Fundering en bouwgeschiedenis van Oud Mathenesse: inzichten voor renovatie en bouw

Published by Redactie on juli 23, 2025 | Category fundering

Inleiding

Oud Mathenesse is een van de oudere en historisch rijke wijkjes in Rotterdam, gelegen aan de westelijke rand van de stad, grenzend aan Schiedam. Het is een wijk met een rijke bouwgeschiedenis, waarin de vroege 20e-eeuwse woningbouwprojecten een centrale rol spelen. De wijk bestond oorspronkelijk uit de Landen- en Schepenbuurt, die in de jaren 30 en 40 van de vorige eeuw werden bebouwd. Deze woningbouwprojecten vonden plaats in polders die vroeger behoorden tot Schiedam en werden later opgekocht door Rotterdam voor de stadsgroei.

Bij renovaties en bouwprojecten in Oud Mathenesse is het van belang om rekening te houden met de bouwtechnieken en funderingsmethoden uit de jaren 30 en 40. Deze zullen bepalend zijn voor de stabiliteit van de woningen en de keuze van renovatiematerialen. In dit artikel worden de funderingsmethoden, bouwkenmerken en historische context van Oud Mathenesse beschreven, met het oog op realisatie van renovatieprojecten en nieuwbouw.

Historische context van Oud Mathenesse

Oud Mathenesse is een wijk die ontstond uit de expansie van Rotterdam in de jaren 30 en 40. Het was destijds een arbeiderswijk die werd gebouwd in de weilanden tussen Rotterdam en Schiedam. Deze gebieden behoorden vroeger tot de polders Oud- en Nieuw-Mathenesse, genoemd naar de oude ambachtsheerlijkheid in de regio. De wijk werd ook wel De Put genoemd, een verwijzing naar de lage ligging beneden de dijk.

De wijk kreeg in de jaren 30 en 40 zijn huidige vorm, met de Franselaan als centrale doorgaande straat. In deze tijd werd ook het Witte Dorp gebouwd, een tijdelijk arbeidersdorp dat later geïntegreerd werd in de wijk. De woningen uit deze periode zijn meestal portiekflats, meestal met vier verdiepingen, en vaak in een witte of pastelkleur.

De bewoners van Oud Mathenesse in die tijd waren voornamelijk onderwijzers, ambachtslieden en werknemers van scheepswerven. Dit gaf de wijk een bepaalde sociaal-culturele status, hoger dan die van ongeschoolde arbeiders.

De geschiedenis van Oud Mathenesse wordt verder verrijkt door de aanwezigheid van de Rijksseruminrichting (RSI), een overheidsinstelling die serums en vaccins produceerde. Rondom deze inrichting ontstond de Landenbuurt, die later uitgebouwd werd richting de Franselaan.

Funderingsmethoden in Oud Mathenesse

De funderingsmethoden van de woningen in Oud Mathenesse zijn van groot belang bij renovatieprojecten. De meeste woningen in de wijk zijn portiekflats, gebouwd in de jaren 30 tot en met de jaren 50. De fundering van deze gebouwen is gebaseerd op de technieken die destijds gebruikelijk waren in de Nederlandse woningbouw.

1. Diepe funderingen in poldergebied

Oud Mathenesse ligt beneden de dijk en is historisch een poldergebied. Dit betekent dat de grond relatief zacht en vochtig was, wat invloed had op de funderingskeuze. De meeste woningen zijn op diepe funderingen gebouwd, meestal in de vorm van funderingsmuren of funderingspalen.

De funderingsmuren zijn vaak van baksteen of beton, met een diepte van 1,5 tot 2,5 meter. Deze funderingen zijn ontworpen om de lichte zetting en vochtigheid van het polderterrein te compenseren. In sommige gevallen zijn ook funderingspalen gebruikt, vooral bij woningen die dichter bij waterlopen lagen of op lastiger bodemlagen.

2. Gebonden fundering en vrije fundering

In de jaren 30 en 40 werden in Nederland twee soorten funderingen gebruikt: de gebonden fundering en de vrije fundering. In Oud Mathenesse zijn beide methoden aangetroffen, afhankelijk van de grond- en bouwcondities.

Bij een gebonden fundering worden de funderingsmuren van het gebouw in een gracht of sloot geplaatst, zodat de grondwaterstand beneden de fundering ligt. Deze methode werd vaak gebruikt in poldergebieden om de vochtigheid te beheersen.

De vrije fundering bestond uit funderingsmuren die op het droge grondoppervlak werden geplaatst. Deze methode werd vooral gebruikt in drogere delen van de wijk of wanneer de grondwaterstand laag genoeg was om geen problemen te veroorzaken.

3. Materialen en constructie

De funderingsmuren zijn meestal van baksteen of beton. In de vroege jaren 30 was baksteen nog veel gebruikelijker dan beton, maar na de Tweede Wereldoorlog werd beton steeds vaker ingezet vanwege de snellere constructie en grotere duurzaamheid.

