Toekomstgericht onderwijs en de integratie van 21ste-eeuwse vaardigheden in het funderend curriculum

Het onderwijslandschap is in constante evolutie, gevoed door de behoefte om jongeren te voorzien van kennis en vaardigheden die aansluiten bij de eisen van een snelle en complexe maatschappij. In het voortgezet onderwijs wordt steeds vaker gesproken over het concept van toekomstgericht onderwijs. Dit houdt in dat scholen niet enkel gericht zijn op traditionele leerdoelen, maar ook op het ontwikkelen van 21ste-eeuwse vaardigheden, zoals kritisch denken, zelfsturing, creativiteit en samenwerking. Deze vaardigheden worden gezien als essentieel voor de toekomstige rol van jongeren in de arbeidsmarkt en het maatschappelijke leven.

Deze paragrafen geven een overzicht van de huidige ontwikkelingen in het funderend onderwijs, de rol van 21ste-eeuwse vaardigheden en de manieren waarop scholen deze in hun curriculum proberen te integreren. De nadruk ligt op de uitkomsten van onderzoek in dit kader, de methoden die scholen ontwikkeld hebben, en de uitdagingen en mogelijkheden die bij deze aanpak horen.

Wat zijn 21ste-eeuwse vaardigheden?

21ste-eeuwse vaardigheden vormen een bredere set competenties dan klassieke onderwijsdoelen. Het begrip omvat zowel sociaal-culturele vaardigheden als kognitieve vaardigheden. Denk bijvoorbeeld aan ICT-vaardigheden, creativiteit, probleemoplossing, kommunikatie, zelfsturing, metacognitie, en burgerschap. Deze vaardigheden zijn niet statisch, maar ontwikkelen zich in het kader van een veranderende maatschappij en technologie.

Het onderzoek dat is uitgevoerd in het kader van toekomstgericht onderwijs benadrukt dat het integreren van deze vaardigheden in het curriculum een noodzakelijke stap is voor het voorbereiden van leerlingen op de toekomst. Het huidige onderwijsdebat richt zich onder andere op de vraag welke kennis en vaardigheden van belang zijn om leerlingen wendbaar en weerbaar te maken.

Toekomstgericht onderwijs en het curriculum

In de praktijk betekent toekomstgericht onderwijs dat scholen meer aandacht besteden aan vaardigheden die niet automatisch worden ontwikkeld door traditionele onderwijsvormen. Deze aanpak is niet ten koste van traditionele doelen, zoals wiskunde, taal en aardrijkskunde. Het gaat erom deze vaardigheden op een integraal en doelgerichte manier in het curriculum op te nemen.

De integratie van 21ste-eeuwse vaardigheden houdt bijvoorbeeld in dat leerlingen leren met zowel zelfsturing als groepsinteractie om projecten op te lossen. Daarnaast wordt er meer aandacht besteed aan creatief denken, kritisch nadenken en het gebruik van digitale tools.

Een aantal scholen heeft al concrete methoden ontwikkeld. Zo maakt het Eerste Christelijk Lyceum gebruik van leerarrangementen die zelfregulatie bevorderen. Het Herbert Vissers College stimuleert zelfgestuurd werken via teamteachen, terwijl het Amadeus Lyceum een handreiking ontwikkeld heeft voor het creatieve vermogen van leerlingen. Deze scholen tonen aan dat het integreren van 21ste-eeuwse vaardigheden in het curriculum uitvoerbaar is, maar dat het wel contextafhankelijk is en afgestemd moet worden op de specifieke omstandigheden van de school en haar leerlingen.

Onderzoek naar toekomstgericht onderwijs

Het onderzoek dat is uitgevoerd in de periode 2015 tot 2018 onder het aandachtpunt van het Kohnstamm Instituut en in samenwerking met verschillende scholen, biedt inzicht in de uitkomsten en voortgang van het toekomstgericht onderwijs. Het doel was om te onderzoeken of het integreren van deze vaardigheden een positieve invloed heeft op het leerproces.

Een belangrijk resultaat van het onderzoek is dat er geen duidelijke negatieve effecten zijn op de opbrengsten van de traditionele leerdoelen. Dit wil zeggen dat leerlingen die deelname hadden aan toekomstgericht onderwijs niet slechter presteerden op klassieke vakken. Dit is een belangrijke aanduiding van de uitvoerbaarheid en toepasbaarheid van deze aanpak.

