Drijvende funderingen en dijkwoningen: geschiedenis, techniek en huidige toepassingen

Published by Redactie on juli 21, 2025 | Category fundering

Drijvende funderingen zijn een unieke aanpassing aan de Nederlandse waterhuishouding en bodemkenmerken. In het verleden werden ze vaak gebruikt in gebieden met hoge grondwaterstand, zoals de historische drijvende kelders in Amsterdam. Ook in de 21e eeuw zijn dergelijke technieken relevant, vooral in de context van dijkwoningen langs rivieren. Deze woningen, vaak op of nabij een dijk gevestigd, vereisen specifieke funderingsmethoden om te voorkomen dat ze beschadigd raken door bewegingen in het grondwater of de onderliggende grond.

In deze artikel zullen we inzoomen op de geschiedenis en technologie van drijvende funderingen, hun toepassing in dijkwoningen en de huidige ontwikkelingen in renovatieprojecten, zoals de transformatie van een dijkwoning in Bergschenhoek. We zullen ook verwijzen naar juridische aspecten die van belang zijn bij het bouwen of herstellen van dergelijke woningen.

Geschiedenis van drijvende funderingen

Drijvende funderingen zijn in Nederland al eeuwenlang in gebruik. In de 17e en 18e eeuw, toen de waterhuishouding nog niet zo gecontroleerd was als vandaag, was het gebruikelijk om kelders te bouwen die konden drijven op het grondwater. Deze zogenaamde drijvende kelders waren waterdicht gemetseld en voorzien van een houten vloer. Zo’n kelder kon meebewegen met de seizoenen, afhankelijk van de waterstand in de grond.

Een voorbeeld hiervan is te vinden in Amsterdam, waar dergelijke kelders werden vastgezet na de verbetering van de waterhuishouding, zoals bij de Oranjesluizen in 1870-'72. Hoewel deze kelders vandaag niet meer functioneel zijn, geven ze een historische inzicht in hoe de Nederlandse bouwwereld zich aanpaste aan de omgeving.

Technische kenmerken van drijvende funderingen

Een drijvende fundering is een constructie die op het grondwater drijft in plaats van op een vaste grondlaag. Dit betekent dat het gewicht van het gebouw wordt gedragen door het water in de grond. Zo’n fundering is vooral geschikt voor gebieden met een hoge grondwaterstand. De constructie bestaat vaak uit een waterdichte bak of caisson, waar het gebouw op is geplaatst.

Een drijvende villa, zoals genoemd in een juridische uitspraak uit 1992, is een voorbeeld van zo’n constructie. Deze woning bestond uit een houten opbouw geplaatst op een betonnen caisson. De caisson was met stalen geleidingsbeugels verankerd aan een betonnen paal van 15 meter lengte. Omdat deze verankering het bouwwerk in positie hield, werd het ook als bouwwerk aangemerkt, hoewel het niet permanent bewoond was.

Dijkwoningen en hun funderingsuitdagingen

Dijkwoningen zijn woningen die op of in de directe omgeving van een dijk zijn gevestigd. Ze liggen vaak in gebieden met een relatief hoge grondwaterstand, wat maakt dat funderingen hier extra aandacht nodig hebben. In het voorbeeld van Bergschenhoek (Zuid-Holland), is een erf met een bestaande dijkwoning getransformeerd. De woning ligt langs de rivier de Rotte en biedt uitzicht op het Hoge Bergse Bos en het omringende veenweidelandschap.

De bestaande woning is grondig gerenoveerd. Het metselwerk, kozijnen en pannendak zijn hersteld. De dakkapellen zijn vervangen door compactere varianten, en de woning is van binnenuit hoogwaardig geïsoleerd. Daarnaast is er een uitbreiding gerealiseerd, die in de vorm van een hedendaagse schuur is ontworpen.

De uitbreiding is opgevat als een losse schuur, met een houten draagstructuur en dwars op het kavel geplaatst. Een tussenlid in houten kolommen verbindt de nieuwbouw met de bestaande woning. Aangezien het dijklichaam aflopend is, ligt de uitbreiding iets lager dan de woning. Een doorlopende stenen plint zorgt voor een visuele aansluiting. Achter de veranda, die zuiden en westen is georiënteerd, is een beschutte buitenruimte ontworpen die het zonlicht gedurende de dag volgt.

Huidige toepassingen en juridische kaders

De bouw of renovatie van drijvende of dijkwoningen valt onder de Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO) en het Modelbouwverordening (MBV). Juridische uitspraken geven hier meer duidelijkheid over. Zo is bijvoorbeeld gebleken dat een berg aarde niet als bouwwerk kan worden aangemerkt, net zoals afvalcontainers van geringe omvang. Maar ook een drijvende villa, die niet permanent bewoond is, kan onder bepaalde voorwaarden als bouwwerk worden beschouwd, zolang het voldoende verankerd is.

Een belangrijk juridisch aspect is de voorgevelrooilijn, die in sommige situaties bepalend is voor de bouw van woningen nabij wegen of bebouwde zones. In een juridische uitspraak uit 1996 is duidelijk gemaakt dat bij bebouwing aan de onbebouwde zijde van een dijk geen sprake is van overtreding van de bouwvoorschriften, aangezien de voorgevelrooilijn slechts maatgevend is voor bebouwing aan de andere zijde.

Bij de bouw of renovatie van drijvende of dijkwoningen is het belangrijk om dergelijke wetten en voorschriften in acht te nemen. De verantwoordelijkheid voor het verkrijgen van de juiste bouwvergunning ligt bij de opdrachtgever, en eventuele overtredingen kunnen leiden tot bestuursdwang, zoals in het geval van de opslag van mestzakken, die onder bepaalde omstandigheden als bouwwerken worden aangemerkt.

Conclusie

Drijvende funderingen en dijkwoningen zijn een interessante combinatie van technologie, geschiedenis en juridische regels. In het verleden werden drijvende kelders gebruikt om aan de hoge grondwaterstand in Nederland aan te passen. Tegenwoordig worden dergelijke technieken toegepast in de vorm van drijvende villa’s of nieuwbouwprojecten langs rivieren. Deze projecten vereisen niet alleen technische expertise, maar ook een goed begrip van de juridische regels.

Het project in Bergschenhoek is een goed voorbeeld van hoe een erf met een bestaande dijkwoning kan worden getransformeerd. Het combineren van renovatie en nieuwbouw heeft geleid tot een duurzame en functionele verbetering van de woning. De houten draagstructuur van de uitbreiding, de maatwerk keuken, het lichtontwerp en de veranda tonen aan hoe het huidige ontwerp zich aansluit bij het oude gebouw.

Voor zowel particuliere huiseigenaren als professionals in de bouw is het belangrijk om de geschiedenis, de technische kenmerken en de juridische aspecten van drijvende funderingen en dijkwoningen goed te begrijpen. Dit zorgt voor een veilige en duurzame bouwpraktijk, afgestemd op de Nederlandse omgeving.