Bacteriële aantasting van houten funderingspalen: risico’s, oorzaken en mogelijke oplossingen

Published by Redactie on juli 22, 2025 | Category fundering

Funderingsproblemen kunnen fatale gevolgen hebben voor de levensduur en de waarde van een woning. In Nederland, waar veel oudere gebouwen op houten paalfunderingen staan, is bacteriële aantasting van deze palen een serieus probleem. Volgens meerdere bronnen bedreigt deze vorm van aantasting zo’n kwart miljoen woningen. In dit artikel worden de oorzaken, kenmerken en mogelijke oplossingen van bacteriële aantasting van houten funderingspalen besproken, met een focus op de huidige kennis en praktijk in de bouwsector.

Wat is bacteriële aantasting van houten funderingspalen?

Bacteriële aantasting is een proces waarbij specifieke bacteriesoorten hout onder water afbreken. Dit verschijnsel is vooral aanwezig bij grenenhouten funderingspalen. Hoewel het lang werd aangenomen dat hout onder de grondwaterstand niet zou rotten, bleek uit onderzoek in de jaren 90 van de vorige eeuw dat bepaalde bacteriën in staat zijn om hout zelfs onder water te vernietigen. Deze bacteriën hebben een open celstructuur van het hout nodig om te kunnen groeien en zich te verspreiden. Daarom vindt aantasting meestal plaats in het spint van de palen, waar de celstructuur van grenenhout het meest open is.

De aantasting verloopt langzaam, maar cumulatief: gemiddeld verliest een paal zo’n 1 millimeter per jaar aan draagkracht. In de loop van decennia kan dit leiden tot een significante vermindering van de sterkte van de fundering en uiteindelijk tot zakkende delen van het gebouw of zelfs tot het volledig verlies van de draagkracht.

Oorzaken en risicofactoren

Meerdere factoren kunnen bijdragen aan bacteriële aantasting en kunnen de snelheid van de aantasting beïnvloeden:

Grondwaterpeil: Een verlaagd grondwaterpeil kan ervoor zorgen dat delen van de funderingspalen droog komen te staan of niet voldoende beschermd zijn. Dit verhoogt het risico op zowel bacteriële als schimmelvorming.
Soort hout: Bacteriële aantasting is meestal beperkt tot grenenhouten palen. Deze palen hebben een open celstructuur die gunstig is voor de groei van bacteriën.
Bouwperiode: Gebouwen die zijn gebouwd tussen eind 19de eeuw en 1980 zijn het meest kwetsbaar. Gedurende die tijd werd minder aandacht besteed aan de bestendigheid van houten funderingen onder water.
Bodemdaling en negatieve kleef: In sommige regio’s van Nederland speelt bodemdaling een rol. Bij negatieve kleef wordt een houten paal als het ware naar beneden getrokken, wat het risico op verdere aantasting vergroot.
Overbelasting van fundering: Verbouwingen, aanbouwen of ophogingen verhogen de belasting op de fundering. Dit kan leiden tot overbelasting en verder verlies van draagkracht.
Trillingen: Verkeer, bouw- of sloopwerkzaamheden kunnen trillingen veroorzaken die in combinatie met al aangetaste funderingen tot het failliet van de constructie kunnen leiden.
Constructiefouten bij de bouw: Fouten in de keuze van het aantal of de lengte van de palen, of het plaatsen van een fundering op een te dunne zandlaag, kunnen jaren later tot problemen leiden.

Kenmerken van funderingsproblemen

De aantasting van funderingspalen manifesteert zich vaak in het volgende:

Zakkende of ontoelaatbare zakkende verschillen: Gebouwen kunnen ongelijkmatig zakken, wat leidt tot scheuren in gevels, plafonds en muren.
Scheuren in de constructie: Bij zakkende delen van een gebouw kunnen scheuren ontstaan in de muren, daken en vloeren.
Bouwkundige eenheid: In gevallen waarbij meerdere woningen op een gezamenlijke fundering staan, kan een probleem in één woning gevolgen hebben voor de rest van het bouwkubus.

