Bodemsanering en grondverzet in Amsterdam: beleid en praktijk voor woningbouw en ruimtelijke ontwikkeling

De gemeente Amsterdam heeft een uitgebreid en gebiedsspecifiek bodembeleid opgesteld, gericht op het beschermen en waar mogelijk het verbeteren van de bodemkwaliteit in het stadsgebied. Deze nota bodembeheer is een aanpassing en vervanging van eerdere beleidsdocumenten en richt zich op zowel grondverzet als bodemsanering, met als doel het faciliteren van ruimtelijke ontwikkelingen, woningbouwprojecten en infrastructuuruitvoering. In dit artikel worden de kernaspecten van het Amsterdamse bodembeleid uitgebreid belicht, met aandacht voor praktische toepassingen, verantwoordelijkheden en regelgeving.

Het beleidsonderdeel bodemsanering

Bodemsanering vormt een belangrijk deel van het bodembeleid in Amsterdam. Historisch gezien zijn er in het stadsgebied talloze saneringsprojecten uitgevoerd, zoals die op locaties van voormalige chemische wasserijen, gasfabrieken en industriële terreinen. Hoewel het volume van dergelijke grote projecten in de afgelopen jaren is afgenomen, blijft bodemsanering een essentieel onderdeel van ruimtelijke ontwikkelingen, vooral in de vorm van kleinere, incidentele projecten.

In deze context worden twee hoofdmethoden onderscheiden:

• Volledig saneringsplan: Dit is verplicht voor projecten waarbij er aanzienlijke verontreinigingen aanwezig zijn. Het plan moet uitgebreid en gedetailleerd zijn, met onderzoeksresultaten, saneringsmethoden en een evaluatieplan.
• Sanering volgens het Besluit Uniforme Saneringen (BUS): Voor veelvoorkomende vormen van verontreiniging is het mogelijk om te werken volgens standaardmethoden, zonder het opstellen van een volledig saneringsplan. In dergelijke gevallen is vaak voldoende aan een melding vooraf en een evaluatie achteraf.

Een voorbeeld van toepassing van het BUS-systeem is in het kader van grondverzet voor woningbouwprojecten of andere bouwactiviteiten. Hierbij is het doel om het administratieve werkzaamheden en de tijd voor het saneren te beperken, terwijl de kwaliteit en veiligheid van de bodem worden gewaarborgd.

Grondverzet: het tweede pilootonderdeel van het bodembeleid

Grondverzet is een van de meest voorkomende activiteiten in het kader van ruimtelijke ontwikkeling in Amsterdam. Tijdens grondverzet kan verontreinigde bodem worden aangestoten of verspreid, wat het noodzakelijk maakt om de bodemkwaliteit in kaart te brengen en eventueel te saneren. Het beleid streeft naar een balans tussen het beschermen van de bodemkwaliteit en het faciliteren van bouwprojecten.

Een belangrijk instrument in dit proces is de Bodemkwaliteitskaart (BKK). Deze kaart helpt bij het beoordelen van de kwaliteit van de bodem, zodat grond kan worden gebruikt of verplaatst binnen het stadsgebied zonder extra toezicht, mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan. Het uitvoeren van een puntbronnencheck is hierbij verplicht, om mogelijke bronnen van verontreiniging in kaart te brengen. Deze check maakt deel uit van de melding en dient als vooronderzoek bij grondverzet en -toepassing.

Daarnaast is het uitvoeren van een Amsterdamse Richtlijn Verkennend Onderzoek (ARVO) een standaardprocedure. Deze richtlijn is toegesneden op de specifieke verontreinigingshistorie van Amsterdam, met aandacht voor ouderwetse en moderne wijken. De ARVO bevat onderzoeksstrategieën, een analysepakket en richtlijnen voor de geldigheid van onderzoeksrapporten, die vaak 5 jaar bedragen, maar in sommige gevallen kunnen worden verlengd als blijkt dat de situatie stabiel is gebleven.

Bevoegde gezagen en samenwerking

Het beleidsonderdeel grondverzet en bodemsanering maakt gebruik van een netwerk van bevoegde gezagorganen en uitvoerende partijen. Deze organisaties hebben elk specifieke taken en verantwoordelijkheden, die cruciaal zijn voor de uitvoering van het beleid. De belangrijkste betrokken partijen zijn:

• Ingenieursbureau Gemeente Amsterdam: Verantwoordelijk voor technische begeleiding en beleidsuitwerking.
• GGD Amsterdam: Behandelt gezondheidsrisico’s, zoals loodverontreiniging.
• Waternet/Waterschap Amstel Gooi en Vecht: Beheert waterkwaliteit en de toepassing van baggerspecie in oppervlaktewater.
• Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier: Verantwoordelijk voor baggerbeleid in bepaalde stadsdelen.
• Rijkswaterstaat: Beheert rijkswateren en is betrokken bij de toepassing van baggerspecie in de IJ-geieden.

