Veilig werken met grond: Risico’s, maatregelen en praktijkgerichte aanpak in grondwerkzaamheden

Published by Redactie on juli 19, 2025 | Category grondwerk

Grondwerkzaamheden zijn een essentieel onderdeil van elke bouwproject, of het nu gaat om het leggen van kabels en leidingen, vrije ontgravingen of het verzetten van grond als onderdeel van een groter bouwproject. Hoewel de meeste grondwerkzaamheden zonder incidenten verlopen, zijn er jaarlijks incidenten die leiden tot gewonden of zelfs dodelijke slachtoffers. Deze risico’s vloeien voornamelijk voort uit instabiele taluds, onvoldoende voorbereiding, gebrek aan kennis over de ondergrond, of het ontbreken van passende veiligheidsmaatregelen.

In dit artikel bespreken we de belangrijkste risico’s bij grondwerkzaamheden, de toepassing van veiligheidsmaatregelen en de praktijkgerichte aanpak die in de huidige bouwsector wordt aanbevolen. Daarnaast geven we een overzicht van de huidige technologieën en trends die bijdragen aan een veiligere en efficiëntere uitvoering van grondwerken.

Risico’s bij grondwerkzaamheden

Hoewel grondwerk vaak wordt gezien als een routinekwestie, zijn er verschillende risico’s die zich kunnen voordoen, met name bij het ontgraven van taluds. De meest voorkomende risico’s zijn:

Instabiele taluds: Bij het ontgraven kan het talud instorten of afschuiven, wat kan leiden tot zettingen in de omliggende bebouwing of leidingen.
Grondwater: De aanwezigheid van grondwater kan de stabiliteit van de ondergrond negatief beïnvloeden en tot instabiliteit leiden.
Onbekende ondergrond: De structuur van de ondergrond kan variëren per locatie. Een te steil talud in los zand kan leiden tot instorting.
Menselijke fouten: Een onvoldoende voorbereiding, gebrek aan kennis of het niet naleven van veiligheidsrichtlijnen verhogen de kans op incidenten.
Bodemverontreiniging: Tijdens werkzaamheden kan verontreinigde grond worden blootgelegd, wat gevaarlijk kan zijn voor de werknemers en de omgeving.

Volgens een publicatie van CROW (Centrum voor Regels en Organisatie in de Waterhuishouding) is het afkalven, schuiven en omklappen van instabiele taluds jaarlijks de oorzaak van gewonden en zelfs dodelijke slachtoffers. Veel van deze incidenten konden voorkomen worden bij een goed uitgevoerde voorbereiding en naleving van veiligheidsmaatregelen.

Veiligheidsmaatregelen bij grondwerkzaamheden

Om het aantal incidenten bij grondwerkzaamheden te beperken, zijn diverse veiligheidsmaatregelen ontwikkeld. Deze omvatten zowel technische als organisatorische aspecten en moeten worden afgestemd op de omstandigheden van het project.

Technische maatregelen

Taludhellingen: Het aanhouden van een veilige taludhelling is essentieel bij het ontgraven. In Nederland is er een gestandaardiseerd 'stroomschema veilig ontgraven' ontwikkeld, waarbij de taludhelling wordt bepaald op basis van de bekende grondsoorten en de diepte van de ontgraving.
Grondkeringsystemen: Bij twijfel over de stabiliteit van de ondergrond is het verstandig om een grondkeringsysteem zoals het BoX-systeem in te zetten. Dit systeem zorgt voor extra stevigheid en minimaliseert het risico op instorting.
Veiligheidsuitrusting: Werknemers moeten altijd de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s) dragen, zoals helm, veiligheidshelm, handschoenen en veiligheidsschoenen. In sommige gevallen is een valbeveiliging noodzakelijk.
Afwerking en afbakening: Werkplekken moeten duidelijk afgebakend worden, zowel voor eigen werknemers als voor passanten. Dit bevat het risico op ongevallen.

Organisatorische maatregelen

Voorbereiding en planning: Een goed uitgevoerde voorbereiding is essentieel. Dit omvat onder andere een bodemonderzoek, een analyse van het grondwatergehalte en het opstellen van een veiligheidsplan.
Opleiding en training: Werknemers die betrokken zijn bij grondwerkzaamheden moeten goed getraind zijn. Informatie uit de CROW-publicatie “Werken met stabiele grond” is daarom een waardevolle hulp, zowel voor werkgevers als voor werkvoorbereiders.
Noodplan en melding: Tijdens de werkzaamheden moet er een duidelijke procedure zijn voor het melden van incidenten of risico’s. Als bijvoorbeeld verontreinigde grond wordt blootgelegd, moeten de werkzaamheden meteen worden gestaakt en de coördinator op de hoogte worden gesteld.

Praktijkgerichte aanpak in grondwerkzaamheden

Een praktische en doeltreffende aanpak is van groot belang bij grondwerkzaamheden, vooral bij kleinere projecten waar geen geotechnicus of constructeur betrokken is. In dit opzicht is de CROW-publicatie “Werken met stabiele grond” een waardevolle bron. Deze publicatie is ontwikkeld in samenwerking met Tauw en andere deskundigen in de sector en richt zich op grondwerkzaamheden met een beperkte omvang.

