzienlijk verkleinde.

In Vlissingen was er al vanaf het begin van de negentiende eeuw een ondergronds riool aanwezig. In 1822 vond er een bijeenkomst plaats voor aannemers die geïnteresseerd waren in de aanbesteding voor de uitbreiding van het hoofdriool in de Oranjestraat. Dit duidt erop dat er al langere tijd sprake was van een ondergronds riool, wat in die tijd niet zo vaak voorkwam.

Technieken en materialen in de vroege rioleringen

De technieken die in de vroege jaren van de rioleringen werden gebruikt, waren vooral gebaseerd op de Britse praktijk. De buizen die werden gebruikt, waren eivormig en gemaakt van beton. Deze vorm was bedoeld om de aankoeken van vaste stoffen tegen te gaan. In Amsterdam werden deze buizen gebruikt in de periode 1909 tot 1912, toen het stadssysteem voor het eerst van een geïntegreerd rioolstelsel werd voorzien.

De riolen werden meestal onder de grond gelegd, met een betonvoet als ondersteuning. In sommige gevallen werden de riolen ook op een funderingsgoot geplaatst, waardoor ze beter konden worden aangesloten op andere rioolbuizen. In Den Haag en Utrecht overwoog men de toepassing van het Liernurstelsel, maar men besloot uiteindelijk toch af te zien van deze methode.

De invloed op de stedelijke ontwikkeling

De aanleg van het rioleringssysteem had een grote invloed op de stedelijke ontwikkeling. In de jaren rond 1900 werd er veel aandacht besteed aan de uitbreiding van de steden en het opstellen van stratenplannen. In Amsterdam werd in 1896 het erfpachtstelsel ingevoerd, wat leidde tot een betere regelgeving van de bouwgronden. Dit systeem werd later ook overgenomen door andere steden, waaronder Den Haag, dat in 1912 overging op het toepassen van het erfpachtstelsel.

De uitbreiding van de steden buiten de oorspronkelijke begrenzingen begon pas na 1865, toen de stadsgrens opnieuw poreuzer werd door de afschaffing van de stedelijke accijnzen. De gemeenten trachtten de aanleg van nieuwe buurten in goede banen te leiden door het opstellen van stratenplannen, terwijl de bouw van de woningen vooral voor rekening van particuliere ondernemers kwam.

De hygiënische stad en de uitdagingen

Na 1880 werd de uitbouw van systemen om de stedelijke hygiëne te verbeteren een speerpunt van het programma van de opkomende verzorgingsstad. Het was van belang om zowel het drinkwater als het riool goed te regelen. In de jaren rond 1900 werd het particuliere karakter van het drinkwater en het riool over het algemeen verdwenen, maar het principe van betaling zou van blijvende aard zijn.

In de periode rond 1880 werd er veel aandacht besteed aan de hygiëne in de steden. De problemen met vuiligheid en rioolwater werden opgelost door het aanleggen van ondergrondse rioolpijpen en over straat lopende goten. De fecaliën werden opgeslagen in aan de privaten aangesloten beerputten, en werden later leeggeschept door functionarissen van de gemeente. In Groningen werd er al vanaf het begin van de eeuw systematisch fecaliën ingezameld om er compost mee te bereiden, wat een betere oplossing was dan het gebruik van beerputten.

De ontwikkeling van het gemengde en gescheiden rioolstelsel

In 1906 werd in Amsterdam gestart met de aanleg van een zogenaamd gemengd rioolstelsel. Hierbij werd zowel het afval- en regenwater in één rioolstelsel afgevoerd. Deze aanpak was een doorbraak in de rioleringstechniek, omdat het het risico op verontreiniging van het oppervlakte- en grondwater aanzienlijk verkleinde.

In 1930 werd in Amsterdam begonnen met de aanleg van een gescheiden rioolsysteem. Hierbij werd het afvalwater van huishoudens en bedrijven gescheiden afgevoerd naar de rioolzuiveringsinstallatie. Het regenwater werd meestal apart afgevoerd en op het oppervlakte water geloosd. Met deze technische ontwikkelingen rond het riool in Amsterdam zijn de gezondheidsrisico’s aanvaardbaar en kun je weer zwemmen in de Amsterdamse grachten.

Conclusie

De geschiedenis van de eerste rioleringen in Nederland is een belangrijk onderdeel van de stedelijke ontwikkeling van de negentiende en twintigste eeuw. De aanleg van het rioleringssysteem was essentieel voor de hygiëne en het voorkomen van ziektes. De technieken en materialen die in de vroege jaren van de rioleringen werden gebruikt, waren vooral gebaseerd op de Britse praktijk. De invloed op de stedelijke ontwikkeling was groot, en de uitbreiding van de steden buiten de oorspronkelijke begrenzingen begon pas na 1865. De hygiënische stad en de uitdagingen die daarmee gepaard gingen, leidden tot veel discussie en debat. De ontwikkeling van het gemengde en gescheiden rioolstelsel was een doorbraak in de rioleringstechniek, en heeft tot grote verbeteringen in de hygiëne geleid.