De funderingsmuren zijn dikker dan normale muren (meestal 30 cm of dikker) en zijn goed versterkt met mortel. In sommige gevallen zijn er ook versterkende balken of stalen balken ingezet om de funderingsmuren extra stabiliteit te geven.

4. Invloed van de Rijksseruminrichting

In de Landenbuurt, die rondom de Rijksseruminrichting (RSI) werd gebouwd, kan de fundering anders zijn dan in andere delen van Oud Mathenesse. Het gebied was destijds een industriëel gebied, wat invloed had op de grondstructuur en de bouwmethoden.

De RSI werd in 1959 gesloten en later omgevormd tot het Centraal Diergeneeskundig Instituut (CDI), dat in 1982 naar Lelystad verhuisde. Het gebouwcomplex van de RSI is tegenwoordig deel van het Serumpark. De oude hoofdbouw van de RSI is nu de Professor Poelsflat, en het gebied is verder bebouwd richting de Franselaan.

In dit deel van de wijk is er mogelijk sprake van meer complexe grondomstandigheden, zoals grondvervuiling of veranderingen in de grondwaterstand. Dit kan invloed hebben op de fundering en de stabiliteit van de woningen. Bij renovatieprojecten in dit deel van de wijk is het verstandig om een grondonderzoek te laten uitvoeren.

Bouwkenmerken van de woningen in Oud Mathenesse

De woningen in Oud Mathenesse zijn voornamelijk gebouwd in de jaren 30 en 40 en hebben een aantal herkenbare bouwkenmerken die belangrijk zijn bij renovatieprojecten. Deze kenmerken bepalen de keuze van materialen, de structuur van de woning en de manier waarop de fundering en de bovenbouw met elkaar zijn verbonden.

1. Portiekflats

De meeste woningen in Oud Mathenesse zijn portiekflats, gebouwd met een vierde verdieping. Deze woningen zijn ontworpen als functionele arbeiderswoningen, waarbij luxe geen centrale rol speelde. De huizen zijn vaak wit geschilderd of hebben pastelkleuren, met rode, blauwe of gele accenten.

De portiekflats zijn meestal gemaakt van baksteen of beton, afhankelijk van de bouwperiode. In de jaren 30 was baksteen nog veel gebruikelijker dan beton, maar in de jaren 40 werd beton steeds vaker ingezet.

2. Gebouwstructuur

De structuur van de portiekflats is meestal eenvoudig, met een vierkante of rechthoekige vorm. De woningen zijn meestal symmetrisch, met een trap op een zijkant of in het midden van de woning. De daken zijn plat of licht hellend, afhankelijk van de bouwperiode en de beschikbare materialen.

De daken zijn vaak bedekt met zink of asfalt, wat in de jaren 30 en 40 gebruikelijk was. In sommige gevallen zijn ook platenbedekkingen gebruikt, vooral bij nieuwbouwprojecten in de jaren 50.

3. Sanitaire voorzieningen

In de jaren 30 en 40 was het niet vanzelfsprekend dat woningen een douche of badkamer hadden. In veel woningen ontbrak een douche, en werd gebaad in een teiltje op het aanrecht. De sanitairvoorzieningen zijn meestal van eenvoudige materialen, zoals messing of glasvezel, en zijn niet ontworpen voor luxe.

Bij renovatieprojecten is het verstandig om rekening te houden met deze historische kenmerken. Het behouden van originele sanitair kan belangrijk zijn voor de historische waarde van de woning, maar vereist ook aandacht voor het behoud en de herstelling van deze voorzieningen.

Renovatieprojecten in Oud Mathenesse

Renovatieprojecten in Oud Mathenesse moeten rekening houden met de historische context en de bouwtechnieken van de jaren 30 en 40. Het behoud van de fundering en de structuur van de woning is cruciaal voor de stabiliteit en het behoud van de historische waarde.

1. Fundering en stabiliteit

Bij renovatieprojecten in Oud Mathenesse is het verstandig om eerst een grondonderzoek uit te voeren, om de toestand van de fundering en de grondstructuur te bepalen. In poldergebieden kan de grond zich nog steeds zetten, wat invloed heeft op de stabiliteit van de fundering en de bovenbouw.

Als de fundering in slechte staat is, kan er behoefte zijn aan funderingsversterking. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden door het plaatsen van funderingspalen, het versterken van de funderingsmuren of het aanbrengen van een nieuwe funderingsconstructie. Het is belangrijk om hierbij te rekening houden met de historische waarde van de woning en te kiezen voor methoden die compatibel zijn met de oorspronkelijke bouwtechnieken.

