Fundering zonder metselwerk: Alternatieven en toepassingen in de huidige bouwpraktijk

Inleiding

In Nederland is de fundering op metselwerk gedurende jaren een standaardbouwtechniek geweest, met name in historische woningen. Deze methode maakt gebruik van metselwerk om de belasting van een gebouw over een grotere breedte te spreiden. Echter, de technologie en bouwpraktijk zijn in de loop der jaren veranderd. Tegenwoordig zien we een trend waarbij fundering op metselwerk minder vaak wordt toegepast, vooral vanwege veranderingen in de ondergrond, klimaatfactoren en de komst van duurzamere en stabieler funderingsmethoden.

Deze overgang naar alternatieve funderingsmethoden is niet alleen technisch maar ook maatschappelijk relevant. Klimaatverandering, droogte, bodemdaling en veranderende grondwaterstanden hebben geleid tot toenemende schade aan woningen. Hierdoor is het belangrijk om alternatieven voor fundering op metselwerk te bekijken die beter aansluiten bij de huidige realiteit.

In dit artikel bespreken we de redenen waarom fundering zonder metselwerk steeds relevanter wordt, de beschikbare alternatieven zoals fundering op staal of palen, en welke factoren een rol spelen bij de keuze voor een bepaalde funderingsmethode. Daarnaast geven we aandacht aan de risico’s van fundering op metselwerk en hoe eventuele problemen hersteld kunnen worden. Het doel is om bouwprofessionals en woningeigenaren een overzicht te geven van de huidige stand van zaken en mogelijke keuzes in de funderingswereld.

Fundering op metselwerk: Traditioneel maar gevoelig

Traditionele methode

Fundering op metselwerk is een bewezen methode die al decennia in Nederland wordt gebruikt, vooral in historische gebouwen. Het gebruik van metselwerk om de belasting van een gebouw over een grotere breedte te spreiden, was in het verleden een standaardprocedure. De methode is goed onderbouwd door ervaring en historische kennis. Een voordeel is dat oude funderingen op metselwerk vaak hersteld of versterkt kunnen worden door middel van extra metsellagen of moderne technieken.

Een ander voordeel is dat de fundering vaak (deels) zichtbaar is, wat betekent dat visuele inspecties en herkenning van problemen relatief eenvoudig zijn. Dit maakt de methode minder invasief bij onderhoud en herstel vergeleken met alternatieven zoals plaatfundering of fundering op palen.

Gevoeligheid voor bodemdaling

Omdat fundering op metselwerk direct op de ondergrond rust, is het gevoeliger voor veranderingen in de bodem. In veen- of klei-gebieden kan bodemdaling leiden tot scheuren in muren of verzakkingen. Dit is vooral een probleem bij oudere woningen, waarbij het gebruik van minder duurzame materialen en technieken kan leiden tot verzwakking van de fundering. In combinatie met veranderende grondwaterstanden en klimaatverandering kan dit resulteren in onvoorspelbare problemen.

Verouderde vuistregels

De breedte van de fundering wordt vaak bepaald aan de hand van vuistregels, zoals een breedte die twee tot drie keer zo groot is als de dikte van de bovenliggende muren. Deze vuistregels zijn eenvoudig toe te passen, maar het is belangrijk te weten dat het hierbij niet gaat om een wetenschappelijk onderbouwde methode. Bij grotere belastingen of een relatief lage toelaatbare gronddruk kan het gebruik van deze vuistregels leiden tot onvoldoende ondersteuning, wat op termijn kan resulteren in verzakkingen of scheuren.

Alternatieve funderingsmethoden

Fundering op staal

Een van de moderne alternatieven voor fundering op metselwerk is fundering op staal. Deze methode werd al in de vroege jaren van de bouwpraktijk gebruikt, vooral in combinatie met metselwerk. Het idee is om de belasting van het gebouw via stalen elementen over een grotere breedte te spreiden, waardoor schuifspanningen in het metselwerk worden verminderd.

