Opvangen en hergebruiken van regenwater: Slimme oplossing voor wateroverlast in stedelijke omgevingen

Het thema regenwatergebruik is in de huidige context van klimaatverandering en stedelijke uitdagingen steeds relevanter geworden. Tegen de achtergrond van toenemende extreme regenbuien en het verlies aan natuurlijke infiltratiecapaciteit door bebouwing en bestrating, biedt het opvangen en hergebruiken van regenwater een duurzame en efficiënte oplossing. In dit artikel worden de principes, toepassingen, voor- en nadelen van regenwatersystemen besproken, met een focus op de praktische implementatie in zowel nieuwbouw als bestaande woningen.

Het principe van regenwatersystemen

Een regenwatersysteem werkt op basis van een eenvoudig principe: regenwater dat op het dak valt, wordt opgevangen in een put of tank, gefilterd en opgeslagen. Vervolgens wordt het via een pomp naar tappunten geleid zoals tuinbesproeiing, toiletspoeling of wasmachine. In sommige gevallen wordt het water ook direct infiltratie-afgevoerd in de bodem, waarbij het via een kunstgrasfilter of regenwaterput het grondwater versterkt.

Fred Prins, directielid van GEP, benadrukt dat het doel van dit soort systemen niet louter waterbesparing is, maar eerder het beheersen van de pieken in regenafvoer. Door het water op te vangen en tijdelijk op te slaan, wordt de piekbelasting op het afvoerstelsel afgevlakt, wat overstromingen en wateroverlast tegengaat. Dit gebeurt aan het begin van het systeem, dicht bij de bron, in plaats van aan het einde, zoals het traditionele rioolstelsel dat doet.

In nieuwbouwprojecten is het inpassen van een regenwatersysteem relatief eenvoudig, zoals uitgelegd door HHH. In bestaande woningen is het complexer, maar niet onmogelijk. GEP heeft daarom recent innovatieve systemen ontwikkeld die minder energie verbruiken, sneller te monteren zijn en een hogere betrouwbaarheid bieden. Dit maakt het voor zowel woningbouwmaatschappijen als particuliere woningeigenaars aantrekkelijker om regenwatergebruik toe te passen.

Praktijktoepassing in nieuwbouwprojecten

Een concreet voorbeeld van de inzet van regenwatersystemen in de praktijk is het project in Jistrum, in de Frieslandse gemeente Tytsjerksteradiel. Hier zijn 14 vrije sector woningen en vier starterswoningen met eigen regenwatersystemen gebouwd. De putten zijn tijdens het bouwrijp maken van het terrein geplaatst. Aangezien de putten groot en zwaar zijn, was het cruciaal dat ze dicht genoeg bij de woningen werden geplaatst, maar ook dat de ondergrond niet te veel beïnvloed werd om problemen met de fundering te voorkomen.

De pomp in het systeem kan 15 meter overbruggen, wat betekent dat de put niet direct naast het tappunt hoeft te staan. De regenwatertanks hebben een inhoud van 7.500 liter en zijn voorzien van een filter. Deze tanks zijn onder de oprit geplaatst, terwijl de pomp en systeembesturing in de berging of garage geïnstalleerd zijn. Het systeem is automatisch: bij leegstroomt schakelt het over op drinkwater, en zodra het weer regent, gaat het terug naar regenwater. Dit zorgt voor veiligheid en continuïteit in het gebruik.

De gemeente Tytsjerksteradiel heeft gekozen voor een systeem met KIWA-certificaat, wat betrouwbaarheid en conformiteit garandeert. Dit project illustreert hoe regenwatergebruik in nieuwbouw niet alleen technisch haalbaar is, maar ook veilig en effectief.

Toepassing in bestaande woningen

Hoewel het inbestaand in nieuwbouw relatief eenvoudig is, is het implementeren van regenwatersystemen in bestaande woningen een grotere uitdaging. De ondergrond is vaak al volledig bebouwd, en het aanleggen van een tank of put kan invloed hebben op de fundering of aanpalende perceelsgrenzen. Bovendien kan het monteren van pomp- en regeltechniek extra logistieke en kostenaspecten met zich meebrengen.

Toch zijn er gemeenten en woningbouwmaatschappijen die dit op gang proberen te brengen. In Limburg, bijvoorbeeld, wordt overwogen om subsidies te verstrekken aan burgers die hun betegelde tuinen vergroenen of regenwateropvangsystemen installeren. De overheid benadrukt dat het probleem van wateroverlast niet alleen op te lossen is door de gemeente, maar ook door individuele inspanningen van de bewoners.

