Uitgraven en funderen: Technieken, risico’s en alternatieven in de bouw

Published by Redactie on juli 19, 2025 | Category fundering

Het uitgraven van een fundering is een essentieel onderdeel van elke bouwactiviteit. Een stabiele fundering zorgt ervoor dat een gebouw zich gedurende jaren op een veilige, stabiele manier gedraagt. In dit artikel wordt ingegaan op de verschillende funderingsmethoden, de rol van het uitgraven in die context, en mogelijke alternatieven die op dit moment technisch en duurzaam beter zijn.

Uitgraven als onderdeel van de funderingswerken

Bij traditionele funderingsmethoden wordt de bovengrond tot een bepaalde diepte uitgegraven, meestal tot ongeveer 80 cm onder het maaiveld. Dit gebeurt om ervoor te zorgen dat de fundering boven de vorstlijn ligt, zodat er geen schade kan ontstaan door ijsvorming. Deze methode wordt vaak gebruikt bij bouwen “op staal”, waarbij de slechte bovengrond wordt verwijderd en vervangen door een zandkoffer of verbeterd via verdichting of injectie.

Een uitgegraven fundering wordt meestal vervaardigd in gewapend beton, een materiaal dat voldoet aan de eisen van sterkte, stabiliteit en duurzaamheid. Aan de hand van de bouwbelasting en de draagkracht van de ondergrond wordt bepaald welk type fundering het beste is. Denk hierbij aan strokenfundering, sleuffundering of plaatfundering.

Wanneer de draagkrachtige laag echter te diep ligt, zoals bij moeras-, klei- of veengrond, wordt een paalfundering overwogen. In dat geval is het uitgraven minder relevant, aangezien de belasting wordt overgedragen op de paalconstructie die in de vaste grond is ingebracht.

Technieken voor het uitgraven van funderingen

De keuze van uitgravingsmethode hangt af van de ondergrond, de belasting en het type fundering. De volgende technieken worden vaak toegepast:

Uitgraven met handmatige methodes: In de beginperiode van de bouwhistorie werd de ondergrond handmatig uitgegraven, en werd grondverbetering gedaan met lagen klei, baksteen en puin. Dit proces, ook wel “heien” genoemd, was een handmatige vorm van stabilisatie. De draagkracht was beperkt, en het risico op zakkingsproblemen was groot.
Uitgraven met machines: Tegenwoordig wordt dit proces grotendeels geautomatiseerd, waarbij zware machines worden ingezet. De bovengrond wordt verwijderd en vervangen door een sterkere grondlaag, zoals zand. Deze grondverbetering kan ook door verdichting worden uitgevoerd via een trilmachine. Dit versterkt de draagkracht van de ondergrond en maakt het mogelijk om een stabiele fundering aan te leggen.
Injectie-technieken: In gevallen waarin het uitgraven niet wenselijk is of technisch niet haalbaar, wordt gebruikgemaakt van injectie. Hierbij worden holle ruimtes in de grond gevuld met een mengsel van klei, cement of chemische stoffen om de stabiliteit te verbeteren. Deze methode is vooral geschikt voor bestaande gebouwen of als aanvullende maatregel bij paalfunderingen.

Risico’s en beperkingen bij uitgraven

Hoewel uitgraven een veelgebruikte methode is, gaat het niet zonder risico’s. Een van de bekendste problemen is de zogenaamde negatieve kleef. Dit gebeurt wanneer de grond onder de fundering zakt, waardoor de fundering extra belast wordt. Negatieve kleef kan ontstaan bij verdroging of door grondwateronttrekking. Dit kan leiden tot een verzakking van het gebouw en schade aan de constructie.

Een ander bekend probleem is ongelijke belasting. Dit kan optreden bij uitbreidingen of wanneer een nieuw deel van het huis op palen staat, terwijl het bestaande gedeelte op staal is. Hierdoor ontstaat een verdraaiing of scheefstand van het gebouw. Oudere huizen (bouwjaar tot circa 1970) zijn hierbij gevoeliger, aangezien de palen vaak te kort zijn en de vaste grondslag te diep ligt.

Daarnaast kan schade ontstaan door activiteiten in de omgeving, zoals bouwtrillingen of verkeer. Als paalconstructies te dicht bij bestaande funderingen zijn uitgevoerd, kan dit leiden tot instabiliteit. Ook kan een ontgraving naast een fundering leiden tot instorting of verzakking, vooral bij zandgrond die is gemengd met klei of veen.

Alternatieven voor uitgraven

In de huidige bouwpraktijk zijn er duurzamere en minder intrusieve alternatieven voor het uitgraven van funderingen. Deze methoden zijn vooral geschikt voor projecten waarbij de tuin of het landschap moet worden behouden, of waar het uitgraven onpraktisch is.

Grondschroeven (grondverankering): Deze techniek wordt geleverd door bedrijven zoals StopDigging. Hierbij worden schroeven in de ondergrond geïnstalleerd zonder uitgraven of gebruik van beton. De fundering is binnen enkele uren klaar, met minimale impact op de omgeving. Deze oplossing is snel, duurzaam en eenvoudig in te zetten voor diverse bouwprojecten, zoals terrassen of bijgebouwen. Belangrijk is wel dat men contact opneemt met de gemeente om te controleren of een vergunning nodig is.
Trillingsvrije heitechnieken: Bedrijven zoals S. Bosland Heiwerken in Leiden bieden moderne heitechnieken aan die trillingsvrij zijn. Dit is vooral gunstig bij funderingen in bebouwde omgevingen, waar trillingen schade kunnen veroorzaken aan aangrenzende woningen. De stalen buispalen worden zorgvuldig in de grond ingebracht en vormen een solide basis voor de constructie.
Verdichting en grondverbetering: In plaats van uitgraven, kan de ondergrond ook verbeterd worden via verdichting of injectie. Deze technieken zijn minder intensief en behouden de bovengrond, waardoor er minder sloop- en herstelwerk nodig is. Ze zijn vooral geschikt voor zandgrond, maar kunnen ook toepassing vinden op klei- of veengrond.

Toepassing en voorwaarden

De keuze van fundering en uitgravingsmethode hangt af van verschillende factoren:

Soort bouwwerk: Voor lichte constructies zoals terrassen of bijgebouwen is een minimale fundering voldoende. Voor woningen of commerciële gebouwen is een robuustere fundering nodig.
Ondergrond: De stabiliteit en draagkracht van de ondergrond bepalen of er uitgegraven moet worden of of paalfundering of grondverbetering een betere oplossing is.
Belasting: De totale belasting die het gebouw zal uitoefenen moet overeenkomen met de draagkracht van de fundering. Bij onzekere ondergrond is het verstandig om een grondonderzoek uit te voeren.
Duurzaamheid en milieubelasting: Moderne technieken zoals grondschroeven of trillingsvrije heien zijn duurzamer en hebben minder impact op de omgeving.

Conclusie

Het uitgraven van een fundering is een essentieel onderdeel van de bouwpraktijk, maar het is niet altijd de enige of beste oplossing. Traditionele methoden zoals uitgraven en heien hebben hun voordeel, maar ook hun beperkingen. Moderne technieken zoals grondschroeven, trillingsvrije heitechnieken en grondverbetering bieden duurzamere en minder intrusieve alternatieven. De keuze van funderingsmethode moet altijd gemaakt worden op basis van de ondergrond, de belasting en de bouwdoelstelling. Een goed uitgevoerde fundering zorgt voor stabiliteit, veiligheid en lange levensduur van het gebouw.

Bronnen

uitgraven