Geschiedenis van riolering in Nederland: Van open riol tot moderne sanitair

Published by Redactie on juli 3, 2025 | Category riolering

In Nederland heeft de ontwikkeling van riolering een diepe wortel in de geschiedenis van de openbare gezondheid en de technologische vooruitgang. De overgang van open riolen naar gesloten systemen vormde een belangrijke stap in het verbeteren van de leefomstandigheden van de bevolking. In de periode vanaf de 19e eeuw tot het midden van de 20e eeuw vond er een sterke evolutie plaats in de technieken en systemen die werden ingezet om de afvoer van menselijke uitwerpselen te regelen. In dit artikel wordt ingegaan op de historische context, de verschillende systemen en de belangrijkste ontwikkelingen die hebben geleid tot de moderne riolering in Nederland.

Historische context en de noodzaak van riolering

De geschiedenis van de riolering in Nederland is nauw verbonden met de hygiëne en de gezondheid van de bevolking. Tot halverwege de 19e eeuw was er in veel steden nog geen systematische riolering. In Amsterdam en andere steden werden de afvalstoffen vaak in de grachten geloosd, wat leidde tot ernstige vervuiling en het verspreiden van ziektes. Dit maakte het duidelijk dat er een systeem nodig was dat de afvoer van menselijke uitwerpselen beter kon regelen.

In de periode rond 1880 konden de meeste gezinnen nog steeds slechts over één emmer beschikken, die vaak door tien of meer gezinsleden gebruikt werd. Deze situatie leidde tot onaangename geuren en onhygiënische omstandigheden. Pas rond de jaren 1880 begonnen de hogere klassen van de bevolking over te stappen op een privétoilet, met de eerste porseleinen waterclosets die aangesloten waren op de waterleiding en het riool. Dit was een belangrijke stap in de evolutie van de sanitair in Nederland.

De invoering van het tonnenstelsel

Tijdens de tweede helft van de 19e eeuw werd er een nieuw systeem ingevoerd: het tonnenstelsel. Dit systeem was gebaseerd op het ophalen van de uitwerpselen uit huishoudens door ambtenaren, die deze vervolgens naar afvalplaatsen brachten. Het tonnenstelsel werd in veel gemeenten ingevoerd, maar had ook nadelen. Zo was het moeilijk om het systeem aan te passen aan de toenemende bevolkingsdichtheid, en het leidde tot beperkte hygiëne en vervuiling. Ook bleek het systeem niet volledig effectief in het voorkomen van besmettelijke ziektes, wat leidde tot kritiek van onderzoekers en deskundigen.

De discussie over het tonnenstelsel was intensief, en verschillende gemeenten overwoog om over te stappen op een ander systeem. In 1873 werd het wisseltonnenstelsel overwogen, maar uiteindelijk werd dit niet ingevoerd, omdat het als “waarschijnlijk niet het systeem der toekomst” werd beschouwd. In plaats daarvan bleef het tonnenstelsel voor een aantal jaren in gebruik, tot het uiteindelijk werd afgelegd in het begin van de 20e eeuw.

Het Liernurstelsel: Een technisch vernuftig systeem

Een van de meest interessante systemen dat in de tweede helft van de 19e eeuw werd geïntroduceerd, was het Liernurstelsel. Dit systeem, ontwikkeld door de Nederlandse ingenieur Charles T. Liernur, had als doel om de afvoer van menselijke uitwerpselen te beheren op een manier die de bodem en het oppervlaktewater niet zou verontreinigen. Het Liernurstelsel was gebaseerd op het ophogen van de meststoffen, zodat deze geschikt waren voor de landbouw. Dit systeem kreeg veel aandacht van deskundigen en werd zelfs toegepast in sommige steden, zoals Dordrecht en Amsterdam.

Hoewel het Liernurstelsel technisch vernuft was, leidde het niet tot een algemene invoering in Nederland. De kosten en de complexiteit van het systeem maakten het moeilijk om het op grotere schaal te implementeren. Bovendien had het systeem veel kritiek opgeleverd, vooral vanwege het feit dat het niet altijd effectief was in het voorkomen van vervuiling. Toch bleef het Liernurstelsel een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van de riolering in Nederland.

De overgang naar het spoelrioolstelsel

In de jaren 1890 en 1900 begon de overgang naar het spoelrioolstelsel. Dit systeem maakte gebruik van een netwerk van buisjes en afvoerkanalen, waardoor de afvoer van afval en afvalstoffen efficiënter kon worden geregeld. Het spoelrioolstelsel had als voordeel dat het gemakkelijker was om te onderhouden en te onderzoeken, en het leidde tot een significant verbetering van de hygiëne in de steden.

De invoering van het spoelrioolstelsel vond plaats in de loop van de 20e eeuw, en leidde tot een sterkere focus op de openbare gezondheid. De gemeenten begonnen zich steeds meer te richten op het onderhouden van de riolering en het voorkomen van verstoppingen. Dit leidde tot een groeiende vraag naar professionele diensten voor het oplossen van verstoppingen, zoals de dienst van Rioolnet, die in de jaren 2000 opereerde.

De rol van de gemeenten en de centrale regels

In de tweede helft van de 19e eeuw begon de overheid zich steeds meer te mengen in de afvoer van afval. De invoering van wetten en regelgevingen leidde tot een sterke toename van de gemeentelijke reinigingsbedrijven. Deze bedrijven zorgden voor een betere afvoer van afval en maakten het mogelijk om de hygiëne in de steden te verbeteren. Bovendien werd er een centrale instantie opgericht, die verantwoordelijk was voor het opstellen van richtlijnen en normen voor de gemeenten.

De invoering van de ‘Wet tot voorziening tegen besmettelijke ziekten’ in 1872 was een belangrijke stap in de geschiedenis van de riolering. Deze wet gaf burgemeesters en andere overheden de verantwoordelijkheid om epidemieën te voorkomen en te bestrijden. Hierdoor werd er steeds vaker gebruikgemaakt van centrale richtlijnen, die de lokale overheden moesten volgen.

De toekomst van de riolering

De riolering in Nederland heeft zich in de afgelopen eeuw sterk ontwikkeld. Van de open riolen tot het moderne spoelrioolstelsel, is er een sterke focus geweest op de gezondheid en de hygiëne van de bevolking. De moderne riolering is een essentieel onderdeel van de infrastructuur en heeft bijgedragen aan het verbeteren van de leefomstandigheden in de steden.

De toekomst van de riolering ligt opnieuw in de handen van de gemeenten en de overheid. Er is een sterke behoefte aan innovatie en duurzaamheid, zodat de riolering kan worden aangepast aan de veranderende eisen van de maatschappij. Dit omvat ook de uitdagingen van het klimaatverandering en de toename van de bevolking in de steden. De riolering blijft daarom een belangrijk onderwerp in de geschiedenis van de openbare gezondheid en de technologische vooruitgang in Nederland.

Bronnen

jaar
kwam