Historisch overzicht van het Nederlandse Roode Kruis in Dordrecht tijdens de Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde het Nederlandse Roode Kruis (NRK) een essentiële rol in de hulpverlening aan zowel burgers als militairen. In Dordrecht, een stad die zwaar getroffen werd door oorlogshandelingen, was de afdeling van het NRK betrokken bij evacuatiebeleid, medische zorg, transportdiensten en organisatorische opdrachten. De archieven en correspondentie die uit die periode zijn bewaard geven een duidelijk beeld van de omvang van de taken, de interne communicatie binnen het NRK, en de interacties met Duitse autoriteiten.

Deze artikel biedt een overzicht van de organisatie, activiteiten en uitdagingen van het NRK in Dordrecht in de jaren 1943 en 1944, gebaseerd op beschikbare documentatie. De betrokkenheid van het Roode Kruis illustreert het belang van maatschappelijke hulporganisaties in tijden van crisis, en de ethische dilemma's die ontstonden bij de interactie met bezettingsmachten.

Organisatie en bestuur in Dordrecht

De afdeling Dordrecht van het Nederlandse Roode Kruis was actief in diverse functies, waaronder medische zorg, transport, evacuatie en logistiek. In de documentatie van die periode is duidelijk te zien dat de afdeling onder leiding stond van een bestuur dat verantwoordelijk was voor de coördinatie van activiteiten en communicatie met het Hoofdbestuur in 's-Gravenhage. Secretaris K.J. Poll was een centrale figuur in deze organisatie. Hij was betrokken bij zowel interne communicatie als het afhandelen van praktische aangelegenheden, zoals het verlengen van diplomaten voor medische staf, de toewijzing van middelen en het behandelen van hulpverzoekingen.

In één brief, gedateerd 7 maart 1944 (nr. 979), wordt melding gemaakt van de verlenging van het geldigheidsduur van een diploma voor ziekenverpleging. Dit duidt op de aanwezigheid van gecertificeerd medisch personeel dat ondersteuning moest verlenen aan gewonde militairen en evacueerden. In een andere brief (nr. 983) wordt melding gemaakt van een contributiehoogte van f 10,-, die werd verhoogd om de afdeling financieel te ondersteunen.

Het Hoofdbestuur in 's-Gravenhage, onder leiding van P.J. Lucardie, speelde een rol bij het coördineren van activiteiten en het uitvoeren van instructies. Zo is er een circulaire uit juni 1944 (nr. 1023) waarin melding wordt gemaakt van beschikbaarheid van 6 helmen voor transportpersoneel, die werden uitgeleend aan afdelingen die in de evacuatie- en transportdiensten betrokken waren.

Hulpverlening en evacuatie

Een van de belangrijkste taken van het NRK in Dordrecht was de evacuatie van burgers uit gevaarlijke zones. In meerdere brieven is melding gemaakt van de rol van de transportcolonne. Zo wordt in een document uit september 1944 gemeld dat het Hoofdbestuur in 's-Gravenhage een rapport ontving over de activiteiten van de transportcolonne Dordrecht. Uit dit rapport bleek dat de colonne, ondersteund door burgers en vrijwilligers, veel werk heeft geleverd. Het Hoofdbestuur erkende deze inspanningen en beloofde dat de aanbevelingen uit het rapport zouden worden meegenomen in verdere plannen.

In Dordrecht was het Roode Kruis verantwoordelijk voor de logistiek van evacueerden, het transport van zieken en gewonden, en het coördineren van hulpverlening. In één brief (nr. 979) wordt melding gemaakt van een evacuatiehospitaal dat gewonden opnam, zowel Duitse als Anglo-Amerikaanse soldaten. De Wehrmachtskommandant had de hulp van het NRK ingeroepen, wat leidde tot ethische en juridische vragen over hoe hulp moest worden verleend aan Duitse soldaten in bezet gebied.

