Droogte en funderingsproblemen: gevolgen en oplossingsrichtingen voor woningen op veen- en kleigrond

Droogte heeft in de afgelopen jaren een steeds grotere impact op de funderingsstabiliteit van woningen, vooral in de westelijke en noordelijke regio's van Nederland. Gebieden met een zachte ondergrond, zoals veen- en kleigrond, zijn het meest vatbaar voor zetting, scheuren en andere funderingsproblemen. In dit artikel wordt ingegaan op de oorzaken van funderingsproblemen in droogteperioden, de gevolgen voor woningen en infrastructuur, en mogelijke maatregelen die kunnen worden genomen om schade te beperken of te voorkomen.

Oorzaken van funderingsproblemen in droogteperioden

Een belangrijke oorzaak van funderingsproblemen in droogteperioden is bodemdaling. Dit verschijnsel kan door verschillende factoren worden versterkt, zoals de droogval van de bodem en oxidatie van veen. Wanneer de gronddroogte toeneemt, verliest de bodem haar waterrijkheid en dus ook haar stabiliteit. Hierdoor zakt de bodem in, wat leidt tot zetting van funderingspalen en eventueel tot schade aan de constructie van woningen.

Negatieve kleef

Een fenomeen dat vaak optreedt bij funderingspalen is zogenaamde negatieve kleef. Dit betreft een kracht die de palen naar beneden trekt, omdat de grond rondom de paal verder zakt dan de pal zelf. Dit komt zowel voor bij houten als betonnen palen en kan leiden tot verplaatsing van de fundering. Gebouwen die op zand zijn gebouwd of die vóór 1900 zijn gerealiseerd, hebben vaak geen funderingspalen. Deze fundering wordt wel eens een fundering "op staal" genoemd. Ook deze soort fundering is gevoelig voor ongelijkmatige zetting, vooral wanneer de grond onder het gebouw ongelijk zakt door droogte of variaties in de bodemsamenstelling.

Droogte en veenoxidatie

In veengebieden speelt de oxidatie van veen een cruciale rol bij bodemdaling. Wanneer veen droogt, verliest het zijn water en breekt het biologisch af. Dit proces, ook wel rotting genoemd, zorgt ervoor dat de bodem ineenkrimpt en daarmee zakt. De droogte versterkt dit proces, waardoor het zakkingsproces versnelt. Gebieden met veel veen, zoals onder andere delen van Noord- en West-Nederland, zijn hierdoor extra kwetsbaar voor funderingsproblemen.

Gevolgen voor woningen en infrastructuur

De gevolgen van funderingsproblemen door droogte zijn zowel voor woningen als voor infrastructuur aanzienlijk. Woningen kunnen scheuren vertonen in muren, vloeren of daken. De zetting van funderingen kan ook leiden tot verlies van waterdichtheid, scheefstand van muren of zelfs tot instabiliteit van de constructie. In ernstige gevallen is een herfundering nodig, wat kostbaar en tijdrovend is.

Infrastructuur

Naast woningen is ook infrastructuur, zoals wegen en ondergrondse leidingen, sterk beïnvloed door bodemdaling. In regio's met veen- en kleigrond is het onderhoud van wegen aanzienlijk duurder dan in gebieden met zandgrond. De zetting van de ondergrond leidt tot scheuren in wegdekken en vermindert de levensduur van wegen. Ondergrondse infrastructuur, zoals riolering, elektriciteitsleidingen en kabels, kan verder beschadigd raken door zetting van de bodem.

Broeikasgasemissies

Bodemdaling heeft ook een impact op het klimaat. Wanneer veen droogt en vervolgens oxiderend afbreekt, ontstaat er een uitstoot van broeikasgassen, zoals koolstofdioxide (CO₂) en methaan (CH₄). Deze emissies dragen bij aan de klimaatverandering en maken bodemdaling niet alleen een bouwkundig probleem, maar ook een milieukwestie.

Oplossingsrichtingen en preventie

Het Kenniscentrum Bodemdaling en Funderingen (KBF) in Gouda speelt een belangrijke rol bij het verzamelen en verspreiden van kennis over bodemdaling en funderingsproblemen. Het centrum werkt aan het verbinden van kennis en het overbrengen van oplossingsrichtingen aan mensen en organisaties die hiermee te maken hebben. Door activiteiten zoals deelexpedities, workshops en kennisuitwisselingen wordt geprobeerd om het probleem beter te begrijpen en maatregelen te nemen die effectief zijn.

Funderingsherstel en -versterking

Bij ernstige funderingsproblemen is het vaak nodig om de fundering te herstellen of te versterken. Afhankelijk van de situatie kunnen verschillende maatregelen worden genomen:

• Injectie van grout of beton in de fundering om de stabiliteit te herstellen.
• Houtvervangen of -versterkte palen indien houten palen zijn aangetast door paalrot of bacteriële aantasting.
• Aanleg van nieuwe palen indien de oude fundering niet langer voldoet aan de huidige belastingen.
• Zettingversterkende maatregelen, zoals het verdiepen van funderingspalen of het aanbrengen van extra palen in zakkende gebieden.

Het is belangrijk dat dergelijke maatregelen worden uitgevoerd door ervaren professionals, omdat funderingswerken technisch complex zijn en fouten kunnen leiden tot verdere schade.

Preventieve maatregelen

Bij woningen die nog stabiel zijn, kunnen preventieve maatregelen worden genomen om het risico op funderingsproblemen te beperken. Deze omvatten onder andere:

• Regulier onderhoud van de fundering en inspectie op zetting of scheuren.
• Afwatering van de grond rondom het huis om de bodemdroogte te beperken.
• Verhoogde grondwaterstand door het aanleggen van wateraanvoer- of afvoersystemen.
• Planten van waterrijke vegetatie rond de woning om de grondwaterstand te ondersteunen.

In de regio's met veel bodemdaling wordt ook gewerkt aan ruimtelijke planningsmaatregelen, zoals het aanleggen van waterreservoiren en het herinrichten van wadewensen, om de grondwaterstand te stabiliseren en bodemdaling te vertragen.

Conclusie

Droogte heeft een aanzienlijke impact op funderingsstabiliteit, met name in regio's met veen- en kleigrond. De combinatie van bodemdaling, negatieve kleef en oxidatie van veen leidt tot zetting, scheuren en schade aan woningen en infrastructuur. De gevolgen zijn niet alleen technisch, maar ook milieutechnisch, gezien de bijdrage aan broeikasgasemissies. Het Kenniscentrum Bodemdaling en Funderingen speelt een centrale rol in het verzamelen van kennis en het ontwikkelen van oplossingsrichtingen. Voor woningeigenaren is het belangrijk om bewust te zijn van de risico’s en preventieve maatregelen te nemen, zodat funderingsproblemen zoveel mogelijk worden voorkomen of beperkt.

Bronnen

1. Kenniscentrum Bodemdaling en Funderingen (KBF)