Fundering op staal en de invloed van grondwaterstand op gebouwschade in het Rivierengebied

Published by Redactie on juli 22, 2025 | Category fundering

Inleiding

In regio’s met gevoelige bodems, zoals het Rivierengebied in Nederland, is de grondwaterstand van groot belang voor de integriteit van gebouwen, met name voor constructies die zijn opgezet op een zogenaamde fundering op staal. In tegenstelling tot houten paalfunderingen, die gevoelig zijn voor droogstand en houtrot, is de schade aan funderingen op staal voornamelijk het gevolg van ongelijke zakkingen in de ondergrond. Deze zakkingen worden beïnvloed door veranderingen in de grondwaterstand, oxidatie van veenlagen en inklinking van klei.

Deze artikelen onderzoeken hoe de interactie tussen grondwaterstanden en funderingtypes bepalend kan zijn voor de ontwikkeling van schade aan woningen. Daarnaast worden mogelijke maatregelen en vergoedingen voor eigenaren behandeld, aangevuld met inzichten over de huidige situatie in het Rivierengebied.

Droogstand en funderingsschade

De grondwaterstand speelt een essentiële rol bij de stabiliteit van funderingen, vooral in zettinggevoelige bodems. Bij houten paalfunderingen kan een te lage grondwaterstand leiden tot houtrot door schimmels en bacteriën. Dit proces versnelt bij droogstand, waarbij de afstand tussen de bovenkant van de funderingsdelen en de gemiddeld laagste grondwaterstand (GLG) groter wordt. Waterschappen gebruiken deze droogstand als maat om schade te bepalen. De GLG wordt over een bepaalde periode gemeten, omdat de grondwaterstand inherent fluctueert.

Hoewel houten paalfunderingen duidelijk gevoeliger zijn voor droogstand, is de fundering op staal eveneens kwetsbaar, maar op een andere manier. Hierbij gaat het vooral om zakkingen in de ondergrond, die veroorzaakt worden door:

Oxidatie van veenlagen: Bij uitdroging verbrandt de organische materie in veen en verdwijnt deze gedeeltelijk. Dit leidt tot een lokaal verlies aan ondergrond en dus aan zakkingen.
Inklinking van klei: Kleilagen kunnen inklinken bij verandering in de waterstanden. Klei is hydrofob en krimpt sterk bij droogte.
Ongelijke zakkingen: Als enkelvoudige delen van de fundering zinken, kan dit leiden tot scheuren in muren, vloeren of daken.

In het Rivierengebied is de ondergrond bovendien zeer complex, doordat oude rivieren hun loop hebben verlegd in de loop van de tijd. Hierdoor bestaat de bodem uit een wirwar van lagen, wat de risico’s op funderingsproblematiek verder vergroot. In sommige straten kan een woning volledig verzakken, terwijl andere huizen in de buurt stabiel blijven.

Invloed van grondwaterstanden op funderingen op staal

Bij funderingen op staal is de schade meestal het gevolg van ongelijke zakkingen. Deze kunnen worden veroorzaakt door:

Oxidatie van veen: Veenlagen zijn organisch en verbranden bij uitdroging. Dit leidt tot een verlies aan volume in de ondergrond, wat resulteert in zakking.
Inklinking van klei: Bij lage grondwaterstanden kan klei krimpen en inklinken, wat de grond onder een gebouw ongelijk kan doen zakken.
Peilaanpassing en peilverlaging: Waterschappen passen het waterpeil periodiek aan bij zettinggevoelige bodems om de grondwaterstand gelijk te houden met de autonome maaiveldsdaling. Peilverlaging, daarentegen, versnelt het proces van maaivelddaling en grondwaterverlaging, wat kan leiden tot vroegtijdige funderingsproblematiek.

Het waterschap berekent bij funderingen op staal het aandeel van de ingrepen die zij hebben uitgevoerd in de totale zakking sinds de bouw. Dit aandeel bepaalt de mate waarin het waterschap verantwoordelijk kan worden gesteld voor schade. De extra zakking, veroorzaakt door waterschapspolitiek, wordt gedeeld door de totale zakking sinds de bouw om het aandeel van het waterschap te bepalen. Op dit aandeel wordt een aftrek toegepast, conform de regels in de nadeelcompensatieverordening.

