Funderingen en grondwater: risico’s, beheer en oplossingen

Published by Redactie on juli 22, 2025 | Category fundering

In veel delen van Nederland, met name in historische wijkgebieden, is het grondwater een cruciale factor bij de keuze van de funderingsmethode. Houten paalfunderingen, die vaak gebruikt worden in gebieden die gedeeltelijk onder NAP (Normaal Amsterdams Peil) liggen, zijn bijzonder gevoelig voor veranderingen in de grondwaterstand. Dit artikel richt zich op de rol van grondwater bij funderingen, de risico's die voorkomen bij hoge of lage grondwaterstanden, en mogelijke oplossingen zoals het DIT-systeem.

Grondwater en funderingen

De grondwaterstand beïnvloedt de stabiliteit en levensduur van funderingen, met name van houten palen. Wanneer het grondwater te laag ligt, kunnen de palen droog vallen. Dit zorgt ervoor dat de paalrot begint en uiteindelijk kan leiden tot verzakkingen. In tegenstelling theretoeveroorzaakt een hoge grondwaterstand vochtproblemen en roet, wat ook schade kan veroorzaken, met name in oudere woningen waar het bouwmateriaal mogelijk niet meer vochtbestendig is.

De situatie in Rotterdam Blijdorp illustreert het probleem duidelijk. Daar zijn veel woningen op houten funderingspalen gebouwd. De grondwaterstand speelt een grote rol in de duurzaamheid van deze funderingen. De hoogte van de fundering bovenop de paal, de hoogte van het maaiveld, de afstand tot oppervlaktewater en de bodemopbouw zijn allemaal relevante factoren. Bovendien spelen bomen in de omgeving, regenval en droogte een rol bij de variabiliteit van de grondwaterstand.

In veel gevallen blijkt uit onderzoek dat de houten funderingen in woonwijken zoals die van Elske in Rotterdam Blijdorp al sinds de jaren ’90 aan het rotten zijn. Dit is het gevolg van de afname van de grondwaterstand, die het funderingshout liet drogen. Als gevolg daarvan zijn sommige paalkoppen volledig verpulverd, wat uitlegt waarom schade aan het pand is ontstaan.

Het DIT-systeem: beheer van grondwater

Om de risico's van hoge of lage grondwaterstanden te beheersen, wordt vaak gebruik gemaakt van een DIT-systeem. DIT staat voor Drainage Infiltratie Transport. Dit is een systeem dat zorgt voor het beheer van grondwater en regenwater. Het systeem fungeert als een afvoer- en infiltratiebron, zodat de grondwaterstand op het gewenste peil kan worden gehouden.

Het instelniveau van het DIT-systeem in wijkgebieden zoals de Van Swindenstraat en omgeving is meestal NAP -2,42 m. Dit is gelijk aan het oppervlaktewaterpeil dat het waterschap voor dit gebied hanteert. Het grondwaterpeil fluctueert rond dit instelniveau. Tijdens droge periodes kan er grondwater worden aangevuld via het DIT-systeem, en bij hoge grondwaterstanden kan het afgevoerd worden naar het oppervlaktewater. Dit systeem helpt bij het voorkomen van schade aan houten funderingen en bij het beheersen van grondwateroverlast.

Problemen bij hoge grondwaterstanden

Hoewel een hoge grondwaterstand minder schade veroorzaakt aan houten funderingen, kan het toch problemen opleveren. In sommige gevallen kan een tijdelijke stijging van het grondwaterpeil, bijvoorbeeld als gevolg van zware regenval, leiden tot grondwateroverlast. Oude riolen die lekken kunnen hierbij als drainagefunctie werken, wat het rioolwaterzuiveringsproces belast. Bij vervanging van het riool kan de grondwaterstand zich herstellen, maar soms blijft schade aan panden optreden. In die gevallen kan de oorzaak liggen in oude of slijtagegevoelige bouwmateriaal, die niet meer vochtbestendig zijn.

In situaties waarin de grondwaterstand tijdelijk stijgt, zoals tijdens langdurige regenperiodes, kunnen panden grondwateroverlast ervaren. Dit kan leiden tot vochtproblemen, roet, en schade aan muren en vloeren. In dergelijke gevallen is het belangrijk om actie te ondernemen, bijvoorbeeld door een drainagesysteem aan te leggen of de grondwaterstand te meten.

