Te lage grondwaterstand en de impact op funderingen: een groeiend probleem in de bouwsector

Published by Redactie on juli 20, 2025 | Category fundering

De grondwaterstand speelt een cruciale rol bij de duurzaamheid en stabiliteit van funderingen in Nederland. In de afgelopen jaren is een zorgwekkende ontwikkeling zichtbaar: de grondwaterstand daalt sterker dan ooit tevoren, met als gevolg dat funderingen van oude en soms zelfs minder oude woningen schade oplopen. Dit probleem is vooral voelbaar in regio’s met houten paalfunderingen en in bebouwde kom die zich op (voormalige) dijken bevinden. In dit artikel wordt ingegaan op de oorzaken van de dalende grondwaterstand, de gevolgen voor funderingen, en de maatregelen die genomen kunnen worden om schade te beperken.

De oorzaak: droogte en veranderende grondwaterstanden

Droogte heeft gevolgen voor meerdere aspecten van het watersysteem, zoals oppervlaktewater, drinkwater en grondwater. In het bijzonder de laatste speelt een cruciale rol bij de stabiliteit van funderingen. Wanneer het grondwaterpeil te laag komt te staan, kan dit leiden tot schade aan funderingen, met name aan oude houten paalfunderingen. Dit probleem is niet nieuw, maar wordt door de recente droogte verergd.

In de zomer van 2018 werd al een significante toename van funderingsklachten gemeld. De grondwaterstand daalde toen met meer dan twintig centimeter onder het normale niveau, en dit leidde tot een stijging in schademeldingen. Inmiddels is de situatie in 2022 nog nareelker: de grondwaterstand daalt gemiddeld met ongeveer tien centimeter per week. Deze dalende trend is vooral zichtbaar in het westen en noorden van Nederland, maar ook in andere regio’s wordt het kantelpunt bereikt. De verwachting is dat ook in de hogere delen van het land de extreme laagtes van 2018 zullen worden bereikt.

Gevolgen voor funderingen

Houten paalfunderingen

Een van de gevolgen van de dalende grondwaterstand is dat houten paalfunderingen droogvallen. Houten palen zijn ontworpen om onder water te staan, wat voorkomt dat ze rotten. Als het grondwaterpeil zakt onder het niveau van de palen, kunnen die droogvallen. Dit leidt tot rotting en verlies van draagkracht, wat op zijn beurt kan resulteren in verzakkingen of scheuren in de constructie van het huis.

In sommige gevallen is de houten fundering al jarenlang aan het rotten. Uit onderzoek is gebleken dat de bovenkant van de palen in sommige woningen ongeveer 30 à 40 centimeter boven het gemiddelde grondwaterpeil staat. Dit betekent dat de fundering al langer dan tientallen jaren onder stress staat. Als gevolg hiervan is het niet ongebruikelijk dat paalkoppen volledig verpulverd zijn, wat uitlegt waarom schade aan de constructie van het pand optreedt.

Betonfunderingen

Hoewel betonfunderingen minder gevoelig zijn voor droogte dan houten funderingen, zijn ook zij niet volledig veilig. Te lage grondwaterstanden kunnen leiden tot scheuren in de fundering of in de muren van het huis. Dit gebeurt doordat de grond rondom de fundering zich samentrekt of verandert in reactie op de dalende waterstand, waardoor de fundering wordt belast.

Technische oplossingen en maatregelen

DIT-systeem

Om de grondwaterstand op peil te houden, wordt vaak gebruikgemaakt van het zogenaamde DIT-systeem. DIT staat voor Drainage, Infiltratie en Transport. Dit systeem zorgt ervoor dat het grondwater op een beheerste manier wordt afgevoerd of aangevuld, afhankelijk van de omstandigheden. In droge perioden kan het systeem het grondwaterpeil verhogen om zo funderingsschade te voorkomen. Het instelniveau van het DIT-systeem is in principe gelijk aan het oppervlaktewaterniveau, omdat beide systemen in open verbinding staan.