Het doel van dit beleid is het creëren van een eenduidig, eenvoudig en werkbaar kader voor alle betrokkenen. Daarom worden principe-afspraken gemaakt over veelvoorkomende handelingen in de bodem, zoals het afwegen van de risico’s van lood of de toepassing van baggerspecie.

Baggerspecie en hergebruik

Baggeren is een essentieel onderdeel van het waterbeheer in Amsterdam. Het hergebruik van baggerspecie in de landbodem wordt faciliteerd binnen het kader van het Besluit Bodemkwaliteit. Dit beleid geeft ruimte om rekening te houden met de gebiedsopgave, wat betekent: voor welke doelgroep of functie is het gebied ingericht in termen van grond- en baggerverzet?

De gemeente Amsterdam is het bevoegde gezag voor de toepassing van baggerspecie op landbodem binnen de gemeentegrenzen. Voor toepassing in oppervlaktewater geldt dat de waterkwaliteitsbeheerders het bevoegde gezag zijn. In Amsterdam zijn dit onder andere Waternet, Rijkswaterstaat, en het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. In het kader van saneringen die onder de Wet Bodembescherming vallen, is de gemeente Amsterdam primair bevoegd gezag, maar wordt er wel afstemming gepleegd met waterbodembeheerders en eigenaars.

Sanering van spoedlocaties

Een specifiek beleidsaspect is het Programma Aanpak Spoedlocaties Amsterdam (PASA), dat begon in 2015. Dit programma is ontwikkeld in het kader van het Tweede Convenant Bodem & Ondergrond 2016–2020, met als doel om alle spoedlocaties met verspreidingsrisico’s voor 2020 te saneren of beheersen. PASA omvat:

• 23 locaties met verspreidingsrisico’s (harde lijst).
• 22 locaties van voormalige chemische wasserijen met potentiële risico’s (zachte lijst).
• Een onbekend aantal locaties met humane risico’s door diffuus lood in de bodem.

Het programma is een samenwerking tussen de gemeente en het bedrijfsleven, waarbij de regie en verantwoordelijkheid verdeeld zijn. Deze aanpak dient als model voor het saneren van complexe verontreinigde locaties in stedelijke omgevingen.

Praktische toepassing en stroomschema’s

Om het beleid effectief te maken, zijn er plannen voor het ontwikkelen van praktische stroomschema’s en handleidingen. Deze zijn bedoeld om het beleid duidelijk en toepasbaar te maken voor de uitvoerende partijen. Het doel is om administratieve lasten te verminderen, het beleid eenduidig te maken en het faciliteren van de dagelijkse praktijk in woningbouw, ruimtelijke ontwikkeling en infrastructuurprojecten.

Beleidsdoelstellingen en facilitering

Het Amsterdamse bodembeleid is gericht op het volgende:

• Het beschermen van de bodemkwaliteit waar nodig.
• Het verruimen van gebruiksmogelijkheden waar mogelijk.
• Het faciliteren van de praktijk voor uitvoerende partijen.
• Het vermindering van lasten voor burgers en ondernemers.
• Het aanbieden van duidelijke spelregels voor bouw- en ontwikkelingsprojecten.

Door middel van principale afspraken en standaardprocedures wordt zorg genomen voor een zo eenvoudig mogelijke toepassing van het beleid. Deze aanpak helpt om bouwprojecten sneller en efficiënter uit te voeren, zonder dat de bodemsanering of grondverzet in de weg staat van het ruimtelijke ontwikkelingsbeleid.

Conclusie

Het Amsterdamse bodembeleid is een essentieel onderdeel van het ruimtelijke ontwikkelingsbeleid in de stad. Het richt zich op grondverzet en bodemsanering, met als doel het beschermen van de bodemkwaliteit en het faciliteren van bouwprojecten. Door het gebruik van standaardmethoden zoals het Besluit Uniforme Saneringen en het uitvoeren van verkennend onderzoek via de ARVO, wordt het beleid eenvoudig en toepasbaar gemaakt voor zowel de gemeente als projectuitvoerende partijen. De samenwerking met bevoegde gezagorganen en het gebruik van praktische stroomschema’s zorgen voor een efficiënte en transparante uitvoering van het beleid.

In een stad als Amsterdam, waar ruimtelijke ontwikkeling snel verloopt en waar de bodemhistorie complex is, is dergelijk beleid essentieel om zowel de gezondheid van inwoners als de duurzaamheid van de stad te waarborgen.

Bronnen

1. Nota bodembeheer Amsterdam 2022