2. Sanitaire renovatie

Sanitaire renovatieprojecten in Oud Mathenesse moeten rekening houden met de historische context van de woningen. Het behoud van originele sanitair is vaak belangrijk voor de historische waarde van de woning. Echter, deze voorzieningen zijn vaak niet meer geschikt voor huidige normen en eisen, wat leidt tot de vraag of ze gerestaureerd of vervangen moeten worden.

Als de originele sanitair nog in goede staat is, is het verstandig om deze te restaureren in plaats van te vervangen. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden door het reinigen, slijpen en herbehandelen van het oppervlak. Als de originele sanitair niet meer bruikbaar is, is het verstandig om een historisch passende vervanging te kiezen, die qua materiaal en vorm vergelijkbaar is met de originele voorzieningen.

3. Energielabel en energiebesparing

Een belangrijke trend in renovatieprojecten is de verbetering van het energielabel. In Oud Mathenesse zijn de woningen vaak niet ontworpen voor huidige energienormen, wat betekent dat er aandacht moet zijn voor isolatie, verwarming en ventilatie.

Bij energiebesparing in Oud Mathenesse is het verstandig om rekening te houden met de historische waarde van de woning. Het behoud van originele bouwelementen, zoals daken, ramen en muren, is belangrijk voor de historische waarde. Echter, dit betekent ook dat er beperkingen zijn in de keuze van isolatiematerialen en constructies.

Een verstandige aanpak is het gebruik van moderne isolatiematerialen die compatibel zijn met de originele bouwtechnieken. Bijvoorbeeld, het gebruik van zachte isolatiematerialen in de muren of het aanbrengen van een isolatieslaap op het dakoppervlak. Het is ook verstandig om aandacht te besteden aan de ventilatie van de woning, om vochtproblemen te voorkomen.

4. Aanpassing aan huidige normen

Renovatieprojecten in Oud Mathenesse moeten rekening houden met huidige bouwnormen en eisen. Dit betreft zowel de structuur van de woning als de voorzieningen, zoals elektriciteit, water en afvoer.

In de jaren 30 en 40 waren de elektriciteitsinstallaties vaak eenvoudig en niet ontworpen voor huidige eisen. Bij renovatieprojecten is het verstandig om de elektriciteitsinstallatie te vervangen of aan te passen aan huidige normen. Dit betreft zowel de kabels als de installatie van stopcontacten, zekeringen en schakelaars.

Het water- en afvoersysteem moet ook aangepast worden aan huidige normen. In sommige gevallen is het nodig om het systeem volledig te vervangen, bijvoorbeeld bij verouderde leidingen of defecten in het afvoersysteem.

Toekomstvisie en gemeenschapsgerichtheid

Oud Mathenesse is een wijk met een rijke geschiedenis en een sterke gemeenschap. De woningnood is opnieuw aan de orde, net zoals in de jaren 50. De vraag naar grotere huizen, de toename van eenpersoonshuishoudens en de groeiende bevolking zetten de woningmarkt onder druk. Daarnaast zijn er sociale uitdagingen, zoals armoede en onveiligheid, die aandacht vereisen.

Toch zijn er ook lichtpunten. De gemeente Rotterdam werkt samen met bewoners om de wijk te verbeteren. De rijke geschiedenis en de karakteristieke huizen bieden potentie voor toekomstige ontwikkelingen. De vraag blijft hoe de gemeenschap versterkt kan worden en hoe een nieuwe generatie trots gemaakt kan worden op deze historische wijk.

Stichtingen zoals Gilde Rotterdam spelen een belangrijke rol in het delen van kennis en ervaring met bewoners en bezoekers. Deze organisaties organiseren stadswandelingen en andere activiteiten die het bewustzijn voor de geschiedenis van de wijk versterken.

Conclusie

Oud Mathenesse is een wijk met een rijke bouwgeschiedenis en een unieke funderingssituatie. De woningen zijn voornamelijk portiekflats, gebouwd in de jaren 30 en 40, met funderingsmuren of funderingspalen. De historische context en bouwtechnieken spelen een centrale rol bij renovatieprojecten en nieuwbouw. Het behoud van de fundering en de structuur van de woning is cruciaal voor de stabiliteit en het behoud van de historische waarde.

Bij renovatieprojecten in Oud Mathenesse is het verstandig om rekening te houden met de historische context en de bouwtechnieken van de jaren 30 en 40. Het behoud van originele bouwelementen is belangrijk voor de historische waarde van de woning. Echter, dit betekent ook dat er beperkingen zijn in de keuze van materialen en constructies. Een verstandige aanpak is het gebruik van moderne materialen en technieken die compatibel zijn met de originele bouwtechnieken.

Oud Mathenesse is een wijk met een sterke gemeenschap en een rijke geschiedenis. Het is een wijk waar verleden en toekomst samenkomen. Het behoud en verbetering van deze wijk is niet alleen belangrijk voor de bewoners, maar ook voor de historische en culturele waarde van Rotterdam.