Fundering van oude woonboerderijen in Westland uit de jaren 1920: Uitdagingen en oplossingen

Published by Redactie on juli 23, 2025 | Category fundering

Inleiding

Woonboerderijen uit de jaren 1920 in Westland vormen een bijzonder deel van de regionale erfgoedcultuur. Deze gebouwen zijn vaak monumentaal, authentiek en geschiedenisbeladen, maar tegelijkertijd is hun constructie niet afgestemd op huidige eisen qua isolatie, wooncomfort en duurzaamheid. Een typische uitdaging bij renovaties van deze boerderijen is het probleem van de fundering. Veel van deze panden zijn niet gefundeerd of bestaan slechts uit een plavuizen vloer op de begane grond, zonder kelder of zware fundamenten. Dit leidt vaak tot vochtproblemen, verzakkingen en structurele problemen. Binnen deze context zijn er meerdere oplossingsstrategieën mogelijk, afhankelijk van de staat van het pand, de toegankelijkheid van het terrein en de wensen van de eigenaar. De bronnen tonen aan dat renovaties van oudere woonboerderijen vaak ingewikkelde constructieve kwesties bevatten, zoals het aanbrengen van een nieuwe fundering zonder schade aan de historische gevels of de bestaande constructie te veroorzaken. Dit artikel bespreekt de technische aspecten van funderingen in woonboerderijen uit de jaren 1920 in Westland, de voorkomende problemen, mogelijke oplossingen en een overzicht van praktijkvoorbeelden uit de regio. Het doel is om een helder overzicht te geven van de uitdagingen en technieken die bij renovaties van deze oude panden centraal staan.

Historische context en constructieve kenmerken van woonboerderijen in Westland uit de jaren 1920

1. Bouwperiode en typologie

Woonboerderijen uit de jaren 1920 in Westland behoren meestal tot het type langgevelboerderij, een typische vorm van landbouwconstructie in de regio. Deze gebouwen zijn vaak ontworpen als multifunctionele ruimtes, waarin wonen, werken (zoals stal, schuur) en opslag gecombineerd zijn. De constructie is meestal eenvoudig, met houten spanten, gevels van halfsteen en plavuizen vloeren. Funderingen zijn vaak niet diep of bestaan slechts uit een oppervlakkige plavuis, wat vooral in de vochtige polderomgeving van Westland problemen kan opleveren.

2. Geografische en hydrologische context

Westland ligt in een poldergebied, waarin het grondwaterpeil hoog is. Hierdoor zijn funderingsproblemen in oude boerderijen vaak aanwezig, zoals verzakkingen, vochtproblemen in muren en ondergrondse vochtintrusie. In het geval van een boerderij in Poeldijk, aan de Wateringseweg 22, is bijvoorbeeld sprake van een spouw tussen een oude halfsteens muur en een later aangebrachte binnenmuur van cellenbetonblokken. Deze spouw is vol met modderachtige veengrond en water, wat duidt op een tekortkoming in de fundering en een hoge vochtbelasting.

3. Historische bewoning en gebruik

Oude boerderijen in Westland zijn vaak generaties lang in gebruik geweest. Zo is boerderij Cruijsbrouck, een rijksmonument, sedert het begin van de negentiende eeuw in bezit van de familie Vijverberg. Deze boerderij was jarenlang een tuinderij en later een woonboerderij. Tegenwoordig wordt het geheel gedeeld gebruikt door meerdere partijen, waaronder bedrijven en huurders. De geschiedenis van langdurige bewoning en gebruik heeft invloed gehad op de staat van de fundering, aangezien herhaalde aanpassingen en verbouwingen vaak leiden tot verslechterde funderingsconstructies.