Een woordvoerder van Nederweert zegt: “De gemeente kan het immers niet alleen oplossen.” Veel gemeenten, zoals Maasgouw, Sittard-Geleen, Roerdalen en Venlo, zetten hier actief aan werken. Ze informeren bewoners over hun verantwoordelijkheid en kijken naar mogelijkheden voor subsidies of dwingende maatregelen. In België is het gebruik van regenwater al veel voorkomender, met opslagtanks van gemiddeld 5 kubieke meter die gebruikt worden voor tuinbesproeiing, auto-wassen en toiletspoeling.

Technologische ontwikkelingen en duurzaamheid

De technologie rond regenwatersystemen is de laatste jaren sterk geëvolueerd. GEP, bijvoorbeeld, heeft aanzienlijk geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling om systemen te creëren die energiezuiniger zijn, minder onderhoud vereisen en eenvoudiger te monteren zijn. De focus ligt op de vermindering van montage-uren, energieverbruik en faalkosten. Ook zijn de systemen kleiner en compacter geworden, wat het toepassen in beperkte ruimtes mogelijk maakt.

Energieverbruik en montagewerkzaamheden kunnen sterk worden gereduceerd dankzij de moderne pompsystemen en prefab regenwatertanks. Daarnaast is het gebruik van regenwater voor toiletspoeling, wasmachine en tuin niet alleen duurzaam, maar ook kostenefficiënt. Het voorkomt dat schoon regenwater gemengd raakt met rioolwater, wat het zuiveringsproces vereenvoudigt en minder waterzuivering vereist.

Uitdagingen en kritiek

Hoewel regenwatergebruik veel voordelen biedt, zijn er ook kritische kanten. Hoogleraar Riooleringen aan de TU Delft, Francois Clemens, wijst erop dat het dwingen van burgers om hun tuintjes te vergroenen of regenwater te koppelen, niet altijd effectief is. “Bij echte hevige buien is de grond -zeker in Limburg- binnen de kortste keren verzadigd en stroomt alles gemakkelijk naar het laagste punt,” zegt hij. Daarom benadrukt hij dat individuele maatregelen slechts een druppel op een gloeiende plaat zijn.

Een alternatieve oplossing zou kunnen zijn om een extra rioolstelsel aan te leggen dat enkel regenwater afvoert, apart van het bestaande riool voor ontlasting en urine. Dit is kostbaar, maar al in sommige nieuwbouwprojecten toegepast. Meerssen en Sittard-Geleen zijn voorbeelden van gemeenten die dit in kwetsbare straten met oude huizen al in werking hebben.

Voordeel voor de woningbouwsector

Voor woningbouwmaatschappijen en particuliere bouwers biedt regenwatergebruik ook voordeel op het vlak van duurzaamheidslabeling. Het behalen van BREEAM-punten, bijvoorbeeld, kan worden vergemakkelijkt door het integreren van regenwatersystemen in de bouwplannen. GEP biedt via een rekenmodule en consultancy hulp bij het ontwerpen van regenwatersystemen die aan deze eisen voldoen. Dit maakt het voor bouwprojecten niet alleen duurzamer, maar ook economisch aantrekkelijker.

Conclusie

Het opvangen en hergebruiken van regenwater is een belangrijke strategie om wateroverlast in stedelijke gebieden te beheersen. Zowel in nieuwbouw als in bestaande woningen kunnen regenwatersystemen worden ingezet, mits er voldoende ruimte en flexibiliteit zijn in de bouwplannen. De technologie is tegenwoordig zodanig ver gevorderd dat systemen veilig, betrouwbaar en energiezuinig zijn. Daarnaast biedt het gebruik van regenwater ook voordeel op het vlak van duurzaamheid, waterzuivering en kostenbesparing.

Aangezien het klimaat steeds extremer wordt en de bebouwing toeneemt, is het gebruik van regenwater een noodzakelijke maatregel. Zowel individuele inspanningen van de woningeigenaar als collectieve acties van de gemeente spelen hierin een rol. Het is duidelijk dat Nederland aan de vooravond staat van een verandering in de aanpak van regenwater, waarbij het afkoppelen en hergebruiken van regenwater steeds meer centraal komt te staan.

Bronnen

1. Regenwatergebruik in Jistrum