Fundering op metselwerk: Belangrijke aandachtspunten voor woningeigenaren en bouwprofessionals

Published by Redactie on juli 23, 2025 | Category fundering

In Nederland is de fundering op metselwerk al jaren een veelvoorkomende bouwtechniek, met name in oude woningen. Deze methode, waarbij metselwerk wordt gebruikt om de belasting van het gebouw over een grotere breedte te spreiden, was in het verleden standaard. Tegenwoordig wordt deze techniek echter minder vaak toegepast, vooral vanwege de toenemende risico's die gerelateerd zijn aan klimaatverandering, bodemdaling en veranderende grondwaterstanden. In dit artikel bespreken we de principes van fundering op metselwerk, de voordelen en nadelen, de huidige uitdagingen, en wat woningeigenaren en bouwprofessionals hierbij aan moeten pakken.

Inleiding

De fundering is het fundament van elk gebouw en speelt een kritieke rol bij de stabiliteit en levensduur van een woning. Een onvoldoende of slecht onderhouden funderingssysteem kan leiden tot schade zoals scheuren in muren, vochtproblemen, verzakkingen en in het ergste geval tot volledige instorting. In Nederland zijn er verschillende funderingssystemen in gebruik, zoals fundering op staal, fundering op palen en fundering op metselwerk. De keuze voor een bepaalde methode hangt af van factoren zoals de belasting van het gebouw, de eigenschappen van de ondergrond, en de toegestane diepte van de fundering.

De fundering op metselwerk is historisch gezien een veelgebruikte methode, vooral in gebouwen die in de 20e eeuw zijn opgeleverd. Het betreft een methode waarbij metselblokken of -stenen worden gebruikt om de belasting van het gebouw te verdelen over een brede basis. Hoewel deze methode in de loop van de jaren minder vaak wordt toegepast, blijft het relevant voor oudere woningen. Voor woningeigenaren is het belangrijk om te begrijpen hoe deze fundering werkt, wat de risico's zijn, en hoe eventuele problemen kunnen worden hersteld.

Wat is fundering op metselwerk?

Fundering op metselwerk houdt in dat een gebouw op een brede strook metselwerk is opgezet. Deze strook zorgt ervoor dat de belasting van het gebouw gelijkmatig over een groter oppervlak wordt verdeeld. Het metselwerk bestaat meestal uit klinker- of kalkzandstenen, die in meerdere lagen zijn opgebouwd. Een typische kenmerk van deze methode is dat de metselstenen aan beide zijden iets verschoven zijn (zo’n ¼ steen), zodat de fundering extra stevig is en minder gevoelig is voor schuifspanningen.

De breedte van de fundering wordt vaak bepaald aan de hand van vuistregels. Zo wordt vaak aangenomen dat de breedte van de fundering twee tot drie keer zo groot is als de dikte van de bovenliggende muren. Deze vuistregels zijn eenvoudig toe te passen, maar het is belangrijk te weten dat het hierbij niet gaat om een wetenschappelijk onderbouwde methode. Bij grotere belastingen of een relatief lage toelaatbare gronddruk kan het gebruik van deze vuistregels leiden tot onvoldoende ondersteuning, wat op termijn kan resulteren in verzakkingen of scheuren.

Hoewel deze methode vroeger standaard was, is het tegenwoordig minder gebruikelijk. De reden hiervoor ligt vooral in de huidige bouwtechnieken, waarbij gewapend beton vaker wordt ingezet. Bovendien is de fundering op metselwerk gevoelig voor veranderingen in de ondergrond, zoals bodemdaling of veranderende grondwaterstanden. Voor woningeigenaren van oude woningen is het daarom belangrijk om de staat van de fundering op metselwerk goed in de gaten te houden.

