Funderingen op Huiden: Oorsprong, Techniek en Historische Context

Funderingen op huiden zijn een historisch begrip binnen de bouwkunde dat vaak verward wordt met moderne funderingstechnieken. De term zit ingekapseld in een rijke geschiedenis van bouwpraktijken, van de oud-Nederlandse terminologie tot het gebruik van slieten en grondverbetering. Het begrip "fundering op huiden" wordt vaak gebruikt in het kader van ondiepe funderingen, waarbij constructies zijn geplaatst op de directe ondergrond, eventueel met grondverbetering. Deze methode is vooral bekend in historische steden als Gouda, waar de bodem van veen afkomstig is en waar funderingen meezakken met de bodem.

In dit artikel wordt de oorsprong van de term "fundering op huiden" uitgebreid verkenningen, alsook de technische aspecten van deze funderingstechniek. Daarnaast wordt ingegaan op de historische toepassingen, zoals het gebruik van slieten en het verband met bodemdaling in historische steden. Het doel is om de betekenis en toepassing van deze funderingstechniek helder te maken, zodat zowel woningeigenaars als bouwprofessionals beter begrip kunnen krijgen van de complexiteit van ondiepe funderingen in historische contexten.

Historische Oorsprong en Misvattingen

De term "fundering op huiden" heeft een complexe etymologie, die deels wortelt in oud-Nederlandse bouwpraktijken en deels in misvattingen. Een vaak gemaakte vergissing is dat de term verwijst naar het gebruik van dierenhuiden, zoals koeienhuiden, bij de fundering. Hoewel er historische vondsten zijn van dierenhuiden in bouwcontexten, lijkt hun rol meer gericht te zijn geweest op het creëren van een droog en stabiel werkterrein, in plaats van een integraal onderdeel van de fundering zelf.

Een andere verklaring voor de oorsprong van de term is het oude woord "huyen" of "huien", wat verwijst naar korte paaltjes of takken die in de grond werden geslagen om de grond te verdichten voor het metselen. Dit fenomeen kan ook leiden tot de associatie met "huiden", aangezien de klank en spelling in het oude Nederlands dichter bij elkaar liggen dan in de moderne vorm.

De term "fundering op huiden" is historisch gezien dus geen enkele techniek, maar eerder een verzamelterm voor diverse vormen van ondiepe funderingen. Deze ondiepe funderingen worden ook wel "fundering op staal" genoemd, waarbij "staal" hier niet het materiaal betekent, maar eerder verwijst naar harde bodem of een stabiele ondergrond. De oorsprong van deze term ligt in het Oudgermaans "stal" en Oudfrans "estal", wat staat, vaste plaats of rusten op betekent.

Funderingsmethoden in de Historie

De historische toepassing van funderingen op huiden begint met de zogenaamde slietenfunderingen. Slieten zijn korte, dunne houten paaltjes die naast elkaar in de grond werden geslagen. Hierover werden kruislings houten stammetjes gelegd, die werden afgedekt met planken. Hierop kon gebouwd worden. Een verbetering was het aanbrengen van een raamwerk aan de bovenzijde, waarmee de paaltjes bij elkaar werden gehouden. Deze vorm van fundering is een van de oudste vormen van fundering op palen.

Een andere vorm van grondverbetering was het heien. In deze methode werd de ondergrond tot ongeveer 80 cm onder het maaiveld uitgegraven. Daarna werd een laag van klei, baksteen en puin aangebracht en aangestampt. Deze methode heette "heien". Het doel was om een stabiele basis te creëren die het gewicht van het gebouw kon dragen. In sommige dialecten werd ook gesproken van "haien" of "huien", wat uiteindelijk leidde tot de associatie met "huiden".

In de 13e eeuw werd deze methode gebruikt bij de bouw van kerken en andere historische gebouwen. De eerste paalfunderingen bestonden uit slieten, die door de grond werden gedreven. Hierdoor ontstond een vorm van grondverdichting. Deze paaltjes bleven echter "plakken" aan de omringende grond, wat hun draagkracht verhoogde. Het nadeel was echter dat de paaltjes gemakkelijk konden wijken, wat leidde tot vervormingen in het metselwerk.

Funderingen in Historische Steden

Een van de bekendste steden waar funderingen op huiden worden gebruikt, is Gouda. In de oude binnenstad van Gouda zakt de bodem jaarlijks door de inklinkende veenbodem. De meeste historische woningen en gebouwen uit de 16e tot de 20e eeuw zijn niet gefundeerd op palen, maar op staal of op huiden en zakken. Dit betekent dat ze mee zakte met de bodem.

De gemeente Gouda heeft dit probleem al langer geconfronteerd. In het verleden is het waterpeil meerdere malen verlaagd om wateroverlast te voorkomen. Echter, de afgelopen decennia wordt het waterpeil niet meer aangepast om droogstand van houtenpaalfunderingen te voorkomen. Het maaiveld ligt nu op sommige plaatsen nog maar enkele centimeters boven het grachtenpeil, waardoor bij hevige regenbuien snel overlast ontstaat.

