Funderingen en plattegrond van Slot Schagen: archeologisch onderzoek en herbouw

Published by Redactie on juli 23, 2025 | Category fundering

Het Schager Slot in Schagen is niet alleen een historisch belangrijk kasteel, maar ook een complexe bouwkundige en archeologische entiteit. De funderingen van het slot en de plattegrond van de structuur vormen samen een essentieel onderdeel van het begrip van het kasteel en zijn historie. Door middel van archeologisch onderzoek en herbouwactiviteiten zijn belangrijke inzichten verkregen die ons helpen te begrijpen hoe het slot eruit zag in vroegere eeuwen en hoe de huidige realisatie erop is gebaseerd.

Deze artikel biedt een gedetailleerde analyse van de funderingen en de plattegrond van het Schager Slot. Het bevat informatie over de historische ontwikkeling van het kasteel, archeologische vondsten, de structuur van het slot, en hoe deze gegevens zijn gebruikt bij de herbouw in de 21ste eeuw.

Inleiding: Historisch en archeologisch belang van het Schager Slot

Het Schager Slot is een historische dwangburcht die zich in het centrum van Schagen bevindt. Het kasteel werd voor het eerst genoemd in de 14e eeuw en werd in 1440 door Willem de Bastaard van Holland omgebouwd tot een echt kasteel. Gedurende de 17e en 18e eeuw raakte het slot in verval, tot het in 2002 volledig herbouwd werd. Deze herbouw was het resultaat van intensieve archeologische onderzoeken en historische analyses, die het huidige ontwerp sterk beïnvloed hebben.

De funderingen van het slot en het grondplan zijn essentieel voor het begrijpen van de functie, de verdediging en het gebruik van het kasteel in het verleden. Deze elementen zijn ook van groot belang voor de huidige realisatie, omdat ze het historisch karakter van het kasteel behouden.

1. Historische ontwikkeling en structuur van het Schager Slot

1.1 Oorsprong en middeleeuwse structuur

Het Schager Slot ontstond in de 14e eeuw als een groot woonhuis voor de heer van Schagen. In 1440 werd het kasteel herbouwd tot een echte dwangburcht, met verdedigingsconstructies zoals brede grachten en een poorttoren. Het slot was omringd door een gracht die als verdedigingslinie fungeerde. Het grondplan bestond uit een binnenplein, geflankeerd door woongedeelten en robuuste hoektorens. Deze hoektorens waren uitgerust met weergangen en kantelen en vormden een essentieel onderdeel van de verdediging.

Het kasteel was toegankelijk via een poort met ophaalbrug, en aan weerszijden van de poorttoren stonden twee ronde hoektorens. Deze torens zijn de enige overblijfselen van het oorspronkelijke kasteel die nog steeds op hun oorspronkelijke locatie staan. Ze zijn in 1931 gerestaureerd en in de 21e eeuw volledig herbouwd.

1.2 17e-eeuwse veranderingen

In de 17e eeuw raakte het kasteel in verval. In 1675 werd de heerlijkheid Schagen openbaar geveild, en de nieuwe eigenaar liet het kasteel verder in verval raken. Het echtpaar d’Oultremont, dat in België woonde, gebruikte het slot nooit als residentie. In 1799 werden acht portretschilderijen vanuit het kasteel naar België gebracht. Deze schilderijen zijn belangrijke bronnen voor het begrijpen van de interieurs en de bewoners van het kasteel.

2. Archeologische vondsten en funderingen

2.1 Archeologisch onderzoek in 2018

In december 2018 voerde Archeologie West-Friesland een opgraving uit op de voorburcht van het 15de-eeuwse Schager Slot. Deze opgraving vond plaats voorafgaand aan de nieuwbouw van Hotel Marktstad, in de historische kern van Schagen. Tijdens het onderzoek werden verschillende historische structuren ontdekt, waaronder:

De resten van een 15de– of 16de-eeuwse stal
Een 17de-eeuwse koetshuis
Een deel van het grachtensysteem

De voorburcht fungeerde als extra verdediging van het slot en was omringd door brede grachten. Het kasteel kon alleen worden binnengekomen via een poort met ophaalbrug.

De oudste bekende afbeelding van het Schager Slot dateert uit 1547. Deze afbeelding toont de ligging van de Grote Kerk, de Gedempte Gracht en de Loet. De orientatie is zuidwaarts, wat belangrijk is voor het begrijpen van de structuur en het grondplan van het slot.

2.2 Vondsten tijdens de herbouw in 2001-2002

In 2001 begon de herbouw van het kasteel. Tijdens de voorbereidingen werden archeologische opgravingen uitgevoerd door de Archeologisch Diensten Centrum (ADC). Aan de hand van deze opgravingen werden verschillende belangrijke vondsten gedaan:

Talloze scherven van gebruiksvoorwerpen en serviesgoed uit de 17e eeuw
Het ontdekken dat de slotgracht zich tot twee meter onder de huidige Torenstraat uitstrekte
Sporen van riet en beschoeiing
Funderingen van de brugpijlers van de kolossale boogbrug
Een oude kademuur
Een keldertje onder de oostelijke hoektoren

Deze vondsten gaven belangrijke inzichten in de functie en structuur van het slot. De funderingen van de brugpijlers werden gebruikt bij de constructie van de nieuwe brug over de slotgracht in 2002. Deze brug is op de oorspronkelijke funderingen gebouwd, wat een historische continuïteit biedt.