Voordelen en nadelen van fundering op metselwerk

Voordelen

Traditionele methode: Fundering op metselwerk is een bewezen methode die al jaren in Nederland wordt gebruikt, met name in historische gebouwen. Omdat deze methode al decennia in gebruik is, zijn er veel ervaringen en kennis over hoe het systeem werkt en wat de eventuele problemen kunnen zijn.
Mogelijkheid tot herstel: Oudere funderingen op metselwerk kunnen vaak worden hersteld of versterkt. Bijvoorbeeld door het aanleggen van een extra laag metselwerk of het gebruik van moderne technieken om de stabiliteit te verbeteren.
Visuele inspectie mogelijk: In tegenstelling tot fundering op palen of plaatfundering is een fundering op metselwerk vaak (deels) zichtbaar, wat betekent dat eventuele problemen makkelijker te herkennen zijn. Door visuele inspecties en metingen met een waterpas kunnen woningeigenaren of professionals al snel signalen van verzakkingen of schuifspanningen opsporen.
Minder invasief: Bij het onderhoud of herstel van fundering op metselwerk is het vaak niet nodig om de hele ondergrond te veranderen of uit te graven. Dit maakt de methode minder invasief vergeleken met andere funderingssystemen.

Nadelen

Gevoelig voor bodemdaling: Omdat fundering op metselwerk direct op de ondergrond rust, is het gevoeliger voor veranderingen in de bodem. In veen- of klei-gebieden kan bodemdaling leiden tot scheuren in muren of verzakkingen.
Lage duurzaamheid: Oudere metselstenen kunnen in de loop der jaren verslechteren, met name bij veranderende omgevingsfactoren zoals vocht of kou. Dit kan leiden tot het verlies van draagkracht en de noodzaak tot herstel.
Beperkte belastingcapaciteit: Fundering op metselwerk is meestal geschikt voor relatief lichte belastingen. Bij zwaardere constructies of grotere huizen is een sterkere funderingssystemen zoals een plaatfundering of fundering op palen meestal beter aangewezen.
Geen wetenschappelijke basis: Hoewel vuistregels worden gehanteerd, is fundering op metselwerk niet altijd op een wetenschappelijke basis ontworpen. Dit betekent dat er risico’s kunnen zijn bij onjuiste uitvoering of bij veranderende omstandigheden.
Invloed van klimaatverandering: De huidige veranderingen in klimaat (zoals droogte en stijgende zeespiegel) zorgen voor instabiliteit in de ondergrond. Dit kan zorgen voor extra druk op fundering op metselwerk en leiden tot schade.

Risico’s en problemen bij fundering op metselwerk

Fundering op metselwerk is niet automatisch problematisch, maar er zijn wel enkele risico’s die woningeigenaren en bouwprofessionals moeten kennen.

1. Verzakkingen en scheuren

Een van de meest voorkomende problemen bij fundering op metselwerk is verzakking. Dit gebeurt wanneer de ondergrond zich verkleint of verhoogt, waardoor de fundering niet gelijkmatig steunt. Oudere metselstenen kunnen in de loop der jaren verslechteren, waardoor de draagkracht vermindert. Dit kan leiden tot scheuren in muren of instabiliteit in het gebouw.

2. Grondwaterveranderingen

Veranderingen in de grondwaterstand hebben een grote invloed op de stabiliteit van fundering op metselwerk. Bij droogte kan de grond krimpen, waardoor de fundering niet langer gelijkmatig steunt. Bij regentijd kan de grond juist uitdijen, wat tot scheefstand of instabiliteit kan leiden. Deze cyclische veranderingen kunnen in de loop van jaren leiden tot grotere problemen.

3. Klimaatverandering

Klimaatverandering is een belangrijke factor bij het opsporen en beheersen van funderingsproblemen. Door verhoogde temperaturen en extreme weerpatronen (zoals droogte of zware regen) veranderen de eigenschappen van de ondergrond. Dit kan zorgen voor onvoorspelbare drukverdeling op de fundering, wat tot schade kan leiden.

4. Oude materiaal en techniek

De meeste woningen met fundering op metselwerk zijn oud en gebruiken materialen die vandaag de dag minder duurzaam zijn. Kalkzandstenen of oude metselblokken kunnen in de loop van jaren verzwakken, vooral bij veranderende omgevingsfactoren. Dit maakt herstel of versterking van de fundering noodzakelijk.