Problemen met funderingen in oude woonboerderijen uit de jaren 1920

1. Funderingsgebrek of ontbrekend

Een typisch kenmerk van boerderijen uit de jaren 1920 is het ontbreken van een vaste fundering of de aanwezigheid van slechts een oppervlakkige plavuis. In Westland is dit vaak het geval, gezien het laaggelegen karakter van het gebied en de constructiepraktijk van destijds. Een voorbeeld is een boerderij die in de jaren 70 een binnenmuur van cellenbetonblokken kreeg geplaatst vanwege verzakkingen. Deze maatregel resulteerde in een spouw vol water, wat duidt op een funderingsprobleem dat niet is opgelost.

2. Vochtproblemen

Vocht is een veelvoorkomend probleem in boerderijen zonder vaste fundering. Het hoge grondwaterpeil in Westland maakt het lastig om een droog en comfortabel wooneindresultaat te bereiken. In het voorbeeld van de woonboerderij uit de jaren 200, die niet gefundeerd is, ontstaan er vochtige plekken, loslatende plinten en verrotte houten kozijnen. Ook komen er zomers wormen omhoog bij kieren in de vloeren, wat wijst op vochtige omstandigheden onder de vloeren.

3. Verzakkingen en stabiliteitsproblemen

Verzakkingen zijn een directe gevolg van ontbrekende of slecht uitgevoerde funderingen. In Westland zijn verzakkingen vaak te herkennen aan kieren in de gevels, scheuren in de vloeren en moeilijkheden bij de aanleg van rioleringen. Een woonboerderij in de jaren 200 is hier een goed voorbeeld van, waarbij verzakkingen leidden tot het plaatsen van een nieuwe binnenmuur. Deze maatregel had echter niet de gewenste stabilisatie tot gevolg, aangezien de vochtige omstandigheden in de spouw het probleem verder verergden.

4. Structuurproblemen bij verbouwingen

Bij verbouwingen van oude boerderijen is het vaak nodig om nieuwe funderingen aan te brengen om de constructie te stabiliseren. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een boerderij in Someren, waarbij het pand uit de jaren 20 van de vorige eeuw niet voldoet aan de huidige constructieve eisen. De gevels vertonen scheuren, de isolatie is ontoereikend, en de fundering is slecht. In dit geval is er gekozen voor een "doos-in-doos"-constructie, waarbij de nieuwe fundering een inpandige plaatfundering is.

Oplossingsstrategieën voor funderingsproblemen in oude woonboerderijen

1. Aanleg van een inpandige plaatfundering

Een veelgebruikte oplossing bij funderingsproblemen in oude boerderijen is het aanleggen van een inpandige plaatfundering. Dit betekent dat een nieuwe, horizontale fundering wordt aangebracht binnen het huidige pand, zonder dat het historische gevelwerk of de gevelconstructie wordt aangetast. Deze methode is bijvoorbeeld toegepast bij de renovatie van een langgevelboerderij in Someren. Hierbij is rekening gehouden met de bestaande installaties, zoals de warmtepomp, en is er gekozen voor een constructie die de spantconstructie in tact laat. Deze methode is geschikt voor boerderijen met beperkte wendbaarheid en beperkte toegang.

2. Opbouwen van een nieuwe fundering rondom het pand

Wanneer de oude fundering volledig ontoereikend is, kan er ook gekozen worden voor het aanbrengen van een nieuwe fundering rondom het pand. Dit betekent dat de gevels worden afgezet en een nieuwe fundering wordt aangebracht. Deze methode is meestal kostbaar en tijdrovend, maar kan noodzakelijk zijn in extreem zware gevallen. Het is echter belangrijk om rekening te houden met de monumentale waarde van het pand en eventuele beperkingen in de toegang tot het terrein.

3. Voegtoepassing en injectie

In gevallen waarin de fundering niet volledig aanwezig is, maar wel gedeeltelijk stabil is, kan voegtoepassing of injectie worden overwogen. Deze technieken worden vaak gebruikt om vochtproblemen of kleine verzakkingen te verhelpen. In de jaren 70 is bij een boerderij in Westland bijvoorbeeld al een injectie uitgevoerd, maar dit leverde geen duurzame oplossing op, gezien het hoge grondwaterpeil en de vochtige omstandigheden.

