Aantasting van houten funderingen: oorzaken, risico’s en herstelmogelijkheden

Published by Redactie on juli 21, 2025 | Category fundering

De aantasting van houten funderingen is een bekend probleem bij oudere woningen in Nederland, vooral bij gebouwen die voor 1960 zijn gerealiseerd. Deze funderingen bestaan uit houten palen die in de grond zijn gedreven tot een draagkrachtige laag, meestal zand. Oorspronkelijk was dit een populaire methode, omdat het hout onder het grondwater bleef en daardoor langdurig bestand was tegen slijtage. Maar als het grondwaterpeil daalt of de palen uit diverse redenen boven water komen te staan, kan de aantasting van het hout beginnen. Dit artikel behandelt de oorzaken van aantasting, de risico’s die hierbij horen, en mogelijke herstelmethoden die beschikbaar zijn voor de verbetering van een houten fundering.

Oorzaken van aantasting van houten funderingen

Er zijn verschillende oorzaken die kunnen leiden tot aantasting van houten funderingen. De meest voorkomende zijn:

1. Droogstand

Een van de belangrijkste redenen waarom houten funderingen beginnen aan te tasten, is droogstand. Dit gebeurt wanneer het hout boven het grondwaterpeil komt te staan. In zo’n geval komt het hout in contact met zuurstof, wat de voorwaarden schept voor schimmels en bacteriën om te groeien. Deze organismen breken het hout af, waardoor het zachter en minder dragend wordt. De droogstandtijd speelt een grote rol in de snelheid van de aantasting. Bijvoorbeeld: als een paal 10 tot 15 jaar droog blijft, kan de bovenkant al helemaal zijn aangevallen en verliezen de paal zijn dragende functie (bron 1, 4, 5).

De temperatuur heeft ook een invloed op de aantasting. Bij hogere temperaturen gaat het proces sneller, terwijl bij lage temperaturen de aantasting vertragingt. Daarom is het van belang om de grondwaterstand zo hoog mogelijk te houden om droogstand te voorkomen.

2. Paalrot

Paalrot is een vorm van schimmelaantasting die specifiek voorkomt bij houten funderingen. Deze aantasting is ook bekend als "softrot" en wordt veroorzaakt door schimmels die het hout snel en intensief aantasten. Het resultaat is dat het hout zachter en zwakker wordt, wat leidt tot verlies van draagvermogen. Paalrot kan optreden wanneer het hout langer droog blijft en er zuurstof aanwezig is.

Paalrot is een van de hoofdoorzaken waarom houten funderingen in historische gebouwen langzaam hun stabiliteit verliezen. Het is daarom essentieel om regelmatig te controleren of de grondwaterstand op een voldoende hoog niveau blijft om droogstand te voorkomen (bron 1, 4, 5).

3. Palenpest

Naast schimmels zijn ook bacteriën verantwoordelijk voor aantastingen van houten funderingen. Dit wordt aangeduid als "palenpest". Deze bacteriën komen voor in het grondwater en kunnen het hout van binnenuit aanvallen. In tegenstelling tot schimmels, die meestal op de oppervlakte actief zijn, werken bacteriën vanuit het binnenste van het hout, wat het probleem moeilijker maakt om zichtbaar te maken (bron 1, 4, 5).

Palenpest kan in de loop van jaren leiden tot een aanzienlijk verlies van draagvermogen. Het is daarom belangrijk om bij een funderingsonderzoek niet alleen te kijken naar het zichtbare deel van de paal, maar ook naar het gedrag van het grondwater en de eventuele aanwezigheid van bacteriën in de ondergrond.

4. Negatieve kleef

Negatieve kleef is een funderingsprobleem dat optreedt wanneer de paal door de aard van de grond verder in de ondergrond wordt getrokken. Dit gebeurt bijvoorbeeld in zand- of veenlagen waarin de grond scheidt of zakt. De paal kan dan verder zakken, wat leidt tot verplaatsingen in het bouwvlak en mogelijke scheuren in muren of vloeren (bron 3, 5).

Negatieve kleef kan optreden na veranderingen in de ondergrond, zoals grondwateronttrekking, bemalingen of bouwputten. Ook kan het gevolg zijn van lekke of drainerende riolen, waardoor het grondwaterpeil daalt en het hout droog komt te staan (bron 4, 5).

5. Overbelasting

Houten funderingen zijn ontworpen voor een bepaalde belasting. Als het gewicht van het gebouw groter wordt dan de fundering kan dragen, kan dit leiden tot instabiliteit. Dit kan het geval zijn bij verbouwingen, ophogingen of verkeerde constructieve keuzes. Overbelasting kan bijdragen aan scheefstand van het gebouw, keldering van vloeren of scheuren in de muren (bron 3, 5).