Herstel van fundering op metselwerk

Als er sprake is van funderingsproblemen, is het belangrijk om tijdig actie te ondernemen. Het herstel van fundering op metselwerk kan op verschillende manieren worden uitgevoerd, afhankelijk van de mate van schade en de specifieke omstandigheden van het gebouw.

1. Visuele inspectie en metingen

Een eerste stap bij het herstel is een visuele inspectie van de muren en de fundering. Hierbij wordt gekeken naar scheuren, verzakkingen of andere aanduidingen van onstabiliteit. Daarnaast kunnen metingen met een waterpas worden gedaan om eventuele verzakkingen in beeld te brengen. Dit helpt bij het inschatten van de schade en het bepalen van de benodigde maatregelen.

2. Blootleggen en in kaart brengen van de fundering

Als de visuele inspectie wijst op schade, is het vaak nodig om de fundering bloot te leggen. Dit kan bijvoorbeeld door gedeeltes van de grond te verwijderen of door gaten te boren in de ondergrond. De fundering wordt dan ingemeten en in kaart gebracht, zodat eventuele problemen beter kunnen worden begrepen.

3. Versterking of herstel

Als de fundering op metselwerk beheerst is en er sprake is van schade, kan er gekozen worden voor herstel of versterking. Dit kan bijvoorbeeld door het aanleggen van een extra laag metselwerk of het gebruik van moderne materialen om de draagkracht te verbeteren. In sommige gevallen kan ook een andere funderingssysteem worden ingezet, zoals een plaatfundering of fundering op palen.

4. Grondverbetering

In sommige gevallen is het mogelijk om de ondergrond zelf te verbeteren. Dit kan bijvoorbeeld door de grond te verdichten of door het aanbrengen van een zandkoffer. In zware gevallen kan ook groutinjectie worden ingezet om de sterkte van de ondergrond te verbeteren.

5. Kostendekking

Het herstel van fundering op metselwerk kan dure kosten met zich meebrengen. Het is daarom belangrijk om te onderzoeken of de schade verzekerd is. In sommige gevallen kan het herstel ook worden gecombineerd met andere verbouwingen of herstelprojecten om kosten te besparen.

Funderingsproblemen in Nederland: landelijke overzicht

In 2025 is een rapport van het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) uitgebracht met de titel Stand van het Land 2025. Het rapport is gebaseerd op de FunderMaps-database en geeft een landelijke overzicht van funderingsrisico’s. Hier zijn enkele van de belangrijkste cijfers:

57% van alle panden in Nederland heeft een ondiepe fundering.
487.000 tot 537.000 panden lopen momenteel verhoogd risico op verzakking door droogte.
Bij rekening houden met klimaatverandering kan dit aantal oplopen tot 687.000 panden.
18.000 panden zijn inmiddels hersteld en geregistreerd in het Nationaal Funderingsherstelregister.

De analyse is gebaseerd op data van 6,4 miljoen panden en maakt onderscheid tussen drie betrouwbaarheidsniveaus: vastgesteld, afgeleid en modelmatig. Door samenwerking met gemeenten en woningcorporaties is de datakwaliteit sinds 2024 verbeterd.

Conclusie

Fundering op metselwerk is een historisch bewezen methode die al jaren in Nederland wordt gebruikt, met name in oude woningen. Hoewel deze methode eenvoudig en visueel toegankelijk is, is het niet zonder risico. Oudere metselstenen kunnen in de loop van jaren verslechteren, en veranderingen in de ondergrond (zoals bodemdaling of klimaatverandering) kunnen zorgen voor schade. Voor woningeigenaren is het daarom belangrijk om de staat van de fundering regelmatig te controleren en eventuele problemen tijdig te herstellen. Bij funderingsproblemen is het verstandig om een uitgebreid funderingsonderzoek in te richten, waarbij gekeken wordt naar de schade en de mogelijkheden tot herstel of versterking. Met de juiste benadering en professionele hulp is het vaak mogelijk om funderingsproblemen op te lossen en de stabiliteit van het gebouw te waarborgen.