4. Verhoging van het bouwhoogte

Een andere oplossing is het verhogen van het bouwhoogte, zodat de vloer boven het grondwaterpeil komt. Deze methode is vooral toepasbaar wanneer het pand niet monumentaal is of wanneer er ruimte is om de vloer te verhogen zonder schade aan de gevelconstructie te veroorzaken. In Westland is deze methode minder vaak toegepast vanwege de historische en monumentale waarde van veel boerderijen.

5. Integratie van duurzame funderingstechnieken

In recente renovaties is er een groeiende aandacht voor duurzame funderingstechnieken. Deze omvatten bijvoorbeeld het gebruik van zware betonplaten met isolatie, de aanleg van draineerkanalen rond het pand en het gebruik van vochtbestendige materialen. Deze technieken zijn vooral geschikt voor boerderijen waarbij de fundering volledig vervangen of versterkt moet worden.

Praktijkvoorbeelden en case studies

1. Boerderij Arckelsteijn – Poeldijk

De boerderij Arckelsteijn is een rijksmonument dat eind van de vorige eeuw door een grondige restauratie van de sloop is gered. Tijdens archeologische waarnemingen werd ontdekt dat er een Romeinse cultuur-laag achter het woonhuis lag. De fundering van deze boerderij was slecht en leidde tot vochtproblemen. De restauratie omvatte ook maatregelen ter verbetering van de fundering, hoewel details hierover in de bronnen niet verder uitgewerkt zijn. Na een brand in 2000, veroorzaakt door een blikseminslag, werd de boerderij herbouwd en is sindsdien in gebruik bij de eigenaren Jan en Jeannet.

2. Langgevelboerderij in Someren

Bij een langgevelboerderij in Someren is gekozen voor een "doos-in-doos"-constructie. Het pand, dat uit de jaren 20 van de vorige eeuw stamt, was ongeïsoleerd en had geen vaste fundering. De gevels vertoonden scheuren, en er was sprake van een gebrek aan constructieve stabiliteit. De opdrachtgever wilde de authentieke eigenschappen behouden, zoals de traditionele spanten, en heeft ervoor gekozen om de renovatie zelf te beheren. Tijdens de verbouwing is een nieuwe fundering aangebracht in de vorm van een inpandige plaatfundering. Dit is een voorbeeld van een technische oplossing die in overeenstemming staat met de monumentale waarde van het pand.

3. Woonboerderij in Westland – Zonder fundering

In een woonboerderij die al zeker 200 jaar oud is, is sprake van een halfsteens muur aan de buitenzijde en een binnenmuur van cellenbetonblokken, geplaatst in de jaren 70. Deze binnenmuur is verantwoordelijk voor het ontstaan van een spouw die vol zit met water en vocht. De fundering ontbreekt volledig, en de plavuizen vloer ligt op grondniveau. De vochtproblemen zijn duidelijk zichtbaar aan de binnenzijde van het huis, met loslatende plinten, vochtige muren en verrotte houten kozijnen. De vorige bewoners hebben al geprobeerd om de muren rondom te injecteren, maar dit heeft geen duurzame oplossing opgeleverd. Dit voorbeeld laat zien dat het aanbrengen van een nieuwe fundering of constructieve maatregelen vaak noodzakelijk is bij oude boerderijen in Westland.

4. Boerderij Cruijsbrouck – Naaldwijk

De boerderij Cruijsbrouck, ook een rijksmonument, is sedert de negentiende eeuw in bezit van de familie Vijverberg. Het pand heeft een rijke geschiedenis en is gebruikt als tuinderij en woonboerderij. Tegenwoordig wordt het gedeeld gebruikt door verschillende partijen. De fundering van deze boerderij is niet verder beschreven in de bronnen, maar gezien de ouderdom van het pand is het aannemelijk dat er sprake is van een funderingsprobleem. De geschiedenis van herhaalde bewoning en verbouwingen wijst op mogelijke structurale aanpassingen, die niet altijd optimaal zijn uitgevoerd.