Het NRK bleef actief binnen de grenzen van de neutrale hulpverlening, zoals deze is vastgelegd in de internationale roodkruisconventies. De interne communicatie duidt op een poging om deze principes te volgen, ook in tijden van bezetting. Zo werden brieven uitgewisseld over de juridische en ethische kanttekeningen bij het verlenen van hulp aan Duitse soldaten. In één brief (nr. 1044) stelt het bestuur van Dordrecht een vraag aan het Hoofdbestuur in 's-Gravenhage over het standpunt van het NRK in dergelijke gevallen. Het antwoord op deze brief is niet bewaard, maar de correspondentie duidt op een intern debat over de rol van het Roode Kruis in oorlogstijd.

Transportdiensten en logistiek

Transport was een essentiële functie van het Roode Kruis in Dordrecht. In meerdere documenten is melding gemaakt van de beschikbaarheid van auto's en fietsen voor transporttakken. Zo is in een brief uit september 1944 vermeld dat fietsen van het Roode Kruis niet mogen worden beslaggelegd door de Duitse autoriteiten. Deze garantie werd uitgevaardigd door de Wehrmachtskommandant in Den Haag, en was bedoeld om de transportdiensten van het NRK ongemoeid te laten.

In een andere brief (nr. 1023) wordt melding gemaakt van de uitgifte van 6 helmen aan helpers van de transportcolonne. Deze uitgifte duidt op de voorbereiding van het NRK op fysieke risico’s, zoals die bij evacuatie- en transportactiviteiten horen. De organisatie zag toe op het uitvoeren van deze activiteiten, ook in het kader van veiligheid en bescherming van het personeel.

Communicatie en administratie

De administratieve communicatie tussen het Hoofdbestuur in 's-Gravenhage en de afdeling in Dordrecht was intensief. In diverse brieven wordt melding gemaakt van het afnemen van examens voor ploegcommandanten, het verlengen van diplomaten en de toewijzing van middelen. In één document (nr. 115/44) is melding gemaakt van plannen voor het afnemen van examens voor reserve-sectie-commandant in de maand Mei 1944. Dit duidt op een gestructureerde aanpak van personeelstraining en -beheer.

In andere brieven wordt melding gemaakt van het aantal helpers dat beschikbaar was, waarbij 183 mannen en 31 vrouwen genoemd worden. Het gebruik van dergelijke cijfers in de administratie duidt op een formalisering van de organisatie en een poging tot controle over het personeel en de middelen.

Financiële ondersteuning en contributies

Het NRK moest ook rekening houden met financiële aspecten. In één brief (nr. 983) wordt melding gemaakt van een verhoogde contributie tot f 10,-, die werd betaald door een particulier aan de afdeling in Dordrecht. Deze contributie is een voorbeeld van de rol van particuliere donaties in de financiering van hulpverlening. In een andere brief (nr. 1023) wordt melding gemaakt van de verantwoording van de uitgifte van helmen en het afrekenen van kosten. Dit duidt op een administratieve controle over uitgaven, ook in tijden van oorlog.

Conclusie

Het Nederlandse Roode Kruis in Dordrecht speelde een belangrijke rol in de hulpverlening tijdens de Tweede Wereldoorlog. De organisatie was betrokken bij evacuatieactiviteiten, medische zorg, transportdiensten en administratieve taken. De corresponderende documenten uit die periode geven een duidelijk beeld van de omvang van de taken, de interne communicatie en de ethische dilemma's die ontstonden. De afdeling was onder leiding van een bestuur dat nauw contact had met het Hoofdbestuur in 's-Gravenhage, en gebruikte een gestructureerde aanpak van zowel logistiek als administratie. De rol van het Roode Kruis illustreert het belang van maatschappelijke hulporganisaties in tijden van crisis, en de inspanningen om neutraliteit en hulpverlening te behouden in een complexe oorlogssituatie.

Bronnen

1. Stichting Practica
2. Hulpbronnendordrecht