Funderingsvoorbeelden en -soorten in de bouw: Uitleg en keuzegevallen

De fundering van een gebouw vormt de basis van zijn stabiliteit en duurzaamheid. Het is een kritische ondergrondse constructie die moet voldoen aan diverse eisen: sterkte, stabiliteit, duurzaamheid en weerstand tegen omgevingsinvloeden. Het kiezen van de juiste fundering is daarom een essentiële beslissing in elk bouwproject. In dit artikel geven we een overzicht van de verschillende soorten funderingen, hun toepassingsgebieden, voordelen en nadelen. Daarnaast bespreken we de risico’s en maatregelen voor funderingsbeheer, met aandacht voor huidige trends zoals klimaatverandering en bodemdaling. Alles is gebaseerd op gegevens uit betrouwbare bronnen.

Wat is een fundering?

Een fundering is de draagconstructie van een gebouw, vaak gelegen onder het maaiveld. Het moet het gewicht van het gebouw opnemen en dit gelijkmatig verdelen over de ondergrond. Een goede fundering voldoet aan de volgende criteria:

• Sterk en stabiel: het moet het gebouw kunnen dragen zonder te zakken of te vervormen.
• Duurzaam: het moet bestand zijn tegen invloeden van de ondergrond, zoals grondwater, vorst, droogte en eventueel chemicaliën.
• Vermogen tot weerstand tegen omgevingsfactoren: bijvoorbeeld schimmelvorming, insecten en aantasting door vocht.

Gewapend beton voldoet in de meeste gevallen aan al deze eisen. De keuze van het juiste funderingstype hangt af van de bodemgesteldheid, de belasting van het bouwwerk en de praktische omstandigheden op het bouwterrein.

Soorten funderingen en hun toepassing

1. Fundering op staal

Een fundering op staal is een ondiep aangelegde fundering, die vaak wordt gebruikt als de draagkrachtige grondlaag zich vlak onder het maaiveld bevindt. Deze methode wordt direct op de draagkrachtige grond aangebracht, meestal met een verbrede voet, zonder gebruik van palen of andere diepe funderingstechnieken.

Toepassing

Funderingen op staal worden vooral in het oostelijke deel van Nederland gebruikt, waar de grond vaak bestaat uit zandlagen. De term “op staal” verwijst niet naar het gebruik van het metaal staal, maar is een verbastering van “op sthal”, wat in het oude Germaans betekent: “rusten op” of “stand”.

Voordelen

• Goedkoper en eenvoudiger uit te voeren dan diepe funderingen.
• Snelle uitvoering.
• Geen palen nodig.

Nadelen

• Risico op ongelijke compressie van de ondergrond.
• Gevoelig voor extreme klimatologische omstandigheden.
• Minder geschikt voor zachte of onstabiele grondlagen.

2. Funderingen op palen

Funderingen op palen worden gebruikt wanneer de draagkrachtige laag ver onder het maaiveld ligt. Hierbij worden palen in de ondergrond geplant om het gewicht van het gebouw op een diepere, stabiele laag te laten rusten. De palen kunnen van beton of hout zijn.

Toepassing

Funderingen op palen zijn vooral in het westen van Nederland nodig vanwege de zachte grondlagen zoals klei, veen of aangevulde grond.

Voordelen

• Goed geschikt voor zachte grond.
• Stabiele ondersteuning die minder gevoelig is voor bodemdaling.

Nadelen

• Hoogere kosten en complexere uitvoering.
• Risico op aantasting van houten palen, vooral bij lage grondwaterstanden.
• Moeilijker te herstellen bij schade.

Voorbeeld: Houten paalfundering

Houten paalfunderingen waren in de 19e en vroege 20e eeuw vaak gebruikt in veengebieden. Onder normale omstandigheden zijn houten palen onder water bestand tegen rotting. Echter, als het grondwaterpeil daalt en palen boven water komen te staan, beginnen ze te rotten. Dit leidt tot verzakking en funderingsproblemen.

Voorbeeld: Betonnen paalfundering

Betonnen paalfunderingen zijn aanzienlijk duurbaarder en bestand tegen rotting. Ze zijn vaak gebruikt in nieuwbouwprojecten en vooral sinds de jaren 1980. Huizen die op betonpalen zijn gebouwd, lopen volgens experts een veel lager risico op funderingsproblemen.

3. Tussenvormen

Daarnaast zijn er ook tussenvormen, zoals:

• Grondverbetering: het versterken van de ondergrond door verdichten, injectie of toevoeging van bindmiddelen.
• Puntfunderingen: funderingen die alleen op specifieke, sterke punten rusten, meestal voor lichte bouwwerken.

Voorbeeld: Grondverbetering

Bij grondverbetering wordt de bovengrond verbeterd, bijvoorbeeld door verdichten of injectie. Deze methode wordt vaak toegepast in gebieden met slechte drukvastheid van de bovenste grondlagen.

Voordelen

• Minder invasief dan palen.
• Goedkoper dan volledige paalfunderingen.

Nadelen

• Minder geschikt voor zeer zachte of instabiele grondlagen.
• Minder duurzaam dan betonpaalfunderingen.