Technische overwegingen bij funderingsrenovaties

1. Toegang tot het terrein

Een belangrijke overweging bij funderingsrenovaties is de toegankelijkheid van het terrein. In Westland zijn boerderijen vaak gelegen in bebouwde kom, waarbij toegang beperkt is of waarbij er rekening moet worden gehouden met omwonenden. In gevallen waarbij er sprake is van een inpandige plaatfundering, is de toegang beperkt tot het pand zelf, wat de logistiek van materialen en machines lastiger maakt.

2. Beperkingen door bestaande installaties

Bij oudere boerderijen is het vaak zo dat er installaties zijn die niet of moeilijk verlegd kunnen worden. Denk aan warmtepompen, rioleringen of elektriciteitskabels. Deze beperkingen moeten tijdens de funderingsrenovatie in overweging worden genomen, zodat schade aan de installaties wordt voorkomen.

3. Stabiliteit en duurzaamheid

Een funderingsrenovatie moet zowel stabiliteit als duurzaamheid in ogenschouw nemen. De fundering moet niet alleen de structuur van het pand ondersteunen, maar ook resistent zijn tegen vocht en aardbevingen. In Westland, waar het grondwaterpeil hoog is, is het belangrijk om een fundering aan te brengen die vochtbestendig is en de risico’s op verzakkingen en vochtproblemen minimaliseert.

4. Monumentschade en beperkingen

Bij monumentale boerderijen is het belangrijk om rekening te houden met de monumentale waarde van het pand. Een funderingsrenovatie mag niet leiden tot schade aan de gevelconstructie of de historische kenmerken van het pand. In veel gevallen wordt daarom gekozen voor een inpandige plaatfundering, die de buitengevel niet aantast.

Kostencalculatie en tijdsinvestering

1. Kostprijs van funderingsrenovaties

De kostprijs van een funderingsrenovatie varieert afhankelijk van de omvang van het project en de gekozen techniek. Een inpandige plaatfundering is meestal de kostenefficiëntste oplossing, gezien het feit dat het pand niet volledig leeg hoeft te worden gemaakt en dat er geen aanzet vanaf de buitenkant nodig is. Een volledige nieuwe fundering rondom het pand is meestal de duurste optie, aangezien hierbij gevels en muren moeten worden afgezet en er meer materialen en arbeid nodig zijn.

2. Tijdinvestering

Een funderingsrenovatie is een tijdrovend proces, vooral bij oude boerderijen. De tijd die nodig is, hangt af van de omvang van de verbouwing, de toegankelijkheid van het terrein en de complexiteit van de constructie. Een inpandige plaatfundering kan vaak in een paar weken worden uitgevoerd, terwijl een volledige fundering met gevelafzetten en constructieve aanpassingen maanden kan duren.

Conclusie

Funderingsproblemen in oude woonboerderijen uit de jaren 1920 in Westland zijn complex en vereisen zorgvuldige planning en uitvoering. Deze panden zijn vaak monumentaal en geschiedenisbeladen, wat betekent dat de renovatie niet alleen functioneel, maar ook esthetisch en historisch betrouwbaar moet zijn. De meest gebruikte oplossing is de aanleg van een inpandige plaatfundering, die de structuur van het pand stabiliseert zonder schade aan de gevelconstructie. Daarnaast zijn er andere technieken beschikbaar, zoals verhoging van de bouwhoogte of integratie van duurzame funderingstechnieken. Bij de uitvoering van een funderingsrenovatie is het belangrijk om rekening te houden met de toegankelijkheid van het terrein, bestaande installaties en de monumentale waarde van het pand. De kosten en tijdsinvesteringen variëren afhankelijk van de omvang van de verbouwing, maar het is duidelijk dat een funderingsrenovatie een essentiële stap is in het behoud en de toekomst van deze oude woonboerderijen in Westland.

Bronnen

woonboerderij