Funderingsproblematiek in Nederland: grondwaterstanden, risico’s en mogelijke oplossingen

Published by Redactie on juli 22, 2025 | Category fundering

Funderingsproblemen vormen in de huidige context van klimaatverandering en stedelijke ontwikkeling een steeds urgenter vraagstuk in Nederland. Omdat het land zich voor een groot deel in laaggelegen en zachte bodems bevindt, zijn funderingen gevoelig voor veranderingen in grondwaterstanden, bodemdaling en -stijging. Deze ontwikkelingen kunnen leiden tot structuurproblemen in woningen en vooral in steden met een lange bouwhistorie, zoals Amsterdam, Rotterdam en Den Haag, is het fenomeen al duidelijk zichtbaar. In dit artikel wordt ingegaan op de technische oorzaken van funderingsproblematiek, de rol van de grondwaterstand, de kwetsbaarheid van verschillende huistypen en gebieden, en mogelijke oplossingen op individueel en nationaal niveau.

Aard en omvang van funderingsproblemen

Funderingsproblemen betreffen de ondersteuning van gebouwen en kunnen leiden tot schade aan de structuur van het woningbouwcomplex. Typische symptomen zijn scheuren in muren, scheefstanden van vloeren en in extreme gevallen zelfs instabiliteit van het gehele bouwwerk. Volgens recente analyses zijn ongeveer 425.000 woningen in Nederland op korte termijn bedreigd met funderingsproblematiek, waarvan de verwachte technische levensduur minder dan 15 jaar is.

Een belangrijk deel van deze woningen is gefundeerd op houten palen, terwijl het andere deel is opgebouwd met ondiepe fundering. Deze technische verschillen maken het gedrag van het bouwwerk onder invloed van veranderende grondwaterstanden verschillend. De aard van het probleem is vooral duidelijk in steden met een lange bouwhistorie, waar de combinatie van oudere constructies en veranderende bodemomstandigheden het risico verhoogt.

Oorzaken van funderingsproblematiek

Funderingsproblematiek wordt vaak veroorzaakt door een combinatie van factoren. De meest voorkomende oorzaak is het dalen van de grondwaterstand, wat kan worden veroorzaakt door langdurige droogte, peilbeheer, wisselende neerslaghoeveelheden, onttrekkingen of lekkages in het rioleringssysteem. Dit is een van de grootste uitdagingen, aangezien een dalende grondwaterstand bij houten funderingen kan leiden tot paalrot, en in combinatie met klei- of veenbodems kan het tot bodemdaling leiden.

Daarnaast spelen ook andere factoren een rol, zoals de aanleg of aanpassing van infrastructuur en bebouwing, trillingen of aardbevingen veroorzaakt door mijnbouw of delfstoffenwinning, en bodemdaling door bebouwing of onttrekking van water uit de bodem. Een slechte of ontbrekende fundering, zoals vaak het geval is in naoorlogse woningbouw, verergt dit risico aanzienlijk. Het is daarom essentieel om een funderingsonderzoek uit te voeren om de specifieke oorzaak van eventuele schade vast te stellen.

Rol van de grondwaterstand

De grondwaterstand speelt een centrale rol in de ontwikkeling van funderingsproblemen. In tijden van langdurige droogte is het onvermijdelijk dat de grondwaterstanden dalen. Dit komt doordat er minder oppervlaktewater beschikbaar is om de bodem te verzadigen. In zo’n situatie kunnen zettingen in de grond optreden, vooral op klei- en veengronden, wat kan leiden tot huizen die verzakken en waarin scheuren ontstaan in de muren.

Het dalen van de grondwaterstand wordt verder verergd door industriële onttrekkingen in een gebied, waarbij de waterschappen vaak geen directe controle hebben over de grondwateraanvulling. In dergelijke gevallen is het enige wat kan worden gedaan, het indirect aanvullen van het grondwater via oppervlaktewaterpeilen. Dit is echter vaak niet voldoende in tijden van droogte, wat het risico op funderingsproblemen verder verhoogt.

Verantwoordelijkheden en juridische aspecten

Juridisch gezien zijn de eigenaren van gebouwen verantwoordelijk voor de staat van de fundering. Dit betreft zowel huiseigenaren als woningbouwcorporaties, verhuurders en beleggers. Ze zijn verantwoordelijk voor het grondwater op hun eigen perceel, de afvoer van regenwater, en het onderhoud van het pand. Dit betekent dat zij ook verantwoordelijk zijn voor eventuele herstelmaatregelen aan de fundering en dat zij de kosten daarvoor zelf moeten dragen.

