Fundering van huizen uit Oost-Holland uit de periode 1870–1900: Bouwmethoden, kwaliteit en huidige risico’s

De fundering van huizen uit de jaren 1870 tot 1900 in Oost-Holland vormt een belangrijk onderdeel van het Nederlandse bouwhistorisch erfgoed. Deze woningen zijn ontstaan in een tijd van snelle urbanisatie en groeiende vraag naar woningen, met als gevolg dat de bouw snel en vaak zonder veel aandacht voor kwaliteit verliep. De bouwmethoden die gebruikt werden om de fundering aan te brengen, waren sterk beïnvloed door de aard van de grond, de beschikbare bouwmaterialen en de bouwtechnologie van die tijd. Deze methoden hadden, gezien de omstandigheden, hun logica, maar hebben in de huidige context ook gevolgen die van belang zijn voor eigenaren, beheerders en renoveringsdeskundigen.

Bouwmethoden

In de 19e en begin 20e eeuw was de fundering van huizen in Oost-Holland, net als in andere delen van Nederland, vaak afhankelijk van de grondstructuur en de beschikbare materialen. In vochtige, moerassige gebieden, zoals veel delen van Oost-Holland, was hout een dominante bouwstof. Hierdoor kende de fundering vaak houten elementen. De gevels werden aan of tussen in de grond gestoken palen bevestigd, waarop tegelijk ook de dakconstructie werd bevestigd. Deze methoden waren goed aangepast aan de omstandigheden van die tijd, maar niet altijd bedoeld voor een lange levensduur.

Vanaf het einde van de 14e eeuw tot de 17e eeuw ontwikkelde de funderingsbouw zich verder. In deze periode maakte men gebruik van een zogenaamde “bouwvlot”, bestaande uit dwarsliggende paaltjes en daaroverheen, in de lengterichting van de muren, lange palen. Deze constructie had een drijvend karakter, wat ervoor zorgde dat de grond licht werd verdrukt. Dit werd ook wel compactiepaaltjes of compactiepalen genoemd. Een verdere verfijning was het afvlakken van de bovenkant van het vlot met dikke gekloofde planken. Aan het eind van de 14e eeuw werd de bouwvlot verbeterd door het heien van slieten tussen een roosterwerk van aan elkaar genagelde ronde eiken stammen. In het begin van de 16e tot de 17e eeuw werden deze roosters gemaakt van behakte ribben, welke met een zwaluwstaart in elkaar werden gezet.

Hoewel deze methoden technisch gezien voor die tijd logisch waren, bleek het resultaat vaak niet te voldoen aan huidige eisen rondom stabiliteit en duurzaamheid. Vooral in de 19e eeuw, tijdens de zogenaamde revolutiebouw, werd er vaak gekeken naar kostenefficiëntie boven kwaliteit. De fundering van huizen uit die periode was dan ook vaak onvoldoende, wat leidde tot problemen met de stabiliteit van de woningen. De gebruikte materialen waren dikwijls van slechte kwaliteit, zoals nat hout, niet doorbakken stenen en te korte palen. Deze tekortkomingen hadden als gevolg dat vele huizen al binnen tien jaar instortten of ernstige schade leden.

Kwaliteit van de fundering in de 19e eeuw

De kwaliteit van de fundering van huizen uit de 19e eeuw in Oost-Holland was sterk beïnvloed door de bouwmethoden en materialen die beschikbaar waren. In de context van de revolutiebouw, die rond 1870 ontstond, was er een duidelijke focus op snelheid en winst. De particuliere bouwers die in die tijd huizen bouwden, hadden vaak geen oog voor kwaliteit. Ze wilden vooral zo snel mogelijk woningen bouwen om zo veel mogelijk winst te maken.

De fundering van deze huizen was vaak slecht uitgevoerd. Er werd onvoldoende aandacht besteed aan de stabiliteit van de constructie, en de gebruikte materialen waren vaak van laagwaardige kwaliteit. Dit gold niet alleen voor de fundering, maar ook voor andere bouwdelen zoals de muren, het dak en de sanitaire voorzieningen. De muren waren vaak zo dun dat er slechte geluidsisolatie was, en de huizen hadden weinig of geen sanitaire voorzieningen. In sommige gevallen waren de huizen zo slecht gebouwd dat ze al binnen een paar jaar instortten of ernstige schade leden.

De huurprijs was echter niet afhankelijk van de kwaliteit van de woning. De huur bleef hoog, ook als het huis deels in elkaar stortte. De bewoners waren vaak arbeiders die weinig keus hadden en die in slechte woonomstandigheden woonden. Dit maakte de situatie er niet beter op, maar het duidelijk dat er een probleem was met de kwaliteit van de bouw in die tijd.

Huidige risico’s

De fundering van huizen uit de jaren 1870 tot 1900 in Oost-Holland kan nog steeds invloed hebben op de stabiliteit en de waarde van de woning. In de huidige tijd is er een groeiende aandacht voor de historische waarde van deze huizen, maar ook voor de risico’s die er met deze oude funderingen zijn. Er is bijvoorbeeld sprake van een funderingsrisicolabel E, dat aangeeft dat de fundering van een huis in potentie een risico kan vormen voor de stabiliteit van het gebouw.

De risico’s die kunnen ontstaan door oude funderingen zijn onder andere:

• Instabiliteit: Door de jaren heen kunnen oude funderingen verslechteren, wat kan leiden tot instabiliteit van het gebouw.
• Grondverzakking: In sommige gevallen kan het grondoppervlak onder het huis zakken, wat de fundering in gevaar brengt.
• Verrotting van houten palen: Veel van de funderingen van die tijd waren gemaakt van hout, die door de jaren heen kunnen verrotten, vooral als ze nat zijn geweest.
• Structurale schade: Als de fundering niet sterk genoeg is, kan er sprake zijn van scheuren in de muren of andere structurale schade.

Deze risico’s kunnen gevolgen hebben voor de waarde van de woning en de veiligheid van de bewoners. Het is daarom belangrijk dat eigenaren van huizen uit deze periode zich bewust zijn van de mogelijke problemen en actie ondernemen als nodig.

Conclusie

De fundering van huizen uit de jaren 1870 tot 1900 in Oost-Holland speelt een belangrijke rol in de historie van het Nederlandse woningbouw erfgoed. De bouwmethoden die gebruikt werden om de fundering aan te brengen, waren sterk beïnvloed door de omstandigheden van die tijd. Hoewel deze methoden voor die tijd logisch waren, bleek het resultaat vaak niet te voldoen aan huidige eisen rondom stabiliteit en duurzaamheid. De kwaliteit van de fundering was vaak laag, wat leidde tot problemen met de stabiliteit van de woningen.

In de huidige tijd is er een groeiende aandacht voor de risico’s die er met deze oude funderingen zijn. Het is daarom belangrijk dat eigenaren van huizen uit deze periode zich bewust zijn van deze risico’s en actie ondernemen als nodig. Door kennis te maken met de historische bouwmethoden en de huidige risico’s, kunnen eigenaren en beheerders betere beslissingen nemen met betrekking tot de onderhoud en renovatie van deze oude huizen.

Bronnen

1. Revolutiebouw
2. Woningbouw Nederland
3. Bouwen in de 20e eeuw
4. Fundering van huizen uit 1900
5. Fundering: een stukje geschiedenis