Funderend Onderwijs: Bestuursverantwoordelijkheden en Governance in Onderwijsorganisaties

Published by Redactie on juli 21, 2025 | Category fundering

Het funderend onderwijs speelt een centrale rol in de maatschappelijke ontwikkeling van kinderen en jongeren. Het legt de basis voor de toekomstige kansen van individuen en draagt bij aan de algemene vorming van jongeren. Aan de kant van bestuursverantwoordelijkheden en governance in funderend onderwijs is de afgelopen tijd een reeks initiatieven genomen, met name om professionele, transparante en verantwoorde organisatie en leidinggeving te waarborgen. Deze artikelen onderzoeken de rol van bestuurders, de invoering van nieuwe cao-overeenkomsten, governancecodes en de invloed van veranderingen op de praktijk van onderwijsinstellingen.

Rol en Verantwoordelijkheden van Bestuurders

Bestuurders in het funderend onderwijs dragen verantwoordelijkheid voor de strategische leiding en het functioneren van de onderwijsorganisatie. De Governancecode Funderend Onderwijs, die op 5 juni 2025 is vastgesteld door zowel de PO-Raad als de VO-raad, benadrukt de vijf kernprincipes van goed bestuur: verantwoordelijkheid, verbinding, lerend vermogen, integriteit en openheid. Deze principes vormen een normatieve basis voor het handelen van bestuurders en hun interne toezicht. De Governancecode is ontworpen om te zorgen voor professionele en maatschappelijk verantwoorde leidinggeving binnen funderend onderwijs.

Bestuurders moeten niet alleen de operationele voetstappen reguleren, maar ook de ethiek en de kwaliteit van het onderwijs behouden. Dit omvat zowel het opstellen van beleidslijnen als het bewaken van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de instelling. De code sluit aan op actuele governanceontwikkelingen en houdt rekening met de groeiende complexiteit van onderwijsinstellingen die zowel primair als voortgezet onderwijs verzorgen.

Cao Bestuurders Funderend Onderwijs

De Cao Bestuurders Funderend Onderwijs is in september 2022 ingevoerd als geïntegreerde overeenkomst tussen de sociale partners VTOI-NVTK en VvOB. Deze cao ligt aan de basis van het werkgeversbeleid van de Raad van Toezicht en stelt eenduidige afspraken vast over de arbeidsvoorwaarden van bestuurders. Aangezien de leden van VTOI-NVTK gebonden leden zijn, dient het beleid van de cao volledig en zonder uitzondering uitgevoerd te worden.

De nieuwe cao houdt rekening met drie normeringcriteria: totale baten, aantal bekostigde leerlingen en het gewogen aantal onderwijssoorten. Het salarisbeleid is gebaseerd op een benchmarkstudie uitgevoerd door Berenschot. Bovendien is er een Handreiking Remuneratie aan de cao toegevoegd om het beleid van bestuursleden te ondersteunen. Deze handreiking helpt bij het organiseren en documenteren van gesprekkencycli met bestuurders en ondersteunt het herijken van het salarisbeleid.

Governance en Integriteit

Het thema integriteit en openheid is van groot belang in de Governancecode. In reactie op de schijn van belangenverstrengeling, zoals getoond in een onderzoek door NOS en Nieuwsuur in juli 2024, is de Code Goed Onderwijsbestuur VO aangescherpt. De VO-raad heeft in de zomer van 2024 aangegeven dit beleid te willen versterken, zoals besproken op de algemene ledenvergadering (ALV) in december 2024.

Het nieuwe lidmaatschapskader bevat onder andere duidelijke regels over de betrokkenheid van bestuurders bij onderwijsadviesbureaus. Wanneer een bestuurder of internt toezichthouder betrokken is bij een adviesbureau, moet het helder zijn dat er geen persoonlijke of zakelijke belangen zijn die invloed kunnen uitoefenen op de besluitvorming of het handelen binnen de organisatie. Deze maatregelen zijn bedoeld om het vertrouwen in het onderwijsbestuur te versterken en de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen.