Funderingsproblematiek in het Rivierengebied

Het Rivierengebied in Nederland is een regio waar funderingsproblematiek opnieuw sterk in aantocht is. Deze regio’s worden direct beïnvloed door de stroming van rivieren, die de grondwaterstand bepalen. In tegenstelling tot andere regio’s, waar grondwater kan worden gereguleerd via drainage en infiltratie, is het in het Rivierengebied vaak moeilijk om de grondwaterstand op te houden. Water stroomt snel weg naar de rivieren, waardoor klei en veenlagen snel droog kunnen raken en zakken.

Droogte en verzakkingen

Sinds de droge jaren 2018 en 2019 zijn verzakkingen in het Rivierengebied zichtbaar toegenomen. Klei die zich normaal gesproken als een spons vult met water, krimpt bij droogte en vormt scheuren. Veenlagen zijn extra kwetsbaar, omdat deze bij uitdroging oxideren en deels verdwijnen. Dit proces versnelt bij extreem droogte.

De gevolgen zijn zichtbaar in de vorm van scheuren in muren, kelders die verzakken, en in sommige gevallen volledige instabiliteit van het gebouw. In straten waar meerdere woningen in de buurt verzakken, is het vaak nodig om schade aan meerdere woningen tegelijk aan te pakken. Hierbij is een collectieve aanpak essentieel om het funderingsprobleem op een bouwblok niveau op te lossen.

Bouwkundige maatregelen tegen funderingsproblematiek

In het Rivierengebied is de meest effectieve aanpak meestal bouwkundig van aard. Omdat de grondwaterstand direct verbonden is met de rivieren, is het vaak niet mogelijk om de funderingsproblematiek alleen op te lossen door het waterpeil te verhogen. Hierdoor zijn maatregelen zoals toevoeging van funderingspalen, versterking van kelders, of herstel van de funderingsconstructie vaak nodig.

De verantwoordelijkheid voor deze bouwkundige maatregelen ligt bij de gebouweigenaar, wat voor veel woningeigenaren een financiële en emotionele last kan betekenen. In sommige gevallen is een collectieve aanpak nodig, waarbij meerdere woningen tegelijk worden hersteld om de funderingsproblematiek op een bouwblok niveau op te lossen.

Mogelijke oplossingen

Toevoeging van funderingspalen: Funderingspalen kunnen worden ingebracht om de fundering extra steun te geven. Dit is een ingrijpende maatregel, maar vaak noodzakelijk bij zware verzakkingen.
Versterking van kelders: Kelders die verzakt zijn of scheuren vertonen, kunnen worden versterkt met stalen balken of betonconstructies.
Aanpassing van de funderingsconstructie: In sommige gevallen is het nodig om de funderingsconstructie volledig aan te passen, bijvoorbeeld door dieper te gaan of extra steunstructuren in te bouwen.
Herstel van muren en vloeren: Scheuren in muren en vloeren kunnen worden hersteld met mortel, beton of andere bouwmaterialen. In sommige gevallen is het nodig om muren of vloeren volledig te vervangen.

De keuze van maatregel hangt af van de mate van schade, de ondergrond, en de bouwconstructie. Het is daarom belangrijk om bij funderingsproblematiek altijd bouwkundig advies in te winnen, bijvoorbeeld via een aannemer of civiel ingenieur.

Vergoedingen en schadevergoeding

Wanneer schade aan een fundering is ontstaan door rechtmatige ingrepen van het waterschap, kan de eigenaar aanspraak maken op schadevergoeding volgens de nadeelcompensatieverordening. De verordening stelt dat het waterschap schadevergoedingen kan vergoeden aan personen die schade lijden als gevolg van hun besluiten of handelingen, mits de schade niet binnen het normaal maatschappelijk risico valt.

Houten paalfunderingen

Bij houten paalfunderingen wordt het aandeel van het waterschap berekend door te vergelijken welke droogstand er was in de situatie met en zonder de ingrepen van het waterschap. Het waterschap gebruikt een grafiek die het verband aangeeft tussen droogstand en houtrotsnelheid om te bepalen hoeveel vervroeging opgetreden is van het moment waarop herstel nodig was. Het aandeel van het waterschap is gelijk aan de extra kosten die gepaard gaan met het eerder moeten herstellen van de fundering. Deze extra kosten worden afgekocht op basis van een marktrente van 3%, gecorrigeerd voor loon- en prijsstijgingen.

Funderingen op staal

Bij funderingen op staal wordt het aandeel van het waterschap bepaald aan de hand van de zakking die is ontstaan door waterschapsingrepen. Het waterschap berekent de totale zakking sinds de bouw, en het aandeel van de ingrepen in deze zakking. De extra zakking wordt gedeeld door de totale zakking sinds de bouw. Op dit aandeel wordt een aftrek toegepast. De schadevergoeding is dan gelijk aan het aandeel van het waterschap in de herstelkosten.