Risico’s en maatregelen rond funderingsproblematiek

1. Risicogebieden en funderingsviewer

Er zijn speciale kaarten zoals de indicatieve funderingsviewer, die aangeven waar in Nederland funderingsproblematiek kan optreden. Deze kaarten zijn echter indicatief en geven geen exacte risico’s per huis. Daarom is het belangrijk om ook rekening te houden met factoren zoals het type fundering, de bouwjaar en de ondergrond.

Voorbeelden van risicogebieden zijn: - Veengebieden. - Aangevulde grond. - Kleiverzadigde grond. - Gebieden met bodemdaling.

2. Aantasting van houten funderingen

Een belangrijk risico bij houten paalfunderingen is rotting. Dit treedt op als de palen boven het grondwaterpeil komen te staan. Experts zoals Don Zandbergen en Maarten Kuiper van Deltares wijzen erop dat huizen op houten palen kwetsbaar zijn als het grondwaterpeil daalt. Dit is een groeiend probleem in het westen van Nederland.

Voorbeeld: Verzakking in Rotterdam

In steden als Rotterdam, waar veel oudere huizen op houten palen staan, is het aantal huizen met funderingsproblematiek sterk toegenomen. Daarom wordt er gewerkt aan preventieve maatregelen zoals het actief beheren van het grondwaterpeil en het aanleggen van infiltratieleidingen.

3. Kwetsbaarheid van ondiepe funderingen

Ondiepe funderingen zijn goedkoper en eenvoudiger, maar kwetsbaarder bij klimaatverandering. Ze zijn bijvoorbeeld gevoeliger voor droogte, vorst en bodemdaling. Bij krimp of zwel van de ondergrond kunnen ongelijke verplaatsingen optreden, wat leidt tot scheuren in muren of scheefstand.

4. Klimaatverandering en funderingskeuze

Tegen de achtergrond van klimaatverandering is het belangrijk om voorzichtiger te kiezen voor het funderingstype. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van vorstranden of grondverbetering om funderingen extra te versterken. Ook is het noodzakelijk om in de toekomst meer rekening te houden met extreem weer en veranderende grondwaterstanden.

Beoordeling van de staat van de fundering

Om funderingsproblematiek vroegtijdig te detecteren, worden verschillende stappen ondernomen:

1. Brononderzoek: het analyseren van bouwtekeningen, archiefstukken en andere documenten om een eerste indruk te krijgen van het funderingstype.
2. Schouw van het gebouw: het beoordelen van de staat van het gebouw boven de grond, zoals scheuren, scheefstand of vochtproblemen.
3. Volwaardig funderingsonderzoek: een grondige inspectie onder de grond, bijvoorbeeld met sonderingen of boringen.

Indien de fundering niet voldoet, zijn technische maatregelen nodig. Deze kunnen variëren van herstel van schade tot het aanbrengen van een nieuwe paalfundering.

Juridische en financiële aspecten

Bij funderingsproblematiek spelen ook juridische en financiële factoren een rol. De rechten en plichten van de gemeente en woningeigenaar zijn verschillend. Voor gemeenten is het Fonds Duurzaam Funderingsherstel van belang, omdat financiële stagnatie kan ontstaan als één van de eigenaren de financiering niet rond krijgt. Gemeenten kunnen deze stagnatie opheffen.

Daarnaast is actief grondwaterpeilbeheer belangrijk. Het aanleggen van infiltratieleidingen tijdens rioolwerkzaamheden kan houten paalfunderingen redden. Experts zoals Mandy Korff van Deltares benadrukken dat een nationale aanpak en betere data over funderingstypen essentieel zijn voor een duurzame oplossing.

Conclusie

Funderingen vormen de basis van elk bouwwerk en bepalen de stabiliteit en duurzaamheid van een gebouw. De keuze van het juiste funderingstype hangt af van de bodemgesteldheid, de belasting van het bouwwerk en de praktische omstandigheden op het bouwterrein. In het oostelijke deel van Nederland zijn funderingen op staal het meest gebruikt, terwijl funderingen op palen vooral in het westen van het land nodig zijn vanwege de zachte grondlagen.

Ondiepe funderingen zijn goedkoper en eenvoudiger, maar kunnen problemen geven bij ongelijke grondcompressie of extreme klimatologische omstandigheden. Daarom is een goed uitgevoerd grondonderzoek altijd essentieel. Voor huizen met houten paalfunderingen is het belangrijk om rekening te houden met het grondwaterpeil en de risico’s van rotte houten palen. Klimaatverandering maakt funderingskeuzes complexer, en het is daarom noodzakelijk om voorzichtiger te kiezen voor het type fundering en eventueel extra maatregelen te nemen.

Funderingsproblematiek is een groeiend probleem in Nederland. Momenteel heeft ongeveer 425.000 gebouwen funderingsschade, en zonder preventieve maatregelen zal dit aantal fors toenemen in de komende 25 jaar. Het is daarom belangrijk dat zowel woningeigenaren als lokale overheden actief bezig zijn met funderingsbeheer en -herstel.

Bronnen

1. Funderingen op staal, strokenfundering, plaatfundering
2. Hoe zie ik of ik in een risicogebied woon?
3. Funderingsschade in Nederland: kaart en nationale aanpak
4. Soorten funderingen in de bouw: toepassing, voor- en nadelen
5. Kennisbank Funderingsproblematiek (KCAF)