Risico’s van aangevallen houten funderingen

Wanneer een houten fundering aangevallen is, kan dit leiden tot ernstige problemen voor het gebouw. De meest voorkomende risico’s zijn:

Verzakkingen en scheefstand: Door verzwakking van de funderingspalen kan het gebouw zakt en ongelijk worden. Dit resulteert in scheuren in muren, klemmende ramen en deuren, en aflopende vloeren.
Verlies van draagvermogen: Als het hout verrot is of zwak is geworden, kan de fundering niet langer het gewicht van het gebouw dragen. Dit kan leiden tot instabiliteit en in het ergste geval tot instorting.
Gezondheidsrisico’s: Schimmels die op de paalen groeien, kunnen ook invloed hebben op de luchtkwaliteit binnen het gebouw. Hoewel de aantasting meestal onder de grond plaatsvindt, kunnen sporen van schimmels naar boven komen, vooral bij drukveranderingen of lekkages.
Verhoogde onderhoudskosten: Een aangevallen fundering vereist regelmatig onderzoek en eventueel herstel. De kosten voor funderingsherstel kunnen aanzienlijk zijn, vooral als de schade al ver gevorderd is.

Herstelmogelijkheden voor houten funderingen

Als een houten fundering aangevallen is, zijn er verschillende herstelmethoden beschikbaar. De keuze van de methode hangt af van de mate van schade, de toegankelijkheid van de fundering en de constructie van het gebouw.

1. Paalkopverlaging

Bij paalkopverlaging wordt een deel van de houten paal ontgraven en op een vaste hoogte afgezaagd. Daarna wordt een tussenstuk gemaakt van vijzel en gewapend beton. Deze methode is enkel toepasbaar wanneer de paal op voldoende diepte blijft (minstens 50 cm onder de laagste grondwaterstand en onder het niveau van het hoofdriool).

Een nadeel van deze methode is dat het het totale draagvermogen niet verbetert. In sommige gevallen kan het zelfs erger worden door het aanbrengen van extra gewicht, zoals betonbalken. Daarom wordt deze methode tegenwoordig alleen nog in specifieke situaties toegepast en vaak ontraden (bron 2).

2. Injectietechnieken

Injectietechnieken worden toegepast bij minder ernstige schade. Hierbij worden speciale harsen of andere stabiliserende materialen in de grond rond de palen geïnjecteerd. Deze methoden worden gebruikt om de stabiliteit van de fundering te verbeteren en de houten palen te beschermen tegen verdere aantasting.

Het voordeel hiervan is dat het een relatief minder ingrijpende methode is en vaak kosteneffectief. De injectietechniek is vooral geschikt voor situaties waarbij de schade zich beperkt tot de bovenkant van de paal en de ondergrond nog steeds voldoende draagvermogen heeft (bron 2).

3. Funderingsonderzoek

Voordat er sprake kan zijn van herstel, is het essentieel om een grondige funderingsanalyse te laten uitvoeren. Dit onderzoek geeft inzicht in de staat van de fundering, de oorzaak van eventuele aantastingen en welke herstelmaatregelen mogelijk zijn. Funderingsonderzoek wordt vaak uitgevoerd conform de F3O-richtlijnen, wat betekent dat het volgens standaardprocedures wordt uitgevoerd (bron 3).

Op basis van het onderzoek wordt een offerte samengesteld die eventueel meerdere herstelopties bevat. Zo kan er bijvoorbeeld gekozen worden voor het uitvoeren van een kelder of het aanbrengen van een extra funderingslaag.

4. Opnieuw funderen

In extreme gevallen, waarin de aantasting al erg ver is en herstel niet langer rendabel is, is het noodzakelijk om opnieuw te funderen. Dit betekent dat de houten palen worden verwijderd en vervangen door modernere funderingsmaterialen, zoals betonpalen of funderingsplaten. Hoewel dit een kostbare oplossing is, is het wel degelijk de meest duurzame methode om de stabiliteit van het gebouw te herstellen (bron 1, 4).

Conclusie

Aantasting van houten funderingen is een ernstig probleem dat vooral voorkomt bij oudere woningen in Nederland. De oorzaken liggen vaak in veranderingen in de grondwaterstand, bacteriële of schimmelvorming, negatieve kleef of overbelasting van de fundering. Wanneer een houten fundering aangevallen is, kan dit leiden tot verzakkingen, scheuren in de constructie en zelfs instabiliteit van het gebouw.

Er zijn verschillende herstelmethoden beschikbaar, afhankelijk van de mate van schade. Een grondige funderingsanalyse is essentieel om de juiste herstelstrategie te kiezen. Terwijl sommige maatregelen tijdelijk of kosteneffectief zijn, is opnieuw funderen de meest duurzame oplossing in ernstige gevallen. Het is daarom belangrijk om funderingsproblemen vroegtijdig te herkennen en professioneel advies in te winnen.