NSB-kinderen en hun levensverhaal: Verwerking van oorlogsherverleden in post-oorlogstijd

Het verleden speelt vaak een grote rol in de huidige levenskeuzes en identiteit van mensen. Dit geldt met name voor kinderen van NSB’ers, die na de Tweede Wereldoorlog moesten leren leven met de gevolgen van hun ouders’ politieke keuzes. Hun levensverhalen vertonen veel overeenkomsten: schaamte, uitsluiting, moeilijke gezinsverenigingen, en het langdurige verzwijgen van het oorlogstijdverleden. In dit artikel worden enkele van deze thema’s belicht aan de hand van historische dossiers en persoonlijke verhalen, zoals beschreven in het Nationaal Archief en het boek Niemandsland van Duke Blauwendraad-Doorduijn.

Het leven na de oorlog

Voor veel NSB-kinderen begon het leven na de oorlog met verlies en onzekerheid. Na de capitulatie van het NSB in 1945 werden hun ouders vaak veroordeeld en hun bezittingen geconfisqueerd. Dit betekende dat hun huizen en spullen werden genomen en toegewezen aan andere gezinnen. In sommige gevallen kwamen moeder en kind in de wijk van een tante of verwant terecht, zoals beschreven in één van de dossiers. Deze situatie maakte het voor kinderen extra moeilijk om wortels te krijgen in een nieuwe omgeving. Ze groeiden op in tijden van economische tegenvallen en sociale uitsluiting, terwijl hun ouders moesten wennen aan het verlies van hun eer, hun bezittingen en hun toekomstige mogelijkheden.

De NSB-kinderen werden vaak geplaagd door schaamte en verwarring over hun identiteit. In Niemandsland beschrijft Duke Blauwendraad-Doorduijn hoe ze zich als kind gevoelde: uitgestoten, niet begrepen en met een gevoel van schuld. De schrijfster beschrijft hoe haar moeder en zij na de oorlog in Duitsland terechtkwamen, waar ze in verschillende tijdelijke onderdaklocaties woonden. In deze omgeving moesten ze voedselschaarste, onzekerheid en primitieve leefomstandigheden trotseerden. Na hun terugkomst in Nederland bleek het herenigingproces met het gezin moeilijk, omdat de ouders en kinderen inmiddels verschillende levens hadden geleefd. De gebeurtenissen tijdens en na de oorlog bleven jarenlang een geheim, wat het verwerken van trauma’s en schaamte verder vertraagde.

Onderdrukking, afwijzing en identiteitsverwarring

De meeste NSB-kinderen groeiden op in een maatschappij die hun ouders sterk afwees. Ze werden vaak gepest of uitgesloten door leeftijdsgenoten, en zelfs bij school moesten ze afwijkend gedrag van leerkrachten en medeleerlingen verdragen. In Niemandsland wordt beschreven hoe een geschiedenisleraar zijn plicht zag in het wijzen van de schrijfster op haar ouders’ 'verkeerde keuzes', waardoor het kind langzaam een gevoel van verwijt en schaamte kreeg. Het gevoel van schuld was krachtig, en het duurde jaren voordat de schrijfter tot de conclusie kwam dat haar ouders weliswaar een foute keuze hadden gemaakt, maar dat ze als ouders niet fout waren.

Het thema van identiteitsverwarring komt terug in veel verhalen van NSB-kinderen. Zij groeiden op in een tijd waarin het NSB-verleden vaak een taboe was. Het verwerken van dit verleden was een traag proces, waarbij het gevoel van schaamte vaak dominant bleef. Sommige kinderen maakten contact met werkgroepen zoals Herkenning, waar ze konden praten over hun ervaringen en contact hadden met lotgenoten. Andere bleven hun verleden voor zich houden, zonder ooit de stap te zetten om zichzelf als slachtoffer te erkennen.

Moeilijke start in het leven

Het opbouwen van een nieuw bestaan na de oorlog was voor voormalige NSB-gezinnen een uitdaging. Het verlies van bezittingen, het verlies van reputatie en de moeilijkheden bij het vinden van een baan maakten het voor ouders en kinderen moeilijk om zich aan te passen aan de post-oorlogse maatschappij. De afhankelijkheid van sociale diensten en de Armenwet was voor veel ouders een vernedering, terwijl kinderen moesten wennen aan een leven zonder de luxe of veiligheid die ze voor de oorlog gewend waren.

Voor NSB-kinderen betekende dit ook een leerachterstand, omdat de oorlog hun onderwijs had onderbroken. Veel van hen moesten later worstelen met een ongeschikte vervolgopleiding of moesten werken in lage banen, terwijl ouders vaak moeilijkheden ondervonden bij het vinden van een geschikte baan. De stigma die met de NSB-verleden kwamen, bleven langdurig aanhaken, ook jaren na de oorlog. Promoties of hogere functies waren vaak niet voor hen weggelegd, en emigratie was niet mogelijk vanwege het verlies van hun staatsburgerschap voor minstens tien jaar.

Actualisering van het verleden in de jaren zestig

De jaren zestig brachten een actualisering van het oorlogstijdverleden met zich mee. De discussie over collaboratie en verzet kwam weer op de voorgrond, en ook NSB-kinderen moesten hun verleden onder ogen zien. Voor sommigen was dit het moment om contact op te nemen met werkgroep Herkenning of hun verhaal te delen in openbare uitzendingen of artikelen. In 1984, bijvoorbeeld, werd een uitzending gemaakt die veel reacties opleverde en die het verhaal van NSB-kinderen voor een breder publiek zichtbaar maakte. In 1995 volgde nog een keer een uitzending, waarin NSB-kinderen hun keuzes tijdens de oorlog bespraken met mensen uit andere oorlogshoekgroepen. Deze uitzending leidde tot begrip en waardering, maar ook tot diepe emotionele reacties.

Officiële erkenning en het verwerken van trauma

Het verwerken van trauma en schaamte duurde jaren, en niet alle NSB-kinderen raakten hierin geholpen. Sommigen bleven met hun verleden worstelen, terwijl anderen hun verhaal uiteindelijk konden vertellen en erkenning kregen. In Niemandsland wordt beschreven hoe Duke Blauwendraad-Doorduijn langzaam tot inzicht kwam en leerde om te gaan met haar ouders’ verleden. Het proces was langzaam en pijnlijk, maar uiteindelijk kon ze haar gevoel van schaamte loslaten en haar ouders weer zien als mensen die een foute keuze hadden gemaakt, maar die als ouders niet fout waren.

Conclusie

De levensverhalen van NSB-kinderen tonen een diepe en emotionele reis van schaamte, verwarring en uitsluiting naar begrip, erkenning en verwerking. Hun ervaringen zijn een getuigenis van de invloed van politiek en geschiedenis op individueel en collectief niveau. Het verwerken van het oorlogstijdverleden was een langdurig proces, waarin schaamte, identiteitsverwarring en sociale uitsluiting grote rollen speelden. De actualisering van het verleden in de jaren zestig en verder gaf sommigen de kans om hun verhaal te delen en officiële erkenning te krijgen.

Deze verhalen zijn niet alleen van historisch belang, maar ook van psychosociale en maatschappelijke betekenis. Ze tonen hoe traumatische gebeurtenissen worden verwerkt in generaties en hoe het verleden invloed heeft op het huidige leven. Voor NSB-kinderen was het proces van herstel en verwerking traag, maar uiteindelijk mogelijk.

Bronnen

1. Lenie Bolle - Kinderen van NSB’ers