Onderhoud en vervanging van riolering

Een oude riolering kan een indirecte oorzaak zijn van lage grondwaterstanden. Oude riolen leken vaak te lekken, wat ervoor zorgde dat ze ook als drainage functioneerden. Hierdoor werd het grondwaterpeil verlaagd. Bij vervanging van de riolering door nieuwe, dichte buizen stijgt het grondwaterpeil vaak weer tot het oorspronkelijke niveau. Dit is een voordeel, maar het kan ook leiden tot overlast bij woningen wanneer de panden niet meer waterdicht zijn. In zo’n geval kan het hoge grondwaterpeil schade veroorzaken aan de fundamenten of kelders.

Aanvullende maatregelen

In sommige situaties is het nodig om aanvullende maatregelen te nemen, zoals drainage in de achtertuinen. Dit is vooral nodig wanneer het grondwaterpeil binnen de woning stijgt. De kosten van dergelijke maatregelen omvatten niet alleen de installatie, maar ook het onderhoud, zoals doorspuiten en eventueel het afsluiten van het systeem in overleg met buren.

Het instelniveau van het grondwater

Het instelniveau van het grondwaterpeil is een belangrijke factor bij het beheer van funderingsschade. In Schiedam bijvoorbeeld is het instelniveau van NAP -2,42 m gekozen om het risico op schade aan funderingen zoveel mogelijk te beperken. Dit niveau sluit aan op het oppervlaktewaterpeil van de Singel. Een lager instelniveau zou onderbemaling veroorzaken, wat niet wenselijk is vanwege de risico’s op rotting van houten paalfunderingen en versnelde daling van het maaiveld.

Samenwerking en verantwoordelijkheden

Funderingsproblemen zijn geen enkele individuele verantwoordelijkheid. Het betreft een collectief probleem dat betreft huiseigenaren, marktpartijen, gemeenten, waterschappen en de overheid. In 2020/2021 is daarom een coalitie gevormd, bestaande uit de NVV, NVB, Aedes, VEH en KCAF. Deze groep heeft een gezamenlijk beroep gedaan op het Rijk om meer middelen vrij te maken en de regie te nemen bij een gedegen aanpak. Tot nu toe is er echter weinig concreet gebeurd.

Het is een illusie om te denken dat huiseigenaren het funderingsprobleem alleen kunnen oplossen. Dit vraagt om een collectieve inspanning van alle betrokken partijen. In de praktijk blijkt echter dat er te weinig actie is ondernomen. Er is dringend behoefte aan een coördinatie en aan een strategisch plan om funderingsproblematiek het hoofd te bieden.

De rol van droogte en klimaatverandering

Droogte is niet alleen een gevolg van tijdelijke weersomstandigheden, maar ook van de langdurige invloed van klimaatverandering. De frequentie en intensiteit van droge zomers nemen toe, wat de risico’s op funderingsschade verder verergt. In de toekomst is het dus nog belangrijker om maatregelen te nemen om de grondwaterstand te beheersen.

In bebouwde gebieden langs rivieren en kanalen, en op voormalige dijken, is het risico op funderingsschade het grootst. De grondwaterstand in deze regio’s reageert trager op droogte, maar wanneer het kantelpunt bereikt is, kan de schade groot zijn. In de komende weken tot maanden zal duidelijk worden of ook in deze regio’s extreme laagtes worden bereikt.

Conclusie

De dalende grondwaterstand heeft geleid tot een toename van funderingsklachten en schade, met name aan houten paalfunderingen. Dit probleem is niet nieuw, maar door de recente droogte is het erger geworden. Technische oplossingen zoals het DIT-systeem en het onderhouden of vervangen van riolering zijn essentieel om schade te beperken. Daarnaast is het instellen van een juist grondwaterpeil van belang.

Het funderingsprobleem vereist echter meer dan alleen technische ingrepen. Het vraagt om samenwerking tussen huiseigenaren, waterschappen, gemeenten en de overheid. In de praktijk blijkt dat er tot nu toe te weinig actie is genomen. Het is duidelijk dat er een coördinatie en een strategische aanpak nodig zijn om dit collectieve probleem op te lossen.

De impact van klimaatverandering en droogte zorgt ervoor dat funderingsschade in de toekomst nog groter kan worden. Het is daarom tijd om het probleem serieus te nemen en concrete stappen te zetten in de richting van een duurzame aanpak.