Deze kenmerken maken het duidelijk dat funderingsproblemen niet lokaal zijn begrensd, maar zich als een kettingreactie kunnen voordoen. Dit maakt herstel of sloop vaak ingrijpend en kostbaar.

Mogelijke oplossingen

Traditioneel wordt een aangetaste fundering vervangen, wat een duur en ingrijpende oplossing is. Eén woning kan hierbij al tot 90.000 euro kosten. Een alternatief dat op dit moment in een pilotproject wordt getest, is het stoppen van de bacteriële aantasting in plaats van de fundering volledig te vervangen. In Haarlem wordt onderzocht of suikerwater en waterglas een effectieve barrière vormen tegen de waterstromen binnen de houten palen. Door deze waterstromen tegen te gaan, wordt het contact tussen de bacteriesoorten onderbroken, waardoor de aantasting kan stoppen.

De pilotprojecten tonen aan dat het mogelijk is om funderingsproblemen te beheersen zonder volledig te slopen. Als deze methode succesvol is, kan het leiden tot enorme kostenbesparingen en minder nieuwbouw. De geschatte kosten voor de nieuwe methode lopen tussen duizenden en enkele duizenden euro per woning, in vergelijking met 60.000 euro per woning voor een nieuwe fundering.

Een nadeel van deze methode is dat zij niet geschikt is voor alle situaties. Bij panden waar de draagkracht van de palen al te ver is aangetast, is herstel niet mogelijk. Deze methode voorkomt verder verlies van draagkracht, maar herstelt de fundering niet volledig. Daarom is het van groot belang om de staat van de fundering nauwkeurig in kaart te brengen voordat er actie wordt ondernomen.

Sloop of herstel: wat is de beste optie?

In sommige gevallen is slopen en nieuwbouw de enige haalbare oplossing. Dit is vooral het geval bij oudere woningen die in een slechte staat verkeren en waarbij funderingsproblemen te ernstig zijn om op te lossen. Zoals beschreven in een voorbeeld in Krimpenerwaard, waar 44 woningen te kampen hebben met funderingsproblemen, is slopen soms de enige realistische optie. De kosten voor herstel zijn daar zo hoog, en de staat van de woningen zo slecht, dat nieuwbouw de betere keuze is.

Toch benadrukken experts het belang van slim bouwen. Bij nieuwbouw kan er rekening gehouden worden met de levensduur van funderingen en de huidige kennis over bacteriële aantasting. Dit betekent het gebruik van duurzamere materialen, het vermijden van overbelasting van funderingen en het creëren van een bouwcontext die flexibel is voor toekomstige verbouwingen.

Conclusie

Bacteriële aantasting van houten funderingspalen is een serieus probleem dat veelal voorkomt in oude gebouwen in Nederland. Door verlaagd grondwaterpeil, constructieve fouten, bodemdaling en overbelasting kan de draagkracht van de fundering langzaam afnemen, wat leidt tot zakkende delen van het gebouw en scheuren in de constructie. Traditioneel wordt dit probleem opgelost door funderingen te vervangen, wat echter kostbaar en ingrijpend is.

Nieuwe methoden, zoals het stoppen van de waterstromen binnen de palen om de bacteriële aantasting tegen te gaan, bieden een veelbelovende alternatieve oplossing. Deze methode is momenteel in pilotfase en kan leiden tot kostenbesparingen en minder nieuwbouw. Echter, is deze oplossing niet geschikt voor alle situaties. Daarom is het belangrijk om vooraf de staat van de fundering nauwkeurig in kaart te brengen.

Voor woningen waar herstel niet mogelijk is, kan slopen de enige optie zijn. Toch benadrukken experts het belang van slim bouwen en verstandige keuzes bij nieuwbouw om funderingsproblemen in de toekomst te voorkomen.