Archeologisch onderzoek en bouwactiviteiten in historische regio's: inzichten uit Noord-Brabant

Het archeologische onderzoek in Noord-Brabant biedt belangrijke inzichten in de geschiedenis van bewoning, economische activiteiten en de relatie tussen mens en natuur. Deze regio, rijk aan historische en culturele erfgoed, is een levendige getuige van eeuwenlange bewoning en bouwactiviteiten. In dit artikel worden de belangrijkste conclusies en observaties gepresenteerd uit recente archeologische opgravingen en onderzoeken in de regio. Deze bevindingen zijn relevant voor constructieprojecten, herstel- en renovatieactiviteiten, en het begrijpen van historische contexten in de bouwsector.

Archeologische opgravingen en bewoning in Noord-Brabant

De regio Noord-Brabant heeft een rijke archeologische geschiedenis, die zich uitstrekt van de steentijd tot de moderne tijd. Opgravingen in gebieden zoals Oosterhout, Berkel-Enschot en de omgeving van Bergen op Zoom tonen een complexe geschiedenis van menselijke activiteiten. Deze opgravingen zijn vaak ingevoerd in het kader van ruimtelijke ontwikkelingen, zoals nieuwbouwprojecten of infrastructuurontwikkelingen.

In het gebied van "De Contreie" in Oosterhout, bijvoorbeeld, is een opgraving gedaan op een terrein van bijna 14 hectare. Hier zijn sporen gevonden van bewoning van de steentijd tot de moderne tijd. Typische vondsten zijn boerderijplattegronden uit de midden-bronstijd, paalkransgrafheuvels, urnenvelden en sporen van bewoning in de middeleeuwen. Deze vondsten geven aan dat de regio reeds in vroegere tijden een centrum was van menselijke activiteiten.

De ligging van nederzettingen in het verleden was vaak bepaald door de landschappelijke omstandigheden. In sommige gevallen waren huizen en boerderijen gebouwd rondom een cultusplaats of in de nabijheid van beschikbare gronden voor akker- en tuinbouw. In andere gevallen, zoals bij de nederzetting in Nistelrode-Zwarte Molen, zijn huizen herbouwd in de directe omgeving van een openluchtheiligdom. De opgravingen tonen ook hoe de bewoning zich geleidelijk verplaatste van hogere delen van het landschap naar lagere en daardoor toegankelijkere zones.

Bouwmaterialen en technieken in historische bouw

De gebruikte bouwmaterialen en technieken in de historische bouw zijn essentieel voor de interpretatie van archeologische vondsten. In Noord-Brabant zijn verschillende materialen gebruikt, afhankelijk van de beschikbaarheid en de functie van de gebouwen. Typische materialen zijn plaggenlagen, zand, klei en hout. In sommige gevallen zijn de nederzettingssporen gevonden onder de plaggenbodem, terwijl steentijdvindplaatsen vaak op hogere terreinen lagen.

De bouwtechnieken varieerden per periode. In de bronstijd en ijzertijd zijn er sporen van typische boerderijconstructies, zoals paalkransen en palisades. In de middeleeuwen zijn de huizen vaak georiënteerd op een oost-west as, wat mogelijkerwijs te maken heeft met de zonneschijn en de ventilatie. Opgravingen in Berkel-Enschot tonen dat in de 10e eeuw zogenaamde bootvormige huizen werden gebouwd, een typische bouwstijl uit die tijd.

Economie, land- en watergebruik

De economische activiteiten in Noord-Brabant zijn in het verleden sterk afhankelijk geweest van de beschikbaarheid van gronden en water. In de steentijd en bronzetijd was er een duidelijke onderscheid tussen gronden die geschikt waren voor akkerbouw en die voor veehouding. In de middeleeuwen is er een sterke toename van infrastructuur, zoals dijken en waterwegen, waardoor het land steeds meer bewoonbaar werd. Deze ontwikkeling is ook zichtbaar in de archeologische vondsten, zoals dijkonderhoudsdocumenten uit 1285.

De regio heeft ook een rijke geschiedenis van ambachtelijke activiteiten. In Bergen op Zoom bijvoorbeeld was de pottenbakkerij een belangrijke industriële activiteit. De pottenbakkers verlegden hun bedrijven in de 13e eeuw buiten de stadswallen, dicht bij de haven. Hier werden gigantische hoeveelheden misbaksels gevonden, die als afval gebruikt werden om terreinen op te hogen. Ook het raffineren van zout uit turf was een belangrijke economische activiteit. De zilte turf werd verbrand tot darink of zel-as, die weer gemengd werd met zeewater en ingedampt tot zout in de zoutketen. De afvalproducten van deze activiteiten werden net als de potscherven gebruikt voor het opvullen van terreinen langs de haven en de Dubbelstraat.

Archeologische vondsten en hun betekenis

De archeologische vondsten uit Noord-Brabant tonen een duidelijke continuïteit in bewoning en economische activiteiten. In het gebied rond Bergen op Zoom zijn bijvoorbeeld sporen gevonden van lokale aardewerkproductie in de vroege ijzertijd. In de Romeinse tijd was er zekerheid over aardewerkproductie en verspreiding, en in de middeleeuwen tot omstreeks 1975 was er vrijwel ononderbroken productie.

In het kader van de opgravingen in het Noordwestelijke deel van Noord-Brabant is ook duidelijk geworden dat het gebied in de middeleeuwen een uitgestrekt laagveengebied was. Het was dus zeer dunbevolkt, maar de kerk lag vaak op een verhoging en diende als vluchtplaats. In 1285 was er bijvoorbeeld een document waarin de route van een bedeltocht van Dominicaner monniken werd opgenomen. De genoemde dorpen, zoals Zache, Valkenberg en Niervaart, liggen in het Noordwestelijke deel van Noord-Brabant.

Inzichten voor huidige bouw- en renovatieprojecten

De archeologische vondsten en opgravingen in Noord-Brabant bieden belangrijke inzichten voor huidige bouw- en renovatieprojecten. De kennis over historische bouwmaterialen en technieken kan bijvoorbeeld gebruikt worden om oude gebouwen beter te begrijpen en te restaureren. De gegevens over bewoning en economische activiteiten geven bovendien een duidelijk beeld van de geschiedenis van een regio, wat van groot belang is voor het begrijpen van de context waarin huidige projecten worden uitgevoerd.

In sommige gevallen kunnen archeologische vondsten ook invloed hebben op de keuze van bouwmaterialen en technieken. Zo kan het gebruik van zand en klei in de historische bouw een inspiratie zijn voor duurzame bouwmaterialen in huidige projecten. Ook de toepassing van historische bouwtechnieken, zoals paalkransen en palisades, kan gebruikt worden in reconstructies of restauraties.

Conclusie

De archeologische opgravingen en onderzoeken in Noord-Brabant tonen een rijke geschiedenis van bewoning, economische activiteiten en bouwtechnieken. Deze bevindingen zijn van groot belang voor het begrijpen van de historische context van de regio en bieden waardevolle inzichten voor huidige bouw- en renovatieprojecten. De gegevens over bouwmaterialen, technieken en economische activiteiten kunnen gebruikt worden om historische gebouwen te restaureren en nieuwe projecten te ontwerpen met rekening houdend met de geschiedenis van een regio.

Bronnen

1. nbag.nl