Ondiepe funderingen in Nederland: Risico’s, onderzoek en herstel

Published by Redactie on juli 20, 2025 | Category fundering

Ondiepe funderingen zijn een veelvoorkomend bouwkundig element in Nederland. Ongeveer 57% van alle panden in het land is op dit type fundering gebouwd, wat maakt dat het van groot belang is om de eigenschappen, risico’s en beoordelingstechnieken van ondiepe funderingen goed te begrijpen. In deze artikel worden de fundamentele aspecten van ondiepe funderingen belicht, met aandacht voor de huidige situatie in Nederland, mogelijke problemen, onderzoeksmethoden en herstelopties, alles op basis van recente onderzoeken en richtlijnen.

Wat is een ondiepe fundering?

Een ondiepe fundering is een constructie die het gewicht van een gebouw direct aan de ondergrond overdraagt, meestal via een breedvoetconstructie van beton of metselwerk die op het grondoppervlak of iets daaronder rust. In tegenstelling tot diepe funderingen, zoals paalfunderingen, is er bij ondiepe funderingen geen gebruik gemaakt van houten of stalen palen die diep in de bodem worden geplant. In plaats daarvan rust de fundering direct op de bovenste lagen van de ondergrond, zoals klei, veen of zand.

Volgens de KCAF-richtlijn Funderingen onder Gebouwen uit 2023 zijn ondiepe funderingen een van de drie hoofdfunderingstypen, naast houten paalfunderingen en stalen funderingen. Deze richtlijn vervangt twee eerder losse richtlijnen en biedt nu een uniforme methode voor het onderzoek en de beoordeling van ondiepe funderingen. De richtlijn wordt regelmatig bijgewerkt in samenwerking met erkende onderzoeksbedrijven, gemeenten en woningcorporaties, zodat het op de hoogte is van de nieuwste ontwikkelingen in het vakgebied.

Risico’s voor ondiepe funderingen

De grootste risico’s voor ondiepe funderingen zijn optrekkend vocht en verschilzetting. Optrekkend vocht treedt op wanneer water uit de ondergrond in het bouwmateriaal tredt, wat kan leiden tot schimmelvorming en structurele schade. Dit is vooral het geval in gebieden met een hoge vochtgehalte in de bodem of bij onvoldoende kelder- en funderingsisolatie.

Verschilzetting is een proces waarbij verschillende delen van de fundering zich in verschillende mate zetten of zakken. Dit kan leiden tot scheuren in muren, daken of vloeren, en in extreme gevallen zelfs tot instorting. Verschilzetting kan ontstaan door verschillen in de ondergrond, veranderingen in de grondwaterstand of door externe invloeden zoals trillingen of extra belasting.

Een rapport uit 2025 van het KCAF, op basis van de FunderMaps-database, wijst uit dat tussen de 487.000 en 537.000 panden in Nederland momenteel een verhoogd risico lopen op verzakking door droogte. Dit aantal kan nog stijgen tot 687.000 als men rekening houdt met klimaatverandering. De meeste problemen zijn in gebieden met veen- of kleigrond te vinden, waar de ondergrond bij droogte instabiel kan worden.

Funderingsonderzoek: hoe wordt een ondiepe fundering beoordeeld?

Het onderzoeken van de staat van een ondiepe fundering is een essentieel onderdeel van bouw-, renovatie- en koopprocessen. Omdat deze funderingen direct op de ondergrond rusten, zijn ze gevoelig voor veranderingen in de bodemstructuur en grondwaterstand. Daarom is het belangrijk om regelmatig te controleren of er sprake is van zakking, scheuren of andere tekenten van verzwakking.

De KCAF-richtlijn biedt een gestandaardiseerde aanpak voor het onderzoek en de beoordeling van ondiepe funderingen. Dit omvat onder andere een visuele inspectie van het bouwbedrijf, een analyse van de ondergrond en de grondwaterstand, en eventueel het uitvoeren van proeven om de draagkracht van de bodem te bepalen. Het onderzoek wordt uitgevoerd door erkende funderingsonderzoeksbureaus die ervaring hebben met de specifieke kenmerken van ondiepe funderingen.