3. Funderingen en constructie van het herbouwde kasteel

3.1 Gebruik van historische funderingen

Bij de herbouw in 2002 zijn de funderingen van het oude kasteel zo veel mogelijk gebruikt. Dit gold met name voor de brugpijlers van de boogbrug en de resten van de gracht. De brug over de slotgracht is op de oorspronkelijke funderingen gebouwd, wat een historisch verband legt tussen het oude en nieuwe kasteel. De funderingen van de hoektorens zijn behouden gebleven en zijn in de 21e eeuw gerestaureerd.

De herbouw was in september 2002 een feit. Het kasteel werd officieel geopend op 5 september 2002 door de Commissaris van de Koningin van Noord-Holland, mr. H.C.J.L. Borghouts. De nieuwe realisatie van het kasteel bevat 15 hotelkamers, een VVV-kantoor en een Ridderzaal die gebruikt kan worden voor diverse gelegenheden zoals huwelijksvoltrekkingen, presentaties en muziekuitvoeringen.

4. Grondplan en structuur van het kasteel

4.1 Historisch grondplan

Het historische grondplan van het Schager Slot bestond uit een binnenplein, geflankeerd door woongedeelten en robuuste hoektorens. De torens waren voorzien van weergangen en kantelen en vormden een essentieel onderdeel van de verdediging. Aan weerszijden van de poorttoren stonden de ronde hoektorens, die de enige overblijfselen zijn van het oorspronkelijke kasteel.

Het grondplan is te zien op een plattegrond uit 1632 van Marcus Zuerius Boxhorn. Deze plattegrond is bewaard in het Regionaal Archief en geeft een duidelijke voorstelling van de ligging van het slot en de omliggende gebouwen. De orientatie is zuidwaarts, en op de afbeelding is het huidige gebied van de Gedempte Gracht en de Loet te zien.

4.2 Huidige structuur

Het herbouwde kasteel heeft een modern ontwerp, maar is gebaseerd op historische inzichten. Het kasteel bevat publiekstoegankelijke ruimtes, een VVV-kantoor en 15 hotelkamers. De Ridderzaal is een belangrijk functioneel element en biedt gelegenheid voor diverse evenementen.

De structuur van het herbouwde kasteel is zorgvuldig ontworpen om het historische karakter van het oude slot te behouden. De ronde hoektorens zijn gerestaureerd en voorzien van spitsen met leien gedekt. De brug over de slotgracht is gebouwd op de oorspronkelijke funderingen, wat een historisch verband legt tussen het oude en nieuwe kasteel.

5. Kritiek en bezwaren tijdens de herbouw

De herbouw van het Schager Slot was niet zonder kritiek. Veel oudere inwoners van Schagen hadden bezwaren. Het voornaamste punt van kritiek was dat het voorgestelde bouwplan geen recht deed aan de historie van het kasteel. Veel mensen wensten dat het kasteel in oorspronkelijke glorie zou worden herbouwd.

Toch is de herbouw gerealiseerd in september 2002. De archeologische vondsten uit de opgravingen zijn een essentieel onderdeel van het huidige kasteel. De funderingen van de brugpijlers, de gracht, en de resten van de woongedeelten zijn allemaal meegenomen in het ontwerp van het nieuwe kasteel.

6. Verder gebruik van het kasteel

6.1 Publiekstoegankelijke functies

Het herbouwde kasteel is nu een centraal punt in het dorp. Het bevat 15 hotelkamers, een VVV-kantoor en een Ridderzaal die gebruikt kan worden voor diverse gelegenheden. De Ridderzaal is een functionele ruimte die geopend is voor huwelijksvoltrekkingen, presentaties, exposities en muziekuitvoeringen.

6.2 Touristische en historische waarde

Het kasteel is een belangrijk attractiepunt voor toeristen en historisch bewustzijns. Het is een unieke combinatie van historische overblijfselen en moderne infrastructuur. De funderingen van het oude kasteel zijn behouden gebleven en geïntegreerd in het huidige ontwerp. De ronde hoektorens zijn een belangrijk herkenbare element van het kasteel en zijn nu voorzien van spitsen en leien.

Conclusie

Het Schager Slot is een historisch en bouwkundig belangrijk kasteel dat in 2002 volledig is herbouwd. De funderingen van het oude kasteel zijn behouden gebleven en zijn gebruikt bij de constructie van het nieuwe kasteel. De archeologische vondsten uit de opgravingen in 2018 en 2001-2002 hebben een essentieel onderdeel gevormd van het ontwerp van het huidige kasteel.

De structuur van het kasteel is gebaseerd op het historische grondplan van de 14e tot 17e eeuw. De ronde hoektorens zijn de enige overblijfselen van het oorspronkelijke kasteel en zijn nu gerestaureerd. De brug over de slotgracht is gebouwd op de oorspronkelijke funderingen, wat een historische continuïteit biedt.

Het herbouwde kasteel bevat nu 15 hotelkamers, een VVV-kantoor en een Ridderzaal die gebruikt kan worden voor diverse gelegenheden. Het kasteel is een centraal punt in het dorp en een belangrijk attractiepunt voor toeristen en historisch bewustzijns. Het is een unieke combinatie van historische overblijfselen en moderne infrastructuur.