De Omgevingswet (artikel 2.16) verplicht gemeenten te zorgen voor het grondwater in openbaar gebied. Dit betekent dat gemeenten maatregelen moeten treffen om nadelige gevolgen van veranderende grondwaterstanden zo veel mogelijk te beperken of te voorkomen. Daartoe kunnen zij regels opnemen in hun omgevingsplan. Voor eigenaren van een perceel met een gebouw is de verantwoordelijkheid echter duidelijk: zij zijn verantwoordelijk voor hun eigen grondwaterpeilen en hun fundering.

Technische maatregelen en oplossingsstrategieën

Om funderingsproblematiek te verkleinen of te voorkomen zijn diverse technische maatregelen beschikbaar. Deze zijn van toepassing op zowel bestaande bouw als op nieuwbouw en openbare ruimte. Enkele van deze maatregelen zijn:

Herstellen van schade: Indien de fundering al is beschadigd, is het mogelijk om herstelmaatregelen te nemen. Dit kan bijvoorbeeld bestaan uit het aanbrengen van een nieuwe fundering of het versterken van de bestaande.
Grondwaterstandsbeheer: Het beheersen van grondwaterstanden is essentieel. Dit kan gedaan worden door infiltratie te vergroten, verharding te verminderen, en door water vast te houden in de bodem. Op individueel niveau kunnen eigenaren bijvoorbeeld infiltratiemaatregelen nemen, zoals de aanleg van een regenwaterput of het gebruik van doorlatende materialen in de tuin.
Aanbrengen van een volledig nieuwe fundering: In ernstige gevallen kan het nodig zijn om een nieuwe fundering te plaatsen, bijvoorbeeld met palen, om het gebouw stabiel te houden.

Een aanpak van grof naar fijn is aanbevolen bij het beoordelen van de staat van de fundering. Dit betekent dat eerst een brononderzoek wordt uitgevoerd, waarbij bijvoorbeeld bouwtekeningen of archiefstukken worden geanalyseerd. Daarna kan een schouw van het gebouw worden uitgevoerd, en indien nodig volgt een volwaardig funderingsonderzoek onder de grond.

Nationale en lokaal beleid

Het aantal woningen met funderingsrisico’s is toegenomen, wat een nationale aanpak vereist. Waterschappen hebben een rol gespeeld in het opstellen van beleid, waarbij het water- en bodemsysteem centraal moet staan in locatiekeuzes en inrichtingsmaatregelen. Waterschappen pleiten bijvoorbeeld voor:

Meer aandacht voor de effecten van ruimtelijke ontwikkelingen op de grondwaterbalans.
Snelle herstelmaatregelen bij verstoringen van het grondwatersysteem.
Transparantie in de informatievoorziening, bijvoorbeeld via een water- of klimaatlabel voor huizen.

Deze maatregelen zijn bedoeld om funderingsproblemen te voorkomen of te beperken, zowel op individueel als op collectief niveau.

Risicogebieden en kwetsbaarheid

De kwetsbaarheid van gebouwen voor funderingsproblemen hangt af van diverse factoren, waaronder het type fundering, de ondergrond, en de omgevende klimaat- en beleidsveranderingen. Gebieden met zachte klei- en veengronden zijn vooral gevoelig voor zettingen, terwijl zandgronden in het noorden en oosten van het land in de laatste jaren ook meer problemen geven door het dalende grondwaterpeil.

Woningen die voor 1970 zijn gebouwd, met houten funderingen, zijn extra kwetsbaar. In Nederland heeft naar schatting 1 op de 10 woningen een houten fundering, wat betekent dat een aanzienlijk deel van het woningbestand risico loopt op funderingsproblemen. De combinatie van droge zomers en veranderende klimaatomstandigheden zorgt ervoor dat dit risico alleen maar groter wordt.

Conclusie

Funderingsproblematiek is een complex en groeiend vraagstuk in Nederland, dat onder andere wordt veroorzaakt door veranderende grondwaterstanden, bodemdaling en de ouderdom van het woningbestand. Deze problemen leiden tot structurele schade aan woningen en kunnen in extreme gevallen tot instabiliteit van het bouwwerk leiden. Het is daarom essentieel om zowel individueel als collectief maatregelen te nemen om funderingsproblemen te voorkomen of te beperken.

De verantwoordelijkheid voor de fundering ligt bij de eigenaar van het perceel, terwijl gemeenten en waterschappen een rol spelen in het beheersen van de grondwaterstand op openbare terreinen. Technische oplossingen zoals herstelmaatregelen, infiltratieverbeteringen en het aanbrengen van nieuwe funderingen kunnen helpen om de effecten van funderingsproblematiek te verminderen. Op nationaal niveau is er echter nog steeds een tekort aan gedetailleerde informatie over de huidige staat van funderingen in het land, wat het moeilijk maakt om een gerichte aanpak te ontwikkelen.

Bronnen

grondwaterstand