Nederlandse communisten in de Tweede Wereldoorlog: Verzet, vervolging en de rol van informatiediensten
Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelden communisten in Nederland een belangrijke rol in het verzet tegen de nazi-occupatie. Hun activiteiten gingen van het verspreiden van illegale pamfletten tot het uitvoeren van sabotageacties en liquidaties. Echter, hun inzet voor de wederopbouw van vrijheid en democratie werd vaak tenietgedaan door vervolging, gevangenschap en marteling. De informatie die beschikbaar is, maakt duidelijk dat de vervolging van communisten niet alleen het gevolg was van nazistische represailles, maar ook van samenwerking tussen informatiediensten en Nederlandse autoriteiten.
In dit artikel worden verschillende gevallen van Nederlandse communisten onderzocht, met aandacht voor hun activiteiten, arrestatie, gevangenschap en in sommige gevallen zelfs de dood. Daarnaast wordt ingegaan op de verantwoordelijkheid van Nederlandse ministers en burgemeesters, die in bepaalde gevallen indirect betrokken waren bij de vervolgingen. De informatie is afkomstig uit archiefdocumenten en biografische gegevens van individuen die actief waren in de communistische beweging.
Verzet door Nederlandse communisten
De verzetshandelingen van Nederlandse communisten waren meestal gericht op het ondermijnen van de nazi-occupatie. Ze verspreidden illegale publicaties zoals De Waarheid, Het Noorderlicht en Het Vrije Volk, en organiseerden stakingen en demonstraties. In sommige gevallen vonden sabotageacties plaats, zoals het aanschieten van trambestuurders of het vernielen van spoorwegen. Andere communisten werkten als koeriersters en zorgden voor de communicatie tussen verschillende verzetsgroepen.
Een voorbeeld hiervan is Harm Luppens, een landarbeider uit Finsterwolde. Hij verspreidde de publicaties Het Noorderlicht en De Waarheid en was lid van de communistische ondergrond. Hij werd gearresteerd in mei 1941 en terechtleek in meerdere concentratiekampen, waaronder Sachsenhausen, waar hij in maart 1942 overleed. Zijn naam werd opgenomen in de nationale Eerelijst als gevallene in het verzet.
Een andere bekende verzetsfiguur was Stienstra, Bauke, een los arbeider uit Leeuwarden. Hij werd gearresteerd in juni 1941 en maakte deel uit van een sabotagegroep die voedsel probeerde te bemachtigen voor onderduikers. Zij werden op de zolder van Bloemgracht 82 III door de Sicherheitsdienst doodgeschoten.
Vervolging en gevangenschap
De vervolging van communisten was vaak het gevolg van infiltratie door de nazi’s of door Nederlandse informatiediensten. Een bekend voorbeeld is Johannes Hubertus van Soolingen, die door burgemeester De Monchy was ingezet om de Haagse Communistische Partij van Nederland (CPN) te infiltreren. Deze infiltratie leidde tot de arrestatie van Johannes Jacobus Leijerink, die een boekbinder was en woonde op de Pootstraat in Delft. Hij werd gearresteerd in juni 1942 en terechtleek in meerdere gevangenissen, waaronder Oranjehotel, Amersfoort, Münster en Buchenwald.
In sommige gevallen werden communisten gefusilleerd. Een tragisch voorbeeld is Schijveschuurder, die tijdens het plakken van manifesten met Jacobus Lund door de Grüne Polizei werd ontdekt. Hij werd in het been geschoten en kort daarop ter dood veroordeeld. Zijn echtgenote herkende hem niet meer vanwege de zware mishandeling die hij had ondergaan. Hij was de eerste Nederlander die tijdens de bezetting werd gefusilleerd.
Er zijn ook gevallen waarin mensen zelfmoord pleegden in gevangenschap. Zo was er een vrouw die gearresteerd werd in Arnhem en daarna zelfmoord pleegde met cyaankali. Zij was staatloos, had Joodse afkomst en was betrokken bij sabotageactiviteiten. Haar arrestatie werd mogelijk beïnvloed door haar naam op een lijst van de Centrale Inlichtingendienst.
De rol van informatiediensten en politieke verantwoordelijkheden
Een belangrijk thema in de beschikbare informatie is de rol van Nederlandse informatiediensten en burgemeesters in de vervolging van communisten. In een aantal gevallen werd duidelijk dat Nederlandse autoriteiten informatie aan de nazi’s overhandigden, wat leidde tot arrestaties en martelingen.