Daarnaast is er een tegenstrijdigheid geconstateerd in de mate van implementatie van 21ste-eeuwse vaardigheden. Wat op het papier goed is, is in de praktijk niet altijd even makkelijk te realiseren. De onderzoekers stellen dat meer onderzoek nodig is om te bepalen hoe deze vaardigheden effectief in het curriculum kunnen worden geïntegreerd, en welke maatregelen het best werken in verschillende contexten.

De rol van scholen en onderzoeksinstituten

De integratie van 21ste-eeuwse vaardigheden vereist een multidisciplinaire aanpak, waarin scholen samenwerken met onderzoeksinstituten en andere partijen. Het Kohnstamm Instituut, samen met de Universiteit, heeft een onderzoek uitgevoerd in het kader van een NRO subsidie, waarbij meerdere scholen betrokken waren. Dit betekent dat het praktijkgerichte onderzoek centraal stond, in plaats van alleen theorie.

De betrokkenheid van scholen bij het onderzoek is een sterke aanwijzing dat de didactische kant van toekomstgericht onderwijs actief wordt ontwikkeld. Scholen hebben niet alleen deelgenomen aan het onderzoek, maar ook eigen presentaties en onderzoeken gemaakt, die hun ervaringen en leerprocessen belichten. Deze scholen zijn zo voorlopers geweest in het integreren van 21ste-eeuwse vaardigheden in hun curriculum.

De uitdagingen van integratie

Hoewel het integreren van 21ste-eeuwse vaardigheden veelbelovend is, zijn er ook uitdagingen die scholen en leerkrachten tegenkomen. Een van de belangrijkste is het gebrek aan duidelijke richtlijnen en meetbaarheid van deze vaardigheden. Het is namelijk niet altijd duidelijk hoe je deze vaardigheden kunt meten, en hoe je kunt bepalen of een leerling deze echt heeft ontwikkeld.

Daarnaast is er ook een didactische uitdaging, want het ontwikkelen van deze vaardigheden vereist vaak een verandering in de onderwijsvormen. Leerkrachten moeten leren om te gaan met meer flexibiliteit, meer groepsinteractie, en meer gebruik van digitale tools. Dit vereist zowel training als ondersteuning.

Toekomstgericht onderwijs in de praktijk

Een aantal voorbeelden van scholen die succesvol zijn in het integreren van 21ste-eeuwse vaardigheden, laat zien dat het mogelijk is om deze vaardigheden op een concrete en meetbare manier in het curriculum op te nemen. Zo heeft het Da Vinci College bijvoorbeeld een onderzoek gedaan naar zelfsturing en coaching, waarbij leerlingen geleerd werden om zelfstandig te leren en te bepalen hoe ze hun leerdoelen zouden bereiken. Dit betekent dat de leerkracht meer de rol van begeleider inneemt, in plaats van alleen docent.

Een ander voorbeeld is het Amadeus Lyceum, waarbij het creatieve vermogen van leerlingen centraal stond. Deze school ontwikkelde een handreiking voor het stimuleren van creativiteit, wat betekent dat ze een systematische aanpak ontwikkelden om deze vaardigheid te versterken. Dit type aanpak is van groot belang, omdat creativiteit niet alleen een persoonlijke eigenschap is, maar ook een vaardigheid die kan worden ontwikkeld en ondersteund.

Conclusie

Het integreren van 21ste-eeuwse vaardigheden in het funderend curriculum is een belangrijke ontwikkeling in het huidige onderwijslandschap. Het toekomstgericht onderwijs benadrukt dat jongeren niet alleen kennis moeten opdoen, maar ook vaardigheden moeten ontwikkelen die hen voorbereiden op de toekomstige maatschappij. Deze vaardigheden zijn essentieel voor het ontwikkelen van zelfsturing, creativiteit, samenwerking en digitale competentie.

De onderzoeken die zijn uitgevoerd in het kader van dit onderwijsmodel tonen aan dat het mogelijk is om deze vaardigheden op een doelgerichte manier in het curriculum op te nemen. Het is belangrijk dat scholen deze aanpak aanpassen aan hun eigen context, en dat er meer onderzoek en ondersteuning nodig is om te bepalen hoe deze vaardigheden het best kunnen worden gemeten en ontwikkeld.

Toekomstgericht onderwijs is dus niet alleen een theoretisch concept, maar een uitvoerbaar en betekenisvolle aanpak die scholen kunnen en moeten overwegen in hun onderwijspolitiek.

Bronnen

1. onderwijscommunity.nl: 21ste-eeuwse vaardigheden in toekomstgericht onderwijs