Funderingsschade en bodemdaling in het centrum van Gouda: een aanpak op maat

Inleiding

Het centrum van Gouda staat voor een complexe uitdaging op het gebied van funderingsschade en bodemdaling. Door de veenbodem en de historische bouwmethoden is het centrum van Gouda zeer gevoelig voor zakkingen. In het verleden zijn de waterpeilen meerdere malen aangepast, maar de afgelopen decennia wordt er vooral gelet op het voorkomen van droogstand voor houtenpaalfunderingen. Tegelijkertijd zakt het maaiveld op sommige plaatsen slechts enkele centimeters boven het grachtenpeil. Dit leidt tot overlast bij hevige regenbuien en maakt funderingsschade een urgente kwestie voor pandeigenaren.

Om deze uitdagingen te tackelen, is in de regio Gouda een breed opgezet samenwerkingsproject gestart. In dit artikel worden de oorzaken van funderingsschade, de huidige aanpak en mogelijke oplossingen besproken, met aandacht voor het centrum van Gouda en de bredere betekenis voor historische binnensteden in Nederland.

Oorzaken van funderingsschade in het centrum van Gouda

Het centrum van Gouda is historisch ontstaan op een veenbodem, wat maakt dat de bodem inherent kwetsbaar is. Tussen de 16e en 20e eeuw zijn de meeste woningen en gebouwen niet op palen, maar op staal of op huiden en zakken gefundeerd. Hierdoor meezakken ze met de bodem. In de loop der jaren zijn de waterpeilen meerdere keren verlaagd om wateroverlast te voorkomen. Tegenwoordig wordt echter gelet op het voorkomen van droogstand voor houtenpaalfunderingen. Het maaiveld ligt op sommige plaatsen slechts enkele centimeters boven het grachtenpeil, wat het risico op overlast verhoogt tijdens hevige regenbuien.

Deze combinatie van historische bouwmethoden, veenbodem en wisselend waterpeil heeft geleid tot een stijgende hoeveelheid funderingsschade. De schade kan zich uiten in scheuren in muren, deuren en ramen die niet meer goed sluiten, en in het geval van ernstige schade, instabiliteit van de gevel of de fundering zelf.

De huidige situatie in het centrum van Gouda

De bodemdaling in Gouda heeft gevolgen voor zowel de fysieke integriteit van de gebouwen als voor de leefbaarheid van de wijk. Inwoners rapporteren regelmatig over problemen met funderingsschade, en dit heeft leidinggegeven tot het starten van het Funderingsloket Groene Hart in januari 2022. Deze initiatieven zijn onderdeel van een bredere samenwerking tussen de gemeenten Alphen aan den Rijn, Woerden, Oudewater en Gouda, in samenwerking met het Kenniscentrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF).

Het Funderingsloket biedt inwoners een platform om meldingen te doen van funderingsschade en om hulp te krijgen bij het begrijpen van de oorzaken en de mogelijke maatregelen. Hierbij wordt gebruikgemaakt van FunderMaps, een tool die lokale data combineert met nationale kennis om gerichte informatie te geven aan pandeigenaren.

De coalitie Stevige Stad op Slappe Bodem

Om dit complexe probleem aan te pakken, is de coalitie Stevige Stad op Slappe Bodem opgericht. Deze coalitie bestaat uit Gouda, het KCAF, het Hoogheemraadschap van Rijnland, Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving, en de Technische Universiteit Delft. Het doel van de coalitie is om oplossingen te verkennen die niet alleen van toepassing zijn op Gouda, maar ook voor andere historische binnensteden in Nederland.

De coalitie heeft zich georiënteerd op het ontwikkelen van innovatieve en complexe projecten die kunnen bijdragen aan klimaatadaptatie. Het centraal staan van kennisdeling maakt het mogelijk dat andere steden kunnen profiteren van de ervaringen en oplossingen die in Gouda worden getest.

Doelstellingen van de coalitie

De doelstellingen van de coalitie zijn onder andere:

• Het ontwikkelen van een kennisloket voor pandeigenaren in de binnenstad, waarin vragen worden beantwoord over funderingsherstel, isolatie, riolering, en energietransitie.
• Het uitvoeren van onderzoek naar huidige en toekomstige hoogteverschillen, om te bepalen welke ontwikkelingen zich zullen voordoen en hoe daarmee om te gaan.
• Het verlagen van grond- en oppervlaktewaterpeilen in de lage delen van de binnenstad en het monitoren van de effecten daarvan.

De resultaten van deze initiatieven worden openbaar gemaakt en zo mogelijk real-time online beschikbaar gesteld. Dit zorgt voor transparantie en betrokkenheid van de inwoners bij de uitkomsten.

De aanpak in de praktijk: funderingsherstel en wijkontwikkeling

In de praktijk betekent het funderingsherstel vaak ingrijpende maatregelen voor pandeigenaren. In het verleden zijn er bijvoorbeeld woningen in Gouda al hersteld, maar ook nu blijft het een kostbare en complexe aangelegenheid. De ervaring van Jan Dogterom en Juul Böckling, die in 2015 een huis kochten in Gouda, geeft een beeld van de praktische uitdagingen.

Na de aankoop van hun woning in de wijk Bloemendaal volgde in 2016 een heraanleg van de straat, waaronder een nieuwe riolering en bestrating. Deze ingreep leidde echter tot een nieuwe funderingszakking, wat hen ertoe bracht om contact op te nemen met experts. Het was voor hen een schok, zowel qua kosten als inzicht.