Bijvoorbeeld, burgemeester De Monchy had op 15 mei 1940 opdracht gegeven aan de Haagse Politie Inlichtingendienst om voor de bezetter communisten te blijven opsporen. Deze actie heeft geleid tot de arrestatie van meerdere personen, waaronder Johannes Jacobus Leijerink. De ministers van Justitie Goseling en Gerbrandy zijn medeverantwoordelijk voor de wreedheden in gevangenschap, omdat ze opdracht gaven dat de Politie Inlichtingendiensten tijdens de bezetting voor de bezetter moesten blijven werken.
Een andere voorbeeld is burgemeester Gerhard ter Pelkwijk, die in mei 1940 geen opdracht gaf om de gegevens van de Utrechtse Politie Inlichtingendienst te vernietigen. Hierdoor kon de Sicherheitsdienst personen aanwijzen om vermoord te worden, zoals in het geval van Pieter de Lusenet.
Na-oorlogse communistenjacht
Na de oorlog bleef de vervolging van communisten voortduren, maar nu door voormalige Gestapo-medewerkers die in dienst waren getreden van de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD). Deze personen registreerden communisten als "staatsgevaarlijk", wat vaak leidde tot verdere vervolging. In sommige gevallen werden mensen opnieuw gearresteerd of moesten ze hun werk verliezen.
De BVD-dossiers van 1950 tot 1967 en 1947 tot 1972 tonen aan dat deze vervolging niet beperkt bleef tot de oorlog. In het geval van Stienstra, Bauke, werd hij na de oorlog nog steeds als staatsgevaarlijk beschouwd, ondanks zijn vrijlating in 1941. Dit toont aan dat de vervolging van communisten niet eindigde met de bevrijding van Nederland, maar zich na de oorlog voortsprong in een andere vorm.
Eerelijsten en herdenking
De meeste opgenomen personen werden opgenomen in de Eerelijst van de CPN of in de Nationale Eerelijst als gevallene in het verzet. Deze lijsten dienen als een herdenking van hun inzet voor het verzet en hun offer voor de bevrijding van Nederland.
De vermelding op deze lijsten is niet alleen een eerbetoon, maar ook een historisch document dat het belang van communistische verzetshandelingen benadrukt. Het is belangrijk om te benadrukken dat deze lijsten op basis van rapporten zijn samengesteld en dat niet alle personen die verantwoordelijkheid droegen voor de vervolging opgenomen zijn.
Conclusie
De beschikbare informatie toont aan dat Nederlandse communisten tijdens de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol speelden in het verzet tegen de nazi-occupatie. Hun activiteiten waren diverse, variërend van het verspreiden van illegale publicaties tot het uitvoeren van sabotageacties. Echter, hun inzet werd vaak tenietgedaan door vervolging, marteling en zelfs de dood.
De rol van Nederlandse informatiediensten en burgemeesters was van cruciaal belang in de vervolging van communisten. In sommige gevallen werd informatie aan de nazi’s overhandigd, wat leidde tot arrestaties en wreedheden in gevangenschap. Na de oorlog bleef de vervolging voortbestaan, nu door voormalige Gestapo-medewerkers die in dienst waren getreden van de Binnenlandse Veiligheidsdienst.
De Eerelijsten van de CPN en de Nationale Eerelijst zijn belangrijke herdenkingsdocumenten die het offer van deze personen benadrukken. Het is essentieel dat deze geschiedenis wordt gerespecteerd en dat de verantwoordelijkheden van Nederlandse autoriteiten worden herbekeken. De informatie die beschikbaar is, benadrukt de complexiteit van de situatie tijdens de oorlog en de rol van informatiediensten in de vervolging van communisten.
Bronnen
Related Posts
-
Grondwerk en Grondverzet in en rond Koekange: Praktische Inzichten en Aanbevolen Bedrijven
-
Grondwerk in Noord-Holland: Historische en Technische Inzichten uit Koedijk en Omliggende Gebieden
-
Grondwerk als onmisbaar onderdeel van bouw- en renovatieprojecten
-
Grondwerk in Kesteren: Overzicht, Toepassingen en Bedrijven
-
Grondwerken en Grondverzet in Nederland: Een Onderzoek naar Kessel en Gebr. van Kessel
-
Grondwerk in Kampen: Expertise en Uitgebreid Aanbod voor Zowel Particulieren als Zakelijke Klanten
-
Bouw- en afvalwaterregelgeving in Pekela: Belangrijke richtlijnen voor woningbouw en renovatie
-
Grondwerk in Judo: Inzicht in Ne-Waza en Training