Historische bouwkundige activiteiten en schoorsteenconstructies in Nederlandse steden

In de historische documenten die voor deze publicatie zijn gebruikt, zijn diverse bouwkundige en renovatieactiviteiten uit het verleden beschreven. Deze activiteiten geven inzicht in de bouwpraktijken, schoorsteenconstructies en technische ontwikkelingen in Nederlandse steden gedurende de 18e tot de 20e eeuw. Deze publicatie biedt een overzicht van deze historische gegevens en legt uit hoe deze activiteiten invloed hebben gehad op de huidige bouwpraktijken en de architectonische gevels van stedelijke gebieden.

Inhoud en bouwactiviteiten

De documenten tonen dat er in de 18e eeuw al systematische bouwactiviteiten plaatsvonden in steden zoals Alkmaar, Bergen en Zevenhuisen. Deze activiteiten werden vaak opgenomen in lokale kranten zoals Het Vaderland, waar meldingen werden gedaan van het plaatsen van schoorsteenen, fornuizen en ovens in woningen en handelsgebouwen. Deze activiteiten zijn een vroege vorm van bouwbeheer en reflecteren de toenemende urbanisatie in het land.

Een aantal voorbeelden uit de documenten:

• In 1751 werd voor Van Hoven een oven geordoneerd in de kelderkeuken.
• In 1752 werd voor Dirk Veen twee schoorsteenen op het dak geplaatst.
• In 1753 werd voor Barend Huijsman zijn zoon een oven en een fornuis geïnstalleerd in de herberg De Klimmende Aap.
• In 1754 werd voor Van Pelt een zilversmeden fornuis geordoneerd op de Marienbornstraat.

Deze meldingen laten zien dat de schoorsteenconstructie en de aansluiting van fornuizen en ovens vaak professioneel werden uitgevoerd door ambachtslieden. De kosten werden vaak genoteerd, zoals bijvoorbeeld 1-4-0 goudstukken (ongeveer 1 gulden en 4 stuivers). Dit wijst op een georganiseerde markt van ambachtslieden die gespecialiseerd waren in het bouwen en plaatsen van schoorsteenen en ovens.

Technische aspecten en schoorsteenconstructies

De schoorsteenconstructies die in de documenten werden genoemd, zijn gebaseerd op de bouwtechnieken van die tijd. Er wordt geen gebruik gemaakt van moderne technologieën zoals beton of versterkte stoffen. In plaats daarvan werden lokale materialen gebruikt, zoals baksteen, mortel en houten constructies voor de binnenkant van schoorsteenen.

In enkele gevallen zijn er aanduidingen dat schoorsteenen dubbel of meervoudig werden uitgevoerd. Bijvoorbeeld in 1752 werd voor Dirk Veen twee schoorsteenen geplaatst, wat kan duiden op een dubbele aansluiting of op twee losse schoorsteenen in een enkel gebouw. Deze technieken zorgden voor een betere ventilatie en warmteverdeling binnen het gebouw.

In 1753 werd in de Boerevischmarkt een schoorsteen geplaatst voor Dura, wat mogelijk een winkel of een ambachtelijke woning was. In de documenten wordt ook vermeld dat er een schoorsteen geordoneerd werd voor een wijnselderij achterop de Hooge Nieuwstraat. Dit laat zien dat schoorsteenen ook werden gebruikt in commerciële en ambachtelijke bedrijven voor het verwarmen van ruimtes of het aansluiten van specifieke apparatuur.

De schoorstenen werden vaak geplaatst op het dak, waarbij de afmetingen en het ontwerp werden aangepast aan de behoeften van het gebouw. In sommige gevallen werd er rekening gehouden met de luchtestroom en de positie van windrichtingen, wat al een vroeg stadium van bouwkundige planning aanduidt.

Bouwmaterialen en ambachtelijke invloeden

De documenten tonen dat de meeste schoorstenen en ovens uit die tijd gemaakt werden van baksteen en mortel. In enkele gevallen werd hout gebruikt voor onderdelen van de constructie, zoals in de kelderkeuken van Van Hoven. De schoorstenen werden vaak gepleisterd om lekken te voorkomen en de warmte te behouden.

Een interessant feit uit de documenten is dat sommige schoorstenen gemaakt werden van zilver of met zilveren accessoires. Bijvoorbeeld in 1754 werd voor Van Pelt een zilversmeden fornuis geordoneerd. Hoewel dit niet algemeen was, duidt het op een ambachtelijke traditie waarin zilveren of gouden details werden verwerkt in functionele constructies. Dit was vooral het geval in welvarende huishoudens of in winkels die speciale apparatuur nodig hadden.

Historische context en invloed op huidige bouwpraktijken

De geschiedenis van schoorsteenconstructies en ovenaansluitingen in Nederlandse steden heeft een directe invloed gehad op de huidige bouwpraktijken. Vandaag de dag worden deze principes nog steeds toegepast, al zijn de materialen en technieken moderner geworden. Beton, versterkte mortel en gietijzer worden nu vaak gebruikt in plaats van baksteen en hout.

De ambachtelijke traditie is echter nog steeds zichtbaar in de werking van schoorstenen en ventilatiesystemen in oude gebouwen. Deze gebouwen worden vaak gerestaureerd met dezelfde principes als in de 18e en 19e eeuw. In sommige gevallen worden historische schoorstenen behouden om de architectonische waarde en het historische karakter van de woning te bewaren.

In de 20e eeuw zijn er ook moderne schoorsteenconstructies ontwikkeld, zoals schoorstenen van gietijzer of gemaakt van keramische materialen. Deze schijnen beter te presteren in termen van warmteverdeling en luchtestroom, maar ze zijn technisch geavanceerder dan de oude bakstenen constructies.

Conclusie

De historische documenten tonen duidelijk dat schoorsteenconstructies en ovenaansluitingen in Nederlandse steden vanaf de 18e eeuw een essentiële rol speelden in de bouwpraktijk. Deze activiteiten werden vaak genoteerd in lokale kranten en reflecteren de toenemende urbanisatie en de behoefte aan functionele en warme woningen. De technieken en materialen die gebruikt werden, zijn de basis geworden voor huidige bouwpraktijken, waarin historische principes nog steeds worden toegepast. Voor zowel historische restoratieprojecten als moderne renovaties is het begrip van deze geschiedenis van belang om de juiste keuzes te maken in materiaalgebruik en constructieve methoden.

Bronnen

1. Genea Service - Historische bouwkundige activiteiten