Het proces van funderingsherstel is niet alleen technisch complex, maar ook psychologisch zwaar. Veel pandeigenaren voelen zich overweldigd door de mogelijke kosten en de onzekerheid omtrent de duurzaamheid van de maatregelen. Bovendien is het moeilijk om te begrijpen wat er precies onder het huis zit en welke maatregelen er nodig zijn.

Daarom is het kennisloket in het kader van het project Stevige Stad een belangrijke stap. Hier kunnen pandeigenaren gericht worden op deskundigen, en krijgen ze duidelijke informatie over de mogelijke stappen en de kosten die daarmee gepaard gaan.

Innovatieve oplossingen en klimaatadaptatie

De bodemdaling in Gouda is niet alleen een funderingsprobleem, maar ook een klimaatprobleem. Door de combinatie van bodemdaling en klimaatverandering – met meer regenbuien en een stijgende zeespiegel – neemt de druk op de infrastructuur toe. De gemeente Gouda werkt daarom ook aan innovatieve oplossingen die kunnen bijdragen aan klimaatadaptatie.

Een voorbeeld hiervan is het verlagen van het waterpeil in de lage delen van de binnenstad. Hierbij wordt gelet op de effecten voor de fundering van de gebouwen en het voorkomen van overlast. Het monitoren van deze maatregelen in real-time zorgt voor betrouwbare data die kunnen worden gebruikt om de aanpak verder te optimaliseren.

Daarnaast wordt er aandacht besteed aan het aanpassen van riolering en isolatie in de binnenstad. Deze maatregelen zijn niet alleen gericht op het voorkomen van funderingsproblematiek, maar ook op de energietransitie. Het verlagen van energieverbruik en het gebruik van duurzame materialen zijn belangrijke doelen in de aanpak van Gouda.

De rol van het kenniscentrum

Het Kenniscentrum Bodemdaling en Funderingen (KBF) in Gouda speelt een centrale rol in de kennisontwikkeling en de praktische uitvoering van maatregelen. Het KBF brengt kennis en inzichten bij elkaar, en fungeert als platform voor innovatie en samenwerking.

Een voorbeeld van het werk van het KBF is de documentaire Als je huis verzakt, waarin de ervaringen van pandeigenaren worden verteld. Deze documentaire is gemaakt in samenwerking met diverse partijen, waaronder de Rijksdienst van Ondernemend Nederland (RVO). Het doel van deze film is om bewustwording te creëren over de funderingsproblematiek en om oplossingen te tonen die in de praktijk zijn toegepast.

Het KBF is ook betrokken bij het Funderingsloket Groene Hart, dat sinds januari 2022 actief is. Hier kunnen inwoners van de vier gemeenten – Alphen aan den Rijn, Gouda, Woerden en Oudewater – meldingen maken en informatie opvragen via FunderMaps. Deze tool helpt bij het begrijpen van de funderingsproblematiek in de regio en stelt pandeigenaren in staat om gerichte actie te ondernemen.

De toekomst van funderingsaanpak in Gouda

De aanpak van funderingsproblemen in Gouda is een voorbeeld van hoe steden met historische binnensteden kunnen omgaan met bodemdaling. Door samenwerking, innovatie en kennisdeling is het mogelijk om oplossingen te vinden die niet alleen technisch haalbaar zijn, maar ook leefbaar en duurzaam.

De coalitie Stevige Stad op Slappe Bodem en het kenniscentrum in Gouda tonen aan dat er een bredere aanpak nodig is, die zich richt op zowel de fundering van gebouwen als de klimaatadaptatie van de stad als geheel. De ervaringen uit Gouda zijn relevant voor andere steden, zoals Alkmaar, Leiden en Utrecht, die ook met bodemdaling te maken hebben.

De toekomstige aanpak in Gouda houdt ook rekening met de vraag hoe pandeigenaren en inwoners beter ondersteund kunnen worden. Dit betreft niet alleen financiële aspecten, maar ook informatieve en psychologische ondersteuning. Door te investeren in kennis, samenwerking en innovatie wordt het mogelijk om funderingsproblemen op een duurzame en leefbare manier aan te pakken.

Conclusie

De funderingsproblematiek in het centrum van Gouda is complex en vereist een breed opgezette aanpak. Door historische bouwmethoden, veenbodem en wisselende waterpeilen zijn de gebouwen in de binnenstad kwetsbaar voor bodemdaling. De gevolgen zijn zichtbaar in de vorm van funderingsschade, die zowel voor pandeigenaren als voor de gemeente een uitdaging vormt.

De initiatieven in Gouda – zoals het Funderingsloket Groene Hart, de coalitie Stevige Stad en het Kenniscentrum Bodemdaling – tonen aan dat er een bredere aanpak mogelijk is. Deze aanpak richt zich niet alleen op funderingsherstel, maar ook op klimaatadaptatie, energietransitie en wijkontwikkeling. De ervaringen uit Gouda zijn relevant voor andere steden met historische binnensteden.

De toekomstige uitdaging blijft om oplossingen te vinden die zowel technisch haalbaar zijn, als leefbaar en duurzaam. Door kennisdeling, innovatie en samenwerking kan Gouda een voorbeeld worden voor andere steden in Nederland.

Bronnen

1. Start Funderingsloket Groene Hart
2. Waar ik woon zakt het!
3. Omschrijving funderingsproblematiek in Gouda
4. Funderingsschade als groeiend probleem
5. Gouda Stevige Stad