Medewerkers van de CPN tijdens de Tweede Wereldoorlog en hun rol in het verzet

Published by Redactie on juli 16, 2025 | Category grondwerk

Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelden medewerkers van de Communistische Partij van Nederland (CPN) een actieve rol in het verzet tegen de nazi-occupatie. Hoewel de CPN officieel een illegale organisatie werd na de Duitse bezetting in mei 1940, bleef het bestuur actief in het ondergrondse verzet. De partij richtte zich op diverse vormen van verzet, waaronder het verspreiden van illegale pers, het verzamelen van wapens en het helpen van onderduikers. De betrokkenheid van CPN-leden bij het verzet kwam echter vaak ten koste van hun eigen veiligheid, aangezien ze vaak werden opgespoord en gearresteerd door de Duitse bezetters en hun samenwerking met de Nederlandse Politie Inlichtingendiensten.

Deze bijdrage biedt een overzicht van de rol van CPN-medewerkers in het verzet, de risico's waarmee zij te maken kregen en de verantwoordelijkheid van politici en functionarissen die hun arrestatie mogelijk maakten of beïnvloedden.

Actieve betrokkenheid in het verzet

Veel leden van de CPN stonden centraal in de ondergrondse verzetshandelingen. De partij was betrokken bij het verspreiden van illegale bladen zoals De Waarheid, Het Noorderlicht en De Stem van het Volk. Deze publicaties boden kritische informatie over de bezetter, stelden oproepen tot verzet en verdedigden het idee van een revolutionaire, sociale toekomst. CPN-leden plakten ook pamfletten op muren, verspreidden propaganda en organiseerden acties zoals stakingen en sabotage.

Een voorbeeld hiervan is een persoon die in 1943 werd gearresteerd en in gevangenschap overleed. Hij was betrokken bij het verspreiden van De Waarheid en had verantwoordelijkheden in de distributie van onderduikers. Zijn arrestatie gebeurde na verradingsacties, wat duidelijk maakt hoe kwetsbaar CPN-leden waren in hun actieve verzet. Zij werden meestal gearresteerd door de Sicherheitsdienst (SD) of de Nederlandse Politie Inlichtingendienst (PID) en vervolgens geëxporteerd naar concentratie- en doodscampen zoals Auschwitz, Sachsenhausen en Ravensbrück.

Risico’s en arrestaties

De CPN-leders en actieve verzetshelders stonden vaak op lijsten die door de Sicherheitsdienst of de Politie Inlichtingendienst werden samengesteld. Deze lijsten bepaalden wie tijdens acties als de Aktion CPN in juni 1941 werd gearresteerd. De arrestaties vonden meestal plaats in hun eigen woningen of op locaties waar CPN-leden zich ontmoetten. De arrestatiegebeurtenissen werden vaak opgezet met samenwerking van de Nederlandse PID, die informatie leverde aan de Duitse autoriteiten.

Een bekend voorbeeld is de arrestatie van een persoon in 1941, die op een lijst stond van personen die gearresteerd moesten worden in het kader van de Aktion CPN. De arrestatie had invloed op zijn gevangenschap en uiteindelijk zijn dood in Ravensbrück. De verantwoordelijkheid voor dergelijke arrestaties viel volgens de gegevens gedeeltelijk op burgemeesters en ministers, zoals burgemeester François van Kinschot en minister Van Schaik, die de samenwerking met de Duitse autoriteiten faciliteerden.

Politieke en morele verantwoordelijkheid

De samenwerking tussen Nederlandse autoriteiten en de Duitse bezetter bleek niet alleen beperkt tot de politie, maar ook tot politici en regeringen. De ministers van Justitie zoals Van Schaik, Goseling en Gerbrandy werden verantwoordelijk gezien voor de wreedheden waaraan CPN-leden in gevangenschap werden blootgesteld. Deze ministers hadden opdracht gegeven dat de Politie Inlichtingendiensten voor de bezetter moesten blijven werken, wat indirect leidde tot de arrestaties en executies van CPN-leden.

Burgemeesters zoals François van Kinschot en Jacob baron de Vos van Steenwijk speelden ook een rol in deze samenwerking. Zij gaven geen opdracht om de gegevens van de Politie Inlichtingendienst te vernietigen, zoals dat mogelijk was geweest. Dit betekende dat CPN-leden makkelijk konden worden opgespoord en gearresteerd. De verantwoordelijkheid van deze burgers en regeringsfunctionarissen was dus cruciaal in het proces van opsporing en vervolging van CPN-leden.

Na-oorlogse gevolgen en herinnering

Na de oorlog bleef de CPN een belangrijke spil in de herinnering aan de oorlog. Voormalige CPN-leden werden opgenomen in de Eerelijst CPN, waarin zij als gevallene in het verzet werden erkend. Ook werden zij opgenomen in de Nationale Eerelijst, die genoemd wordt bij herdenkingsceremonies voor de verloren oorlog.

Daarnaast speelden CPN-leden ook een rol in de na-oorlogse Communistenjacht, waarbij voormalige Gestapo-werknemers die betrokken waren geweest bij de executies van CPN-leden, nu zelf CPN-leden registreerden als staatsgevaarlijk. Dit was een vorm van politieke wraak die zich ontwikkelde in de jaren na de oorlog, waarbij ideologische strijd en politieke verdenkingen centraal stonden.

Conclusie

De CPN en haar leden speelden een actieve en risicovolle rol in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Door het verspreiden van illegale propaganda, het helpen van onderduikers en het verzamelen van wapens, gaven zij een krachtige bijdrage aan de ondergrondse beweging. Hun arrestaties, echter, werden vaak mogelijk gemaakt door samenwerking tussen Nederlandse autoriteiten en de Duitse bezetter. De verantwoordelijkheid van burgemeesters, ministers en politiefunctionarissen was hierin een essentieel aspect.

De CPN-leden werden niet alleen martelaren in de oorlog, maar ook slachtoffers van de samenwerking en de politieke keuzes van Nederlandse autoriteiten. Zij zijn erkend in de Eerelijst CPN en de Nationale Eerelijst, wat hun rol in het verzet onderstrekt.

De geschiedenis van de CPN en haar leden tijdens de oorlog benadrukt hoe complex de situatie was voor verzetshelders en hoe belangrijk het is om politieke en morele verantwoordelijkheid te erkennen in geschiedenis.