Om dit probleem aan te pakken, is een coalitie opgericht, waaronder de gemeente Gouda, het KCAF, Hoogheemraadschap van Rijnland, Rijkswaterstaat Water Verkeer en Leefomgeving, en de Technische Universiteit Delft. Deze samenwerking, genaamd "Stevige Stad op Slappe Bodem", verkent oplossingen voor bodemdaling. De uitkomsten van deze coalitie kunnen ook voor andere historische binnensteden bruikbaar zijn, aangezien meerdere steden met vergelijkbare uitdagingen kampen.

Technische Uitleg van Funderingen op Huiden

Een moderne fundering op huiden wordt vaak uitgevoerd met behulp van strokenfunderingen. In deze methode worden sleuven gegraven waarin een kantplank geplaatst wordt. Tussen deze kantplanken ligt de wapening, waarna beton wordt gestort en afgewerkt tot de bovenkant van de kantplanken. De funderingsmuren worden vervolgens opgemetseld tot de onderkant van de vloer.

Hoewel deze moderne methode goed gedefinieerd is, is de historische toepassing van funderingen op huiden nog steeds onduidelijk. Er zijn verschillende technieken die onder deze term vallen, zoals gemetselde bakstenen poeren, betonnen poeren, wijnvaten, verticaal geplaatste houten takken en houten ondervloeren. Deze diversiteit zorgt voor verwarring, omdat het niet duidelijk is wat precies onder "fundering op huiden" valt.

De term "fundering op staal" leidt ook tot misvattingen, omdat het lijkt alsof het gaat om een fundering op het materiaal staal. In werkelijkheid betekent "staal" hier harde bodem of een stabiele ondergrond. Deze term is dus meer een verzamelnaam voor verschillende soorten ondiepe funderingen.

Problemen en Uitdagingen

De hoofdprobleem bij funderingen op huiden is dat ze gevoelig zijn voor bodemdaling. In steden zoals Gouda, waar de bodem van veen is, zakt de ondergrond jaarlijks. Dit heeft als gevolg dat gebouwen mee zakte met de bodem, wat kan leiden tot wateroverlast en instabiliteit.

Een van de uitdagingen is het voorkomen dat meezakkende huizen in de toekomst onder water komen te staan. Tegelijkertijd moet er ook voor gezorgd worden dat de fundering van huizen op houten heipalen niet wordt aangetast door droogstand. Dit is een complexe balans, omdat het waterpeil niet willekeurig kan worden aangepast zonder negatieve gevolgen voor de funderingen.

Oplossingsrichtingen

Om deze uitdagingen aan te pakken, zijn verschillende oplossingsrichtingen verkend. Een van de mogelijke oplossingen is het verhogen van het maaiveld door grondafwerking. Hierbij wordt grond opgebracht om de bodem te verhogen en zo de kans op wateroverlast te verminderen. Een andere oplossing is het gebruik van duurzame materialen bij de fundering, zoals beton of stalen palen, die meer bestand zijn tegen bodemdaling.

Een andere methode is het verbeteren van de waterafvoer. Door betere afvoerkanalen en duurzame oplossingen zoals groene daken en infiltratievloeren, kan het regenwater sneller worden afgevoerd. Dit vermindert de kans op wateroverlast en helpt bij het stabiliseren van de bodem.

Conclusie

Funderingen op huiden vormen een belangrijk onderdeel van de bouwkundige geschiedenis, met een rijke en complexe oorsprong. De term is vaak verward met moderne funderingstechnieken, maar verwijst historisch gezien naar een verzamelterm voor diverse vormen van ondiepe funderingen. Deze funderingen zijn vooral gebruikt in historische steden met veenbodem, zoals Gouda, waar de bodem jaarlijks zakt.

De uitdagingen die hiermee gepaard gaan zijn aanzienlijk, aangezien funderingen op huiden gevoelig zijn voor bodemdaling. De coalitie "Stevige Stad op Slappe Bodem" verkent oplossingen om deze problemen aan te pakken, zoals het verhogen van het maaiveld en het verbeteren van de waterafvoer. Deze oplossingen kunnen ook voor andere historische binnensteden bruikbaar zijn.

Bij de bouw van nieuwe woningen in historische steden moet dus rekening gehouden worden met de specifieke kenmerken van de ondergrond en de geschiedenis van de funderingstechnieken. Het begrip van deze historische context is essentieel voor de duurzame toekomst van deze steden.

Bronnen

1. Fundering op Staal: Van Historische Oorsprong tot Moderne Misvattingen
2. Omschrijving funderingsproblematiek in Gouda
3. Onderhoudswijzer: Funderingen
4. Funderen op Slieten