Verantwoordelijkheid en Zeggenschap

De zeggenschap binnen funderend onderwijs is een belangrijk thema. Tobias van Schendel, benoemd als MT-lid Onderwijspersoneel funderend onderwijs en zeggenschap bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap sinds 12 februari 2024, speelt een sleutelrol in het beleid rondom zowel het personeelstekort als de kwaliteit van onderwijspersoneel. Het tekort aan leraren, vakdocenten, schoolleiders en ondersteunend personeel is overal in het funderend onderwijs gevoeld en vereist samenwerking tussen schoolbestuur, schoolleiding, ouders en leerlingen.

Zeggenschap in het onderwijs houdt in dat leerlingen, ouders en medewerkers betrokken worden bij besluitvorming. Dit is een kernprincipe in het funderend onderwijs, waarbij het focuspunt ligt op het creëren van een omgeving waarin jongeren zich individueel en als groepslid kunnen ontplooien.

De Governancecode in de Praktijk

De Governancecode Funderend Onderwijs is niet alleen theoretisch, maar ook praktisch toepasbaar. De code helpt bij het uitvoeren van visitaties en evaluaties van bestuursgedrag. Het bevat eenduidige minimumeisen voor goed bestuur en intern toezicht, die gelden voor alle schoolorganisaties die aangesloten zijn bij de PO-Raad.

De code is ook bedoeld als uitgangspunt voor het gesprek over de kwaliteit van het bestuurlijk handelen. Dit omvat het bewaken van de organisatiecultuur, het behoud van integriteit en het creëren van verantwoordelijkheidsgevoel bij bestuursleden en medewerkers.

De Rol van Externe Toezichtsorganen

De Inspectiedienst Onderwijs, Cultuur, Jeugd en Sport speelt een rol in het toezicht op het funderend onderwijs. De inspectie houdt zich bezig met de kwaliteit en uitvoering van het onderwijsbeleid en controleert of de wettelijke voorschriften en normen worden nageleefd. Dit is belangrijk voor het behoud van de kwaliteit van het onderwijs en het voorkomen van tekortkomingen in het onderwijsaanbod.

Daarnaast is er een Monitorcommissie Goed Bestuur die een rol speelt in de evaluatie van het bestuursbeleid en het versterken van het governancekader. Deze commissie helpt bij het identificeren van best-practice en het verbeteren van governanceprocessen binnen onderwijsinstellingen.

De Invloed van de Governancecode op Onderwijsinstellingen

De Governancecode heeft een directe impact op de praktijk van onderwijsinstellingen. De vijf kernprincipes dienen als leidraad voor het beleid en de acties van bestuurders. Dit betekent dat de organisatiecultuur, het intern toezicht en het strategisch beleid in lijn moeten zijn met de principes van verantwoordelijkheid, verbinding, lerend vermogen, integriteit en openheid.

Bestuurders en medewerkers moeten zich bewust zijn van hun rol in de uitvoering van het beleid en moeten zich houden aan de normen die in de code zijn vastgelegd. Dit houdt ook in dat er regelmatig evaluaties plaatsvinden en dat er een open en transparante communicatie is tussen alle betrokken partijen.

Toekomstige Uitdagingen

De toekomstige uitdagingen voor funderend onderwijs houden verband met het personeelstekort, het creëren van een duurzame governancecultuur en het behoud van kwaliteit in onderwijsaanbod. De Governancecode en de cao voor bestuurders vormen een basis voor het professioneel en verantwoord bestuur van onderwijsinstellingen. Buiten het beleid is er ook aandacht voor de toekomstige inzet van nieuwe technologieën en het aanpassen van onderwijsaanbod aan veranderende maatschappelijke behoeften.

Conclusie

De Governancecode Funderend Onderwijs en de Cao Bestuurders Funderend Onderwijs vormen een essentieel kader voor het professioneel en verantwoord bestuur van onderwijsinstellingen. Ze geven richting aan het beleid, de communicatie en het interne toezicht en helpen bij het creëren van een maatschappelijk verantwoorde organisatiecultuur. De inzet op integriteit, openheid en zeggenschap is essentieel voor het behoud van vertrouwen in het funderend onderwijs. Door middel van governancecodes, cao-overeenkomsten en interne toezichtsmechanismen kan het onderwijs op een professionele en verantwoorde manier worden uitgevoerd, met het oog op zowel de kwaliteit van het onderwijs als de maatschappelijke verantwoordelijkheid van onderwijsinstellingen.