Uitsluitingsgronden

De nadeelcompensatieverordening bevat ook uitsluitingsgronden. Een schadevergoeding is bijvoorbeeld niet toegestaan als de schade valt binnen het normaal maatschappelijk risico of bedrijfsrisico. Dit betekent dat de eigenaar in sommige gevallen de schade volledig of gedeeltelijk zelf moet dragen.

Peilaanpassing en peilverlaging

Het waterschap onderscheidt tussen peilaanpassing en peilverlaging. Peilaanpassing vindt periodiek plaats bij zettinggevoelige bodems om ervoor te zorgen dat het waterpeil gelijke tred houdt met de autonome maaiveldsdaling. Peilverlaging, daarentegen, is een bewuste keuze om de drooglegging te vergroten, bijvoorbeeld om landbouwvoorwaarden te verbeteren. Dit kan leiden tot versnelling van de maaivelddaling en grondwaterverlaging, wat resulteert in vroegtijdige funderingsproblematiek.

Het waterschap is gerechtigd om de autonome maaiveldsdaling te volgen, niet om erop te anticiperen. Dit betekent dat de schadevergoedingen die het waterschap kan vergoeden, worden bepaald aan de hand van de daadwerkelijke invloed van hun ingrepen, niet op basis van mogelijke toekomstige risico’s.

De rol van overheden en samenwerking

In het Rivierengebied is funderingsproblematiek een relatief nieuwe uitdaging voor de gemeenten. In andere delen van het land is al veel kennis opgebouwd bij zowel overheden als aannemers, maar in deze regio is dat nog niet altijd het geval. Hier geldt dat overheden zich nu verdiepen in de funderingsproblematiek en de aanpak hiervan.

Organisaties zoals Aveco de Bondt helpen bij het verzamelen en valideren van data, bijvoorbeeld door archiefgegevens op te halen, databases te vullen en grondwaterstanden te analyseren. Deze informatie wordt vervolgens vertaald naar inzichten over wat dit betekent voor de regio en welke aanpak het beste past. Hiermee kunnen gemeentes beter overwogen beslissingen nemen bij funderings- en grondwaterschade.

Samenwerking en kennisdeling

Om een effectieve aanpak te realiseren, is samenspraak en kennisdeling tussen gemeenten, waterschappen, aannemers en woningeigenaren essentieel. Aveco de Bondt helpt bij het verzamelen van kennis, het organiseren van afstemmingsoverleggen en het verdiepen van inzicht in de specifieke omstandigheden van het Rivierengebied.

Het belang van een gezamenlijke aanpak kan niet worden genoeg benadrukt. Funderingsproblematiek is vaak niet beperkt tot één woning, maar betreft meerdere huizen in een bouwblok of wijk. Een collectieve aanpak zorgt voor een efficiëntere en duurzamere oplossing.

Conclusie

De relatie tussen grondwaterstand en funderingen op staal is complex en afhankelijk van de bodemstructuur, de bouwconstructie en de historische invloeden van waterschappen. In regio’s zoals het Rivierengebied, waar de ondergrond gevoelig is en de grondwaterstand sterk fluctueert, kan funderingsproblematiek snel opduiken, met ernstige gevolgen voor woningeigenaren en gemeenten.

Wanneer schade optreedt, is het belangrijk om bouwkundig advies in te winnen en te bepalen of schadevergoeding mogelijk is. Waterschappen berekenen het aandeel van hun ingrepen in de totale zakking en kunnen in sommige gevallen schadevergoedingen vergoeden. Echter, niet alle schade valt onder deze vergoedingen, en in sommige gevallen moet de eigenaar zelf voor herstelmaatregelen zorgen.

In het Rivierengebied is funderingsproblematiek een relatief nieuwe uitdaging. Het is daarom belangrijk dat overheden, waterschappen en woningeigenaren samenwerken om kennis op te bouwen en effectieve aanpakken te ontwikkelen. Bouwkundige maatregelen, zoals het herstellen of versterken van funderingen, zijn vaak nodig om schade te beperken. In sommige gevallen is een collectieve aanpak nodig om de funderingsproblematiek op een bouwblok niveau op te lossen.

Door verantwoordelijkheid te nemen, bouwkundig advies in te winnen, en samenspraak te zoeken, kunnen woningeigenaren en gemeenten de risico’s van funderingsproblematiek beheersen en hun woningen en gemeenschappen veilig en duurzaam maken.