De publicatie bevat een helder stroomschema dat stapsgewijs uitlegt hoe een veilige taludhelling bepaald kan worden. Deze aanpak is gericht op de Nederlandse praktijk en is toegankelijk voor alle betrokkenen, van werkgevers tot grondwerkers.

Voorbeelden van praktijkgerichte aanpakken

Stapsgewijze aanpak: De werknemers beginnen met het graven van grofere delen van de ontgraving, en bouwen hierop verder afhankelijk van de bekende grondstructuur. Hoe meer kennis er is over de ondergrond, des te gerichter de maatregelen kunnen worden genomen.
Maatwerk: In complexe situaties kan maatwerk nodig zijn. Dit houdt in dat extra stabilisatie of keringsystemen worden toegepast, afhankelijk van de specifieke omstandigheden.
Inzet van specialisten: Voor grotere en complexere projecten is het verstandig om een geotechnicus of constructeur te raadplegen. Deze deskundigen kunnen de ontgraving volledig doorrekenen en risico’s goed inventariseren.

Technologieën en innovaties in grondwerk

De grondwerksector ontwikkelt zich steeds verder, met name door de toepassing van nieuwe technologieën. Deze innovaties helpen bij het verbeteren van de efficiëntie, het verminderen van kosten en het vergroten van de veiligheid. Voorbeelden zijn:

Drone-technologie: Drones worden steeds vaker ingezet voor het in kaart brengen van werkterreinen en het controleren van de voortgang van projecten. Dit zorgt voor een betere overzichtelijkheid en minder risico’s voor werknemers.
Automatisering: Automatische machines en systemen zorgen voor een snellere en efficiëntere uitvoering van grondwerkzaamheden. Dit beperkt ook het risico op menselijke fouten.
Digitale planningstools: Softwaretoepassingen helpen bij het plannen en organiseren van projecten. Ze geven inzicht in de werkplannen, risico’s en benodigde materialen, wat leidt tot een betere voorbereiding en uitvoering.

Daarnaast is er een toenemend bewustzijn voor duurzaamheid in de bouwsector. Bedrijven zijn bezig met het ontwikkelen van duurzamere grondwerkenmethoden, zoals het hergebruik van grondmaterialen en het verminderen van afval. Dit draagt bij aan een lagere ecologische impact van grondwerkzaamheden.

Milieueffecten van grondwerkzaamheden

Grondwerkzaamheden hebben vaak een directe impact op het milieu, vooral bij grootschalige projecten of projecten in dichtbevolkte steden. Daarom zijn er regelgevingen in het leven geroepen die ervoor zorgen dat grondwerken zo milieuvriendelijk mogelijk worden uitgevoerd.

Een van de belangrijkste aandachtspunten is geluidsoverlast. Bijvoorbeeld, bedrijven die werken in de buurt van woonwijken moeten rekening houden met de afstand tot woongebieden en de milieucategorieën. In het geval van M.C. Bogaard Grondverzet B.V., dat gevestigd is op het bedrijventerrein Kadijk Molenlaan, zijn er andere bedrijventerreinen in de omgeving, zoals De Wetering en De Nieuwe Wetering. De afstanden tussen deze terreinen kunnen invloed hebben op geluidsoverlast en andere milieueffecten.

Daarnaast is er ook aandacht voor bodemverontreiniging. Indien tijdens de werkzaamheden verontreinigde grond wordt geconstateerd, moeten de werkzaamheden meteen worden gestaakt en de coördinator op de hoogte worden gesteld. De verontreinigde grond kan worden gesaneerd of afgevoerd naar een erkende verwerker, en vervolgens kan de ontgraving worden aangevuld met schone grond. De gemeente kan in sommige gevallen een alternatief tracé aanbieden om het milieu zo min mogelijk te belasten.

Conclusie

Grondwerkzaamheden vragen niet alleen technische kunde, maar ook een goed begrip van veiligheid en milieueffecten. Hoewel de meeste projecten zonder incidenten verlopen, zijn er jaarlijks nog steeds incidenten die leiden tot gewonden of zelfs dodelijke slachtoffers. Deze risico’s kunnen worden beperkt door een goede voorbereiding, het aanhouden van veilige taludhellingen, het toepassen van grondkeringsystemen en het gebruik van modernste technologieën.

In de huidige bouwsector is het belang van veilig werken met grond erkend. Publicaties zoals die van CROW en Tauw geven praktische richtlijnen en stroomdiagrammen die toegankelijk zijn voor alle betrokkenen. Bovendien draagt het gebruik van moderne technologieën zoals drone-technologie, automatisering en digitale planningstools bij aan een veiligere en efficiëntere uitvoering van grondwerkzaamheden.

Voor zowel werkgevers als individuele werknemers is het van groot belang om zich bewust te zijn van de risico’s en maatregelen. Door het juiste gebruik van veiligheidsmaatregelen en het toepassen van praktijkgerichte aanpakken kan het risico op incidenten aanzienlijk worden beperkt.