Problemen bij lage grondwaterstanden

Een lage grondwaterstand kan leiden tot droogstand van houten funderingspalen. Dit is een vooral ernstig probleem voor oude woningen met houten paalfunderingen. Wanneer het grondwaterpeil onder het niveau van het funderingshout komt, begint de rotting van de palen. Dit kan leiden tot verlies van draagkracht en uiteindelijk tot verzakkingen van het maaiveld.

In de gemeente Rotterdam zijn de houten paalfunderingen vaak tussen NAP -2,85 m en -3,4 m. De bovenkant van het funderingshout moet droog blijven om rotting te voorkomen. Als het grondwaterpeil te ver daalt, komt het hout droog te staan en begint het te rotten. In de praktijk is aangetoond dat in sommige gevallen de bovenkant van de houten palen slechts 30 tot 40 cm boven het gemiddelde grondwaterpeil staat. Dit maakt de fundering kwetsbaar voor schade.

Meten van de grondwaterstand

Voor huiseigenaren en bouwkundige adviseurs is het belangrijk om de grondwaterstand regelmatig te meten. Dit helpt om te zien of de funderingen in gevaar zijn en of maatregelen nodig zijn. Een eenvoudige methode om de grondwaterstand te meten is het aanleggen van een peilbuis. De buis wordt minstens 1 meter onder de grond aangelegd, en aan de bovenkant is een afneembare dop bevestigd. Dit zorgt ervoor dat er geen regenwater in de buis kan terechtkomen.

In de buurt van de perforatie in de buis wordt nylonkous gebruikt om gronddeeltjes tegen te houden. De buis wordt daarna afgevuld met fijn grind of grof zand. De bovenkant van de buis wordt gebruikt als referentiepunt voor het meten van de grondwaterstand. De metingen worden meestal eens per 14 dagen of maand gedaan en worden in een logboek vastgelegd. Dit geeft inzicht in de verloop van de grondwaterstand en helpt bij het nemen van preventieve maatregelen.

Een lage grondwaterstand kan zich ook uiten in praktische problemen zoals klem zittende deuren en ramen, of scheuren in de muren. Als dergelijke symptomen optreden, is het aan te raden om contact op te nemen met een bouwkundig adviseur voor een onderzoek naar de fundering.

Verantwoordelijkheid van huiseigenaars

De beheersing van de grondwaterstand is een gezamenlijke taak. De gemeente is verantwoordelijk voor het beheer van de grondwaterstand in de openbare ruimte. Huiseigenaren zijn echter zelf verantwoordelijk voor de grondwaterstand op hun perceel. Dit betekent dat ze zelf maatregelen moeten nemen om overtollig grondwater af te voeren, bijvoorbeeld via een eigen drainagesysteem.

Het is belangrijk om te weten dat het droogzetten van houten funderingen leidt tot paalrot en verzakkingen. Daarom dient men voorzichtig te zijn bij het ontwateren van een perceel. Als er sprake is van verdieping van de muren of andere vormen van schade, is het verstandig om professionele hulp in te huren. Een bouwkundig adviseur kan onderzoeken of de fundering nog stevig genoeg is en eventueel maatregelen voorstellen om schade te voorkomen.

Conclusie

De combinatie van grondwater en funderingsconstructie speelt een cruciale rol in de stabiliteit en levensduur van woningen. Houten paalfunderingen zijn bijzonder kwetsbaar voor veranderingen in de grondwaterstand. Een lage grondwaterstand kan leiden tot paalrot en verzakkingen, terwijl een hoge stand problemen veroorzaakt met vocht en roet. Het beheer van de grondwaterstand via systemen zoals het DIT-systeem helpt bij het voorkomen van deze risico's.

Voor huiseigenaren is het belangrijk om zich bewust te zijn van de situatie op hun perceel en maatregelen te nemen bij afwijkende grondwaterstanden. Regelmatisch meten, observatie van symptomen zoals klem zittende ramen of scheuren in muren, en eventueel het inzetten van een bouwkundig adviseur zijn essentiële stappen. Het juiste beheer van de grondwaterstand is niet alleen belangrijk voor de duurzaamheid van funderingen, maar ook voor de veiligheid en leefbaarheid van woningen.