Nederlandse Communisten in de Tweede Wereldoorlog: Arrestaties, Gevangenschap en Verzet

De Tweede Wereldoorlog was een cruciale tijd voor Nederland, waarin vele burgers hun leven riskeerden in het verzet tegen de nazi-besetting. Een belangrijk deel van deze verzetsgroepen bestond uit communisten, die actief waren in het illegale verzet. Hun arrestatie, gevangenschap en vaak tragische dood werden vaak geïnspireerd door hun politieke overtuigingen en hun strijd tegen de repressie van de Duitse bezetters. Deze artikelen geven een overzicht van enkele voorbeelden van Nederlandse communisten die betrokken waren bij de verzetsheldendaden, hun arrestaties en hun lot in de concentratiekampen.

Arrestatie en infiltratie

De arrestatie van communistische verzetslieden vond vaak plaats als gevolg van infiltratie door collaborateurs. Een bekende infiltrant was Johannes Hubertus van Soolingen, die sinds 1923 voor de Haagse Politie Inlichtingendienst werkte. In mei 1940 werd hij opnieuw in de Communistische Partij van Nederland (CPN) ingestuurd, wat leidde tot talrijke arrestaties. De arrestaties in de Haagse Vonk-groep, bijvoorbeeld, werden gestart door burgemeester De Monchy en leidden tot meer dan 270 arrestaties en 100 doden. Deze actie was geen toeval, maar het resultaat van een langdurige operatie door de Sicherheitsdienst om de illegale CPN volledig op te rollen.

Verzetsheldendaden

De verzetsheldendaden van Nederlandse communisten waren diverse. Ze verspreidden illegale bladen zoals Het Noorderlicht en De Waarheid, waarin nieuws werd verspreid dat door illegale radionieuwsberichten was ingezameld. Deze bladen waren een belangrijk instrument om het Nederlandse volk te informeren over de oorlog en de situatie in het verzet. Daarnaast waren er ook gewapende verzetsheldendaden, zoals het vervoeren van wapens per bakfiets en het organiseren van sabotage- en liquidatiegroepen. Een voorbeeld is de groep CS6 (Corellistraat 6), waarin meerdere verzetslieden actief waren.

Een bekende verzetsherdenkingskruis ontvanger was een man die tijdens de Spaanse burgeroorlog als vrijwilliger had gevochten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vervoerde hij onder andere wapens per bakfiets en werkte hij in het gewapende verzet samen met Rut Timmer. Door zijn verwonding, een schot door het hoofd, was hij genoodzaakt uit het gewapende verzet terug te treden en concentreerde hij zich op het verspreiden van De Waarheid.

Gevangenschap en concentratiekampen

De gevangenschap van Nederlandse communisten was meestal een traag proces dat begon in Nederlandse gevangenissen zoals het Oranjehotel en vervolgens doorging in Duitse concentratiekampen zoals Buchenwald, Natzweiler, Sachsenhausen en Bergen-Belsen. Veel van deze kampen werden gebruikt om politieke gevangenen te bewaren, en de omstandigheden waren meestal gruwelijk. In veel gevallen werden de arrestatiereden vermeld als 'kommunistische propaganda' of 'widerstandsorganisation'.

Een voorbeeld is Jan Oosterhuis, die gearresteerd werd op 18 april 1941 en opgenomen werd in gevangenschap in Groningen, Amersfoort, Buchenwald en Natzweiler. In Buchenwald gaf hij aan dat zijn arrestatie was veroorzaakt door 'kommunistische propaganda'. Hij overleed in Natzweiler op 29 juni 1942. Zijn naam werd opgenomen in het CPN Eereboek voor omgekomen communisten en op de Nationale Eerelijst als gevallene in het verzet.

Een ander voorbeeld is Adrianus Franciscus Oosterman, die gearresteerd werd op 22 juli 1944 en opgenomen werd in gevangenschap in het Oranjehotel, Vught, Sachsenhausen en Bergen-Belsen. Hij overleed in Bergen-Belsen op 31 mei 1945. Zijn arrestatie was het gevolg van het verspreiden van De Waarheid, een blad dat illegale radionieuwsberichten bevatte.

Verantwoordelijkheid en naloop

De verantwoordelijkheid voor de arrestaties en gevangenschap van Nederlandse communisten ligt niet alleen bij de Duitse bezetter, maar ook bij Nederlandse autoriteiten. De ministers van Justitie Van Schaik, Goseling en Gerbrandy zijn medeverantwoordelijk voor de ondergane wreedheden in gevangenschap, omdat ze de lijst van de Centralen Inlichtingendienst aan de Gestapo in Berlijn ter beschikking stelden. Burgemeester De Monchy en de Amsterdamse burgemeester De Vlugt zijn ook medeverantwoordelijk, omdat ze communisten aan de Sicherheitsdienst overhandigden.

Na de oorlog bleef de jacht op communisten voortduuren. Voormalige Gestapo-medewerkers, die tijdens de oorlog de dood van grote aantallen communisten veroorzaakten, traden na de oorlog in dienst van de Binnenlandse Veiligheidsdienst en registreerden sommige voormalige verzetslieden als staatsgevaarlijk.

Conclusie

De Nederlandse communisten die betrokken waren in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog waren dappere mensen die hun leven riskeerden voor de vrijheid en het verzet tegen de nazi-besetting. Hun arrestatie, gevangenschap en vaak tragische dood waren het gevolg van hun politieke overtuigingen en hun strijd tegen de repressie. Hun verzetsheldendaden, zoals het verspreiden van illegale bladen en het vervoeren van wapens, waren essentieel voor de verzetsheldendaden in Nederland. De verantwoordelijkheid voor hun lot ligt niet alleen bij de Duitse bezetter, maar ook bij Nederlandse autoriteiten die tijdens en na de oorlog een rol speelden in hun arrestatie en gevangenschap. Hun verhalen zijn een belangrijk deel van de Nederlandse geschiedenis en verdienen onze erkenning en herdenking.

Bronnen

1. Rudi Harthoorn