Een specifiek voorbeeld van de interactie tussen ondiepe funderingen en andere constructies werd gegeven tijdens de aanleg van de spoortunnel in Delft. Daar werden nieuwe diepwanden gerealiseerd in de buurt van bestaande paalfunderingen van een spoorviaduct. Om de wederzijdse beïnvloeding in kaart te brengen, werden groutankers geplaatst tussen de oude en nieuwe constructies. Dit soort praktijkonderzoek helpt bij het begrijpen van de complexiteit van funderingssystemen in stedelijke omgevingen.

Funderingsherstel en preventie

Niet alle ondiepe funderingen vereisen herstel, maar in sommige gevallen is het noodzakelijk om schade te herstellen of verder verslechtering te voorkomen. De richtlijn F3O-richtlijn fundering op staal geeft aan dat in de meeste gevallen herstel niet nodig is. Toch is het belangrijk om de staat van de fundering regelmatig te beoordelen, vooral in risicogebieden of bij veranderingen in het gebruik van het pand.

Herstelmaatregelen kunnen variëren van kelder- en funderingsisolatie tot het aanbrengen van versterkende constructies of het verlagen van de grondbelasting. In sommige gevallen wordt gekozen voor het aanbrengen van isolatie en het creëren van een geïsoleerde blinde ruimte, wat helpt bij het voorkomen van optrekkend vocht en stabilisatie van de fundering.

In het Nationaal Funderingsherstelregister zijn inmiddels meer dan 18.000 herstelde panden geregistreerd. Deze maatregelen helpen om het funderingsrisico te beheersen en de levensduur van gebouwen te verlengen. De meeste herstelprojecten zijn gericht op het herstel van de stabiliteit en het voorkomen van verdere schade.

Ondergrond en klimaat: cruciale factoren voor de funderingsduurzaamheid

De duurzaamheid van een ondiepe fundering is sterk afhankelijk van de ondergrond en de klimaatomstandigheden. In Nederland is de ondergrond sterk gevarieerd; van veen- en klei-gebieden in het westen tot zandige bodems in het oosten. Deze variatie heeft invloed op de stabiliteit van de fundering en het risico op zakking of opheffing.

Bij de bouw van een nieuw gebouw is het daarom essentieel om een grondonderzoek te laten uitvoeren, waarbij de bodemsamenstelling, grondwaterstand en eventuele verweringsprocessen worden beoordeeld. Ook bij renovaties of verkoop van bestaande woningen is het belangrijk om de funderingsconstructie en de ondergrond te analyseren, vooral in risicogebieden.

De klimaatverandering versterkt de bestaande risico’s voor funderingen. Door droogteperiodes neemt het risico op bodemdaling en paalrot toe, terwijl door intensere regenperiodes de kans op optrekkend vocht en instabiliteit groter wordt. Deze ontwikkelingen maken het noodzakelijk om maatregelen te nemen tot het beheren van grondwater, het isoleren van kelders en het versterken van funderingen.

Conclusie

Ondiepe funderingen zijn een belangrijk bouwelement in Nederland, maar ze zijn ook kwetsbaar voor veranderingen in de ondergrond en klimaatomstandigheden. De huidige situatie laat zien dat er sprake is van een aanzienlijk aantal panden met verhoogd funderingsrisico, vooral in gebieden met veen- of kleigrond. Het regelmatig onderzoeken van funderingen, het toepassen van preventieve maatregelen en het herstellen van schade zijn daarom essentieel voor de veiligheid en levensduur van gebouwen.

De KCAF-richtlijn, samen met het Nationaal Funderingsherstelregister en het gebruik van moderne onderzoeksmethoden, biedt een solide basis voor het beheren van funderingsrisico’s. Voor eigenaren, bouwprofessionals en beleidsmakers is het belangrijk om bewust te zijn van deze kwesties en actief te werken aan een duurzame aanpak.

Bronnen

ondiep