Bij de aanleg van fundering op staal worden blokken van tenminste twee lagen hoog gemetseld, die aan beide zijden ¼ steen verspringen. Deze methode zorgt voor een betere verdeling van de belasting en kan de stabiliteit van het gebouw vergroten. De funderingsopbouw kan bestaan uit kalkzandsteen van klinkerkwaliteit, wat goedkoper is dan baksteen. Pas bij een diepte van twee lagen onder het maaiveld wordt overgeschakeld op de gekozen baksteen.

Fundering op palen

Een andere veelvoorkomende alternatieve methode is fundering op palen. Deze methode wordt vooral gebruikt in gebieden met losse of zwakke ondergrond, zoals veengebieden of zandige bodems. Palen worden in de grond gedreven of geboord en dragen de belasting van het gebouw direct over naar meer stabiele lagen in de ondergrond. Dit maakt de methode minder gevoelig voor bodemdaling en veranderende grondwaterstanden.

Fundering op palen is technisch complex en vereist vaak ingrijpende werkzaamheden. Het is daarom minder geschikt voor herstelprojecten in bestaande woningen. Toch is het een betrouwbare methode die in veel gevallen beter aansluit bij de huidige realiteit van veranderende bodemcondities.

Fundering op beton

Een derde alternatief is fundering op beton. Gekapte funderingsplaten of betonconstructies worden steeds vaker toegepast, vooral in nieuwbouw. Deze methode biedt een hoge stabiliteit en is minder afhankelijk van de ondergrond. Fundering op beton is vooral geschikt voor gebouwen met grotere belastingen of in gebieden met instabiele bodems.

Het nadeil van fundering op beton is dat het meestal ingrijpend is en niet geschikt is voor herstelprojecten in bestaande woningen. Bovendien is de methode duurder dan fundering op metselwerk of staal, wat een beperking kan zijn voor woningeigenaren die op zoek zijn naar kosteneffectieve oplossingen.

Risico’s van fundering op metselwerk

Hoewel fundering op metselwerk een bewezen methode is, zijn er ook duidelijke risico’s die aandacht verdienen. Deze risico’s zijn vooral relevant voor woningeigenaren van oudere woningen, waarin de fundering al jaren in gebruik is.

Verzakkingen en scheuren

Een van de meest voorkomende problemen bij fundering op metselwerk is verzakking. Dit gebeurt wanneer de ondergrond zich verkleint of verhoogt, waardoor de fundering niet gelijkmatig steunt. Oudere metselstenen kunnen in de loop der jaren verslechteren, waardoor de draagkracht vermindert. Dit kan leiden tot scheuren in muren of instabiliteit in het gebouw.

Grondwaterveranderingen

Veranderingen in de grondwaterstand hebben een grote invloed op de stabiliteit van fundering op metselwerk. Bij droogte kan de grond krimpen, waardoor de fundering niet langer gelijkmatig steunt. Bij regentijd kan de grond juist uitdijen, wat tot scheefstand of instabiliteit kan leiden. Deze cyclische veranderingen kunnen in de loop van jaren leiden tot grotere problemen.

Klimaatverandering

Klimaatverandering is een belangrijke factor bij het opsporen en beheersen van funderingsproblemen. Door verhoogde temperaturen en extreme weerpatronen (zoals droogte of zware regen) veranderen de eigenschappen van de ondergrond. Dit kan zorgen voor onvoorspelbare drukverdeling op de fundering, wat tot schade kan leiden.

Oude materiaal en techniek

De meeste woningen met fundering op metselwerk zijn oud en gebruiken materialen die vandaag de dag minder duurzaam zijn. Kalkzandstenen of oude metselblokken kunnen in de loop van jaren verzwakken, vooral bij veranderende omgevingsfactoren. Dit maakt herstel of versterking van de fundering noodzakelijk.

Herstel van fundering op metselwerk

Als er sprake is van funderingsproblemen, is het belangrijk om tijdig actie te ondernemen. Het herstel van fundering op metselwerk kan op verschillende manieren worden uitgevoerd, afhankelijk van de mate van schade en de specifieke omstandigheden van het gebouw.

Visuele inspectie en metingen

Een eerste stap bij het herstel is een visuele inspectie van de muren en de fundering. Hierbij wordt gekeken naar scheuren, verzakkingen of andere aanduidingen van onstabiliteit. Daarnaast kunnen metingen met een waterpas worden gedaan om eventuele verzakkingen in beeld te brengen. Dit helpt bij het inschatten van de schade en het bepalen van de benodigde maatregelen.

Blootleggen en in kaart brengen van de fundering

Als de visuele inspectie wijst op schade, is het vaak nodig om de fundering bloot te leggen. Dit kan bijvoorbeeld door gedeeltes van de grond te verwijderen of door gaten te boren in de ondergrond. De fundering wordt dan ingemeten en in kaart gebracht, zodat eventuele problemen beter kunnen worden begrepen.

Versterking of herstel

Na de inspectie en inkaartbrenging kan een versterking of herstel worden uitgevoerd. Dit kan bijvoorbeeld door het aanleggen van extra metsellagen of door het gebruik van moderne materialen die de draagkracht van de fundering verbeteren. In sommige gevallen is het nodig om de fundering volledig te vervangen door een alternatieve methode, zoals fundering op palen of staal.

Keuzes bij funderingsmethoden

De keuze voor een bepaalde funderingsmethode hangt af van meerdere factoren, waaronder de belasting van het gebouw, de eigenschappen van de ondergrond, en de toegestane diepte van de fundering. Voor bestaande woningen met fundering op metselwerk is het belangrijk om de staat van de fundering goed in de gaten te houden. In sommige gevallen is het mogelijk om de fundering te herstellen of te versterken, terwijl in andere gevallen een volledige vervanging nodig is.

In nieuwbouw wordt steeds vaker gekozen voor alternatieve funderingsmethoden, zoals fundering op staal, palen of beton. Deze methoden bieden meer stabiliteit en zijn minder gevoelig voor veranderende bodemcondities. Bovendien zijn deze methoden vaak beter afgestemd op de huidige realiteit van klimaatverandering en veranderende grondwaterstanden.

Conclusie

Fundering op metselwerk is een bewezen methode die al decennia in Nederland wordt gebruikt, met name in historische gebouwen. Echter, in de huidige bouwpraktijk zijn alternatieve funderingsmethoden steeds relevanter geworden. Fundering op staal, palen en beton bieden meer stabiliteit en zijn minder gevoelig voor veranderende bodemcondities. Deze methoden zijn vooral geschikt voor nieuwbouw of herstelprojecten in bestaande woningen waarin funderingsproblemen zich voordoen.

De keuze voor een bepaalde funderingsmethode hangt af van meerdere factoren, waaronder de belasting van het gebouw, de eigenschappen van de ondergrond, en de toegestane diepte van de fundering. Voor woningeigenaren is het belangrijk om de staat van de fundering goed in de gaten te houden en eventuele problemen tijdig aan te pakken. In sommige gevallen is het mogelijk om de fundering te herstellen of te versterken, terwijl in andere gevallen een volledige vervanging nodig is.

In het licht van klimaatverandering en veranderende grondwaterstanden is het noodzakelijk om funderingsmethoden te kiezen die beter aansluiten bij de huidige realiteit. Dit betekent dat fundering zonder metselwerk steeds relevanter wordt in de huidige bouwpraktijk.

Bronnen

1. Fundering op metselwerk: Belangrijke aandachtspunten voor woningeigenaren en bouwprofessionals
2. De fundering op ‘staal’ d.m.v. metselwerk
3. Nationale aanpak funderingsproblematiek